مجسمه‌ی ابوالهول چیست؟
مجسمه‌ی ابوالهول یا اِسفینکس غول افسانه‌های مصر باستان و اسطوره ادیپ، مخلوطی از انسان و حیوان با پیکری از شیر، مزیّن به بال‌های عقاب و دارای سری شبیه سرزنان است. این موجود افسانه‌ای کسانی را که موفق به حل معمّای او نمی‌شدند می‌کشت و در نظر مصریان باستان مظهر آفتاب محسوب می‌شد. اِسفینکس بزرگ که در مصر قرار دارد از صخره‌ای یکپارچه تراشیده شده‌است و ۲۰ متر ارتفاع و ۷۰ متر طول دارد. بعد از هجوم تازیان به مصرباستان و تصرف، نام اِسفینکس را ابوالهول نهادند. یعنی پدرِ وحشت!
عکس قدیمی از اِسفینکس
رمز اِسفینکس
اسرارآمیز بودن اِسفینکس احتمالاً در ارتباط با تعهد و ادای سوگند هنرمندان و خالقین اساطیر است که بر اساس آن موظف به حفظ اسرار و رموز عقاید و اندیشه‌های فرهنگی و عرفانی آثار خود بوده‌اند. این موجود افسانه‌ای بیش از هر پدیده دیگری در ادبیات و فرهنگ، اقتدار اسطوره‌ای خود را تثبیت نموده و به نماد اعلی و عمیق علم و دانائی و همچنین نمودی از هلاک و نیستی شهرت یافته‌است. بسیاری از هنرپیشگان زن سینمای قرن بیستم که اسرارآمیز، شهوانی، حیله‌گر و مرموز بوده‌اند به اِسفینکس مصری واقع در جیزه تشبیه شده‌اند. همچنین گفتنی است که این بنا بزرگترین بنای تاریخی مصر است.
حقیقت مجسمه ابوالهول
مجسمه ابوالهول در مصر این گونه که حدس زده می شود باید در اصل دارای سری به شکل شیر باشد و آنگونه که زمین شناسان انگلیسی پیش بینی می کنند قدمت آن باید بیشتر از تخمین های قبلی باشد. مصر شناسان معتقدند تندیس خارج از قاهره که دارای سر فرعون و بدنی شیر گونه است متعلق به بعد از ساخته شدن اولین هرم چیزی حدود ۴۵۰۰ سال پیش است.
تصویری باز سازی شده از مجسمه ابوالهول با سر شیر گونه
مجسمه‌ی ابوالهول
اما کالین ریدر زمین شناس ، آثار فرسایشی در اثر باران بر روی مجسمه یافته که نشان از آن دارد که مجسمه قدمتی بیش از این دارد ، او می گوید :
نشانه های که در محوطه جیزه وجود دارد نشان از فعالیت های قبل از ساخته شدن هرم ها می باشد . او می گوید به نظر مجسمه از بقیه هرم ها و آثار موجود در این جا بسیار قدیمی تر است و به نظر می رسد بر روی مجسمه دست کاری های صورت گرفته است .
توضیح : جیزه منطقه ای است در نزدیکی رود نیل و در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی قاهره محلی است که بزرگترین هرم ها ، مجسمه ابوالهول و چند هرم دیگر در آن جای گرفته است.
محققان همچنین دریافته اند که بین بدن و سر مجسمه ابوالهول اصلآ تناسبی وجود ندارد و به نظر می رسد که سر فرعون بر روی مجسمه اصلی نیست .
تصویر : دکتر جاناتان فویل معمار بناهای تاریخی
نظر پژوهشگران درباره مجسمه ابوالهول
دکتر جاناتان فویل که در این پروژه با اقای ریدر همکاری می کند و متخصص در زمینه معماری بناهای تاریخی هست می گوید بین بدن و سر مجسمه یک عدم تناسب عمده مشاهده می شود او می گوید دلیل ممکن برای این موضوع می تواند این باشد که سر اصلی مجسمه سر فرعون نبوده بلکه سر یک شیر بوده .
قطعات سنگ آهک ریش ابوالهول بزرگ در موزه بریتانیا، قرن ۱۴ قبل از میلاد.
