برای مهمترین رویداد رصدی سال آماده هستید؟ صبح روز یکشنبه یکم تیر ماه سال یکهزار و سیصد و نود و نه هجری خورشیدی شاهد خورشید گرفتگی حلقوی در قاره آفریقا و آسیا خواهیم بود که از سراسر ایران به صورت جزئی و با درصد بالایی رویت پذیر است.
"خورشیدگرفتگی" چیست؟
حتما میدانید که خورشید گرفتگی یا کسوف زمانی رخ می دهد که زمین، ماه و خورشید دقیقا در یک راستا قرار بگیرند و سایه ماه بر روی زمین بیفتد. اگر مدار ماه به دور زمین و مدار زمین به دور خورشید هم صفحه بودند، هر ماه شاهد یک خورشید گرفتگی بودیم اما به علت انحراف ۵ درجه ای این دو مدار، به طور معمول سالیانه ۲ بار خورشید گرفتگی روی می دهد و به علت کوچک بودن سایه ماه بر روی زمین، در هر کسوف درصد کمی از ساکنان کره زمین شانس دیدن خورشید گرفتگی را پیدا می‌کنند.
نحوه وقوع خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی
از طرف دیگر مدار زمین و مدار ماه هر دو دایره نیستند و بیضی شکل هستند؛ به همین جهت فاصله زمین تا ماه و فاصله زمین تا خورشید متغیر است. از این رو اندازه ظاهری ماه و خورشید هم در آسمان متغیر است. به طور معمول اندازه ظاهری ماه و خورشید در آسمان تقریبا یکسان و برابر نیم درجه است، اما بسته به این که زمین و ماه در اوج یا حضیض مداری خود باشند اندازه ظاهری ماه و خورشید نسبت به یکدیگر می تواند بزرگتر یا کوچکتر باشد. در یکم تیر، زمین در نزدیکی اوج مداری خود قرار دارد و اندازه ظاهری خورشید، در نزدیکی حالت کمینه است اما از آنجایی که ماه هم در این تاریخ در نزدیکی اوج مداری خود قرار دارد، نمی‌تواند به طور کامل قرص خورشید را بپوشاند و در اوج گرفت و قرار گرفتن ماه در مرکز خورشید، خورشید به شکل یک حلقه در می‌آید که به حلقه آتش معروف است. البته در این گرفت اندازه قطر ظاهری خورشید و ماه بسیار نزدیک به هم بوده و در حالت بیشینه گرفت، تنها حدود یک درصد از سطح خورشید پوشیده نمیشود و حلقه آتش بسیار باریک خواهد بود.
همانطور که اشاره شد اندازه سایه ماه بر روی زمین کوچک است و تنها در مسیر باریکی بر روی زمین، گرفت به صورت حلقوی رویت می شود. اما سایر مناطقی که در نیمسایه ماه قرار دارند، از جمله ایران، شانس دیدن این گرفت به صورت جزئی را دارند. خط مرکزی گرفت حلقوی ۱ تیر از آفریقا مرکزی آغاز شده و با عبور از یمن، عربستان و عمان به پاکستان می‌رسد. در ادامه مسیر هم خط مرکزی گرفت از هند، چین و تایوان عبور می کند.
برای رصد خورشید گرفتگی ۱ تیر به کجا برویم؟
اگر نگاهی به نقشه مسیر رویت پذیری خورشیدگرفتگی ۱ تیر بیاندازیم، می‌بینیم خط مرکزی گرفت از فاصله بسیار کمی از جنوب شرقی کشورمان ایران عبور میکند و گرفت حلقوی در ایران قابل رویت نیست اما می توانیم با درصد بسیار بالایی این گرفت را رصد کنیم. در نقشه زیر، درصد گرفت خورشید در شهر های مختلف ایران را مشاهده می کنید. با توجه به این نقشه هر کجای ایران که باشیم امکان رصد این گرفت را داریم، اما با درصد های متفاوت. مثلا این مقدار در تبریز ۳۵ درصد و در تهران برابر با ۴۸ درصد است. هر چقدر به سمت جنوب شرق ایران حرکت کنیم مدت زمان خورشید گرفتگی و درصد گرفت خورشید بیشتر میشود. در سواحل جنوب شرق ایران با ۹۷.۴ درصد شاهد بیشترین درصد گرفت هستیم اما با توجه به وضعیت قرمز به علت شیوع ویروس کرونا در استان سیستان و بلوچستان، توصیه میکنیم که به این شهرها سفر نکنید.
در همسایگی ایران در کشورهای عمان و پاکستان، گرفت به صورت حلقوی رویت پذیر است اما به علت لغو پرواز ها و شرایط قرنطینه در این بازه زمانی امکان سفر وجود ندارد.
