کتابخانه تربیت، نخستین کتابخانه دولتی ایران است که در ۱۳۰۰ش. در شهر تبریز ایجاد شد.
این کتابخانه توسط محمدعلی تربیت (۱۲۵۶-۱۳۱۸ش) پایه‌گذاری شد. وی فردی دانشمند و کتابشناس بود و از پیشگامان مشروطیت و یکی از آزادیخواهان مشهور شهر تبریز به‌شمار می‌رفت.
کتابخانه تربیت در بدو تأسیس، کتابخانه و قرائتخانه عمومی معارف نامیده شد و زیرنظر اداره معارف بود که ریاست آن را محمدعلی تربیت بر عهده داشت و بعدها، به احترام پایه‌گذار آن، کتابخانه تربیت نام گرفت.
محل کتابخانه در یکی از اتاق‌های دبیرستان محمدیه (شاهدخت سابق) واقع در کوی حرم‌خانه و پشت استانداری فعلی بود. پس از گذشت چند ماه در کنار همین دبیرستان، از محل عواید اوقاف، فضای کوچکی برای کتابخانه ساخته شد که در آن یک اتاق کوچک برای مخزن و یک اتاق بزرگ برای مطالعه درنظر گرفته شده بود.
ساختمان فعلی در سال ۱۳۵۰ خورشیدی افتتاح شد و به‌عنوان کتابخانه‌ای عمومی زیر پوشش دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی قرار گرفت.
تعداد کتاب‌ها در بدو تأسیس ۲۰۰ جلد بود. تربیت، برای توسعه کتابخانه، انجمن کتابخانه و قرائتخانه عمومی معارف را تشکیل داد که افراد آن از کتابدوستان و فرهنگیان شهر تبریز بودند.
در نتیجه تلاش‌های او مجموعه کتابخانه در کمتر از سه سال به ۵۰۰۰ جلد و بعد از ۲۴ سال (۱۳۲۷) به ۱۰۰۰۰ جلد رسید. در ۱۳۱۲ کتابخانه به محل فعلی، واقع در میدان دانشسرا، انتقال یافت.
در ۱۳۳۴، با استفاده از قانون تأسیس کتابخانه‌های عمومی بنای جدید کتابخانه در همان محل ساخته و بر امکانات آن افزوده شد و در ۱۳۵۰ به بهره‌برداری رسید.
یک سال بعد، زمانی که تالار اجتماعات آن دچار حریق شد، تزیینات و تجهیزات آن از بین رفت و در جریان فرو نشاندن آتش، آب به مخزن کتاب‌ها نفوذ کرد؛ اما کتاب‌های خطی، چاپ سنگی، و چاپی را به‌جای امنی منتقل کردند.
کتابخانه در حال حاضر ۲۲۰۰ مترمربع زیر بنا دارد. ۱۵۰۰ مترمربع در شهریور ۱۳۸۲ به بنای قبلی اضافه شده است. مجموعه کتابخانه تربیت در سال ۱۳۸۲ شامل حدود ۳۰۰۰۰ جلد کتاب بوده و علاوه بر نشریات جدیدتر حدود ۱۱۰ عنوان روزنامه، هفته‌نامه، و نشریات مربوط به دوران مشروطه و پهلوی را در اختیار دارد.
همچنین تعداد قابل توجهی نسخه خطی و دست نوشته‌های با ارزش در کتابخانه موجود است که فهرست آنها نیز منتشر شده است. نسخه‌های خطی کتابخانه تربیت بعد از انقلاب اسلامی، به کتابخانه ملی تبریز منتقل شد و اکنون در کنار سایر نسخه‌های خطی این کتابخانه و در محلی مستقل نگهداری می‌شود.
انتخاب منابع در کتابخانه تربیت عمدتآ توسط دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور و به‌صورت متمرکز انجام می‌شود. به‌علاوه، بخشی از منابع با استفاده از درآمدهای داخلی کتابخانه تهیه می‌شود.
دبیرخانه هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور بر اساس رتبه‌بندی و معیارهای فرهنگی خاص خود، کتابخانه تربیت را درجه یک فرهنگی قلمداد می‌کند و بیشترین و متنوع‌ترین طیف منابع را برای آن می‌فرستد.
در حال حاضر تعداد کارکنان کتابخانه ۱۲ نفر است که تنها ۴ نفر آنها کارشناس کتابداری و ۳ نفر کاردان کتابداری هستند.
گفتنی است کتابخانه دارای فهرست رایانه‌ای برای استفاده عموم است.