بر طبق این نظریه سر مجسمه بعدها به صورت سر خوفو تراشیده شده است در بین مصریان امروزی سر شیر گونه قدرت و عظمتی بیشتر از سر یک انسان دارد و این موضوع که بدن این مجسمه هم شیر گونه است این نظریه را تقویت می کند.به طوری که در تاریخ دهه های اخیر مصر شیرهای وحشی نیز در جیزه و اطراف آن ساکن بوده اند.
عکسی از مجسمه‌ی ابوالهول از نمای زیبا
ابوالهول مجسمه‌ی چه کسی است؟
بسیاری از مصر شناسان معتقد هستند که مجسمه ابوالهول شبیه به پادشاه خافرا می باشد.بعضی دیگر هم معتقد هستند دجادفرا برادر بزرگتر خافرا مجسمه ابوالهول را برای احترام به پدرشان خوفو بنا نهاد.
بر این اساس زمان ساخت مجسمه چیزی بین ۲۵۵۰ سال قبل از میلاد و ۲۴۵۰ سال قبل از میلاد تخمین زده میشود البته باید در نظر داشت که انتصاب مجسمه ابوالهول به خافرا کاملآ تصادفی و مبهم و بدون دلیل و مدرک هست.
تصویر : رابرت اسچاچ، زمین شناس
رابرت اسچاچ زمین شناس معتقد هست که زمان ساخت این مجسمه باید بسیار قدیمی تر از آن چیزی باشد که ما در تحقیقات سال ۱۹۹۰ تخمین زدیم . اسچاچ بر اساس یافته های بر روی بدن مجسمه و همین طور آب راه های کنار مجسمه که مربوط به تاثیرات آب و هوای است می گوید که این آثار بر اثر فرسایش های تدریخی آب در طول زمان های بسیار دور است آخرین دوره بارندگی در مصر به ۴۰۰۰ سال یا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد ، اسچاچ معتقد هست اثرات فرسایشی آب بر روی بدن مجسمه حداقل مربوط به ۵۰۰۰ سال تا ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح هست چیزی حدود ۲۰۰۰ سال قبل از زمان ساخت هرم ها و همچنین ۱۵۰۰ سال قبل از اینکه تمدن مصر شروع شود ! آقای ریدر معتقد هست که این مجسمه باید صدها سال قبل از آن چیزی که ما فرض می کنیم ساخته شده باشد.
اسکاچ می‌گوید:
« تغییرات زیادی در فرم صورت و اجزا‌ی آن پیدا کردم که فقط بارش شدید باران و شرهّ‌ی آب می‌تواند چنین تأثیری برجای بگذارد. »
اسرارآمیز بودن ابوالهول احتمالاً در ارتباط با تعهد و ادای سوگند هنرمندان و خالقین اساطیر است که بر اساس آن موظف به حفظ اسرار و رموز عقاید و اندیشه‌های فرهنگی و عرفانی آثار خود بوده‌اند. این موجود افسانه‌ای بیش از هر پدیده دیگری در ادبیات و فرهنگ، اقتدار اسطوره‌ای خود را تثبیت نموده و به نماد اعلی و عمیق علم و دانائی و همچنین نمودی از هلاک و نیستی شهرت یافته‌است.
آن چیزی که اغلبمان با نام “مجسمه ابوالهول” می‌شناسیم، در حقیقت نمونه شاخصی از مجموعه بسیار زیاد این نوع مجسمه در مصر است که از دوران باستان به جا مانده؛ نمونه‌ای با ۱۷ متر ارتفاع و ۳۹ متر طول که تقریبا بی همتاست.
نمونه‌های کوچکتر از ابوالهول
ابوالهول (به لاتین Sphinx) نام غول افسانه‌های مصر باستان است که از ترکیب پیکر شیر و سر انسان تشکیل شده است؛ مجسمه‌ای که گاه به بال پرندگانی چون عقاب هم مزین میشده و در مواردی کله گربه یا حیوانی شبیه به آن برایش تراشیده میشده است و برخی آن را مظهر آفتاب لقب داده‌اند و بسیاری هم به کارکرد محافظتی آن از دید گذشتگان اشاره کرده‌اند.