خورشید گرفتگی ا تیر چه زمانی شروع میشود؟
در تمام مناطق ایران، گرفت جزئی از ابتدا تا انتها قابل رویت است. حدودا از ساعت ۹ صبح گرفت آغاز شده، حدود ساعت ۱۰ بیشینه گرفت جزئی را شاهد هستیم و در حوالی ساعت ۱۱ و نیم، گرفت به پایان می رسد. در شمال غرب ایران گرفت حدود دو ساعت و در جنوب غرب ایران حدود ۳ ساعت طول خواهد کشید. برای یافتن جزئیات دقیق مربوط به زمان آغاز، بیشینه و پایان گرفت و همچنین درصد گرفت در محل زندگیتان کافیست در لینک زیر بر روی محل مورد نظرتان در نقشه کلیک کنید تا تمامی اطلاعات به همراه شبیه سازی شکل گرفت برایتان نمایش داده شود:
https://www.timeanddate.com/eclipse/...
آیا با چشم غیر مسلح کسوف دیده میشود؟
بله اما با فیلتر یا عینک مخصوص رصد خورشید. با استفاده از یک فیلتر ایمن در برابر پرتوهای خطرناک خورشید به راحتی می توانیم این کسوف را بدون ابزار رصد کنیم. به کمک یک دوربین دوچشمی کوچک یا تلسکوپ هم میتوانیم خورشید گرفتگی را با بزرگنمایی رصد کنیم، البته با فیلترهای مخصوص مثل فیلترهای شیشه‌ای و فیلم محافظ رصد خورشید که به نام فیلتر مایلار هم شناخته میشود. حواستان باشد که فیلتر باید حتما در مقابل دهانه ابزار رصدی شما قرار بگیرد. از پشت تلسکوپ یا دوربین بدون فیلتر حتی با عینک مخصوص هم نمیشود به خورشید نگاه کرد چون عینک و چشم ما هر دو باهم می‌سوزند!
آیا از فلاپی یا فویل میتوانیم برای نگاه کردن به خورشید گرفتگی استفاده کنیم؟
به هیچ وجه! نگاه کردن با این وسایل شدیدا به چشم شما آسیب میزند زیرا این اجسام فقط شدت نور راه کاهش می دهند اما مانع عبور پرتوهای مضر خورشید نمی شوند. برای رصد خورشید گرفتگی حتما باید از فیلتر یا عینک های مخصوص استفاده کنید. ارزان ترین فیلتر ایمن برای رصد خورشید شیشه جوشکاری شماره ۱۴ است. البته فیلتر شماره ۱۴ به سختی پیدا میشود و میتوانید به جای آن از دو فیلتر روی هم شماره ۷ یا ۸ و ۹ که در بازار هست استفاده کنید.
آیا در هنگام خورشید گرفتگی به طور مستقیم می توانیم به خورشید نگاه کنیم؟
به هیچ وجه! نگاه کردن بدون فیلتر به خورشید آسیب های جبران ناپذیری را به چشم وارد میکند پس مهمترین فاکتور در این رصد، ایمن بودن آن است. صرفا در خورشید گرفتگی کامل و آن هم در مدت زمان کوتاه اوج گرفت که ماه به طور کامل خورشید را می پوشاند، می توان بدون فیلتر به خورشید نگاه کرد اما در گرفت های جزئی و حلقوی مانند خورشید گرفتگی ۱ تیر حتی در درصد های گرفت بسیار بالا، فقط با فیلتر مخصوص می توان به خورشید نگاه کرد.
خورشید گرفتگی بعد چه زمانی رخ می دهد؟
گرفت بعدی که از ایران قابل رویت باشد، یک گرفت جزئی ۶۰ درصد است که در تاریخ ۳ آبان ۱۴۰۱ رخ می‌دهد. بعد از آن هم تا ۵ سال هیچ خورشید گرفتگی‌ای در ایران قابل رویت نیست و در ۱۱ امرداد ۱۴۰۶ باز هم شاهد یک گرفت جزئی خواهیم بود. اما اگر به دنبال یک خورشید گرفتگی کامل در ایران هستید باید تا ۱۳ سال دیگر صبر کنید و ۳۰ اسفند ۱۴۱۲ به نظاره کسوف کامل در شیراز بنشینید. اما در مورد رصد خورشید گرفتگی حلقوی در ایران، اوضاع پیچیده‌تر است! خورشید گرفتگی حلقوی که از ایران قابل رویت باشد در تاریخ ۲ امرداد ۱۴۷۲ رخ خواهد داد اما خوشبختانه از اکثر شهرهای ایران قابل رویت است!
با این اوصاف خورشید گرفتگی صبح روز یکشنبه ۱ تیر را به هیچ وجه از دست ندهید.
آسمانی صاف و بدون ابر را برایتان آرزومندیم!
منبع: سایت مرکز نجوم آوا استار avastarco.com / امیرعلی مومنی