از نمونه‌های مشابه این مجسمه ها در کشورمان می‌توان به شیردال‌ها، هما و … اشاره کرد که که چند نمونه از آنها در تخت جمشید به چشم می‌خورند.
بسیاری از مورخان ریشه این سبک مجسمه سازی را مرتبط با تمدن بین النهرین خوانده و فراوانی انواع آن در محدوده یونان ، ایران و مصر را در همین راستا ارزیابی کرده‌اند. این در حالی است که شواهدی مانند قدمت کمتر نمونه‌های مشابه در آسیای شرقی هم موید این نظریه است.
اما شهرت ابوالهول فارغ از جثه بزرگش شاید بیشتر به این دلیل باشد که در کنار اهرام بزرگ به جای مانده از مصر باستان قرار گرفته و به نگهبانی شباهت یافته که در حال مراقبت از یکی از بزرگترین میراث تاریخی جهان است؛ این مجسمه غول پیکر در کنار دومین هرم بزرگ (با نام خِفرع) از مجموعه اهرام جیزه در حاشیه شمالی شهر امروزی قاهره قرار گرفته است.
شاید خالی از لطف نباشد که به روایت تصویر سری بزنیم به مجسمه‌ای که نگهبان تنها بازمانده عجایب هفت‌گانه جهان (هرم بزرگ خوفو) و همزادهایش است.
زیر گوش ابوالهول
مجسمه ابوالهول و هرم بزرگ خوفو در تصویری که فرانسیس فریت در سال ۱۸۵۸ میلادی به ثبت رسانده است.
این تصویر در سال ۱۸۸۰ میلادی و توسط “هنری بیچارد” گرفته شده است؛ همانگونه که دیده میشود، بخش بزرگی از مجسمه در زیر شن‌های بیابان محو شده است.
تاریخ دقیق این عکس که در موزه بروکلین قرار دارد مشخص نیست اما بر اساس روش به کار رفته در عکاسی، آن را قدیمی تر از ۱۹۰۰ ارزیابی کرده‌اند. البته این تصویر بعدا رنگ آمیزی شده است. در پشت مجسمه و در سمت چپ، هرم خفرع، دومین هرم از نظر بزرگی دیده میشود که سالم‌ترین شکل هرمی را در میان سه هرم جیزه حفظ کرده است.
این تصویر هم در که در موزه عکاسی کمبریج نگهداری میشود، احتمالا در سال ۱۸۹۹ گرفته شده است؛ هرچند این تاریخ با زمان آغاز اکتشافات در محدوده اهرام جیزه (سال ۱۹۲۵ میلادی) همخوانی ندارد!
اتمام حفاری ها نشان داد که ابوالهول خیلی بزرگتر از آن چیزی بوده که تا یک قرن پیش به نظر می‌رسیده است.
می‌گویند یکی از معماهای ابوالهول این بوده است که : آن چه چیزی است که صبحگاهان با چهار پا راه می رود ظهر با دو پا ولی در شامگاه به سه پا حرکت می کند؟
شخصی به نام اودیپ تنها فردی بود که پاسخ این معما را میدانست. او به ابوالهول گفت:
مقصود تو از این معما انسان است زیرا او در کودکی که صبح زندگی به شمار می رود روی چهار دست وپا راه می رود .وقتیکه بزرگ شد ایستاده یعنی با دو پا گام بر می دارد . اما در زمان پیری که شامگاه زندگی است از عصا کمک می گیرد و در نتیجه با سه پا حرکت می کند.
چون پاسخ «اودیپ» صحیح بود ابوالهول از شدت خشم خود را از فراز صخره به زیر افکند و جان از کف بداد.
اخیرا برخی از دانشمندان طی آزمایش های زمین شناختی ادعا می‌کنند که مجسمه‌ی ابوالهول بسیار بیشتر از آنچه که فکر می‌کنیم قدمت دارد. طبق برآوردهای دکتر شوچ این مجسمه ۹۰۰۰ ساله است اما دانشمندان غربی سن ۲۰ هزار ساله را برای ابوالهول تخمین زده اند!
