خاکاسیا (به انگلیسی: The Republic of Khakassia)(به روسی: Респу́блика Хака́сия, Respublika Khakasiya) یکی از جمهوری‌های روسیه واقع در بخش جنوبی سیبری مرکزی است. پایتخت آن شهر آباکان است. بر اساس سرشماری سال 2010 ، جمعیت این جمهوری 532.403 نفر بود.
این جمهوری در جهت جنوب غربی منطقه سیبری شرقی قرار گرفته است. مرزهای جمهوری از شمال و شرق با استان کراسنویارسک ، از جنوب شرقی و جنوب با جمهوری تووا ، از جنوب و جنوب غربی با جمهوری آلتای و از غرب و شمال غربی با استان کمروو می باشد. از شمال به جنوب 460 کیلومتر (290 مایل) و از شرق به غرب 200 کیلومتر (120 مایل) امتداد دارد. کوهستان ها دو سوم قلمرو جمهوری را تحت پوشش خود قرار داده و به عنوان مرزهای طبیعی جمهوری عمل می کنند. رود Yenisei بزرگترین رودخانه جمهوری است. رودخانه های مهم دیگر عبارتند از: آبکان ، تام ، لیاس سفید ، لیاس سیاه و چولیم. بیش از سیصد دریاچه در این جمهوری وجود دارد ، هم آب شور و هم شیرین. آب و هوا قاره ای است و متوسط دما در آن سالانه 0 درجه سانتی گراد (32 درجه فارنهایت) است. منابع طبیعی فراوان است و شامل آهن ، طلا ، نقره ، زغال سنگ ، نفت و گاز طبیعی است. ذخایر مولیبدن بزرگترین ذخایر در خاکاسیاست. جنگل ها جنوب و غرب جمهوری را پوشش می دهد.
قلمرو خاکاسیای امروزی از قرن ششم قبل از میلاد هسته اصلی ایالت قرقیزهای ینیسئی Yenisei Kirghiz بود. در قرن سیزدهم ، به دنبال حمله مغول ها ، اکثریت مردم قرقیز جنوب غربی به آسیای میانه و به آنچه در حال حاضر قرقیزستان نامیده شده است ، مهاجرت کردند. مردم امروزی خاکاس ، نسل خود را از همان قرقیزی هایی می دانند که پس از حمله مغولان در سیبری مانده بودند. خاکاسیا در زمان پیتر کبیر به روسیه ملحق شد. این الحاق در پیمانی بین روسیه و چین در سال 1729 تأیید شد. از آنجا که منطقه سیبری به تبعیدگاهی برای مجرمان تبدیل شده بود ، در اوایل قرن هجدهم قلعه های بسیاری در خاکاسیا ساخته شدند. بسیاری از زندانیان تبعید شده حتی پس از آزادی در این جمهوری باقی ماندند. بسیاری از مردم بومی خاكاس به ارتدكس روسیه گرویدند و به تدریج شیوه زندگی عشایری خود را كنار گذاشتند.
براساس سرشماری روسیه در سال 2010 ، روس ها 81.7% از جمعیت این جمهوری را تشکیل می دهند ، خاکاس ها 12.1% باقی را تشکیل داده و اقلیتی از آلمانی ها و اوکراینی ها نیز در خاکاسیا سکونت گزیده اند. 37.6% از مردم به معنویت بدون دین اعتقاد دارند ، 31.6% ارتدکس روسی ، 15.8% آتئیست ، 6% سایر مسیحیان و 2% به دین رادناوری (دین بومی اسلاوها) ایمان دارند.
شبکه جاده ای در بیشتر شهرهای بزرگ مرکز ، غرب و جنوب غربی توسعه یافته است. بزرگراه ملی R-257 از طریق خاکاسیا عبور می کند. جاده های روستایی این جمهوری همچنان بدون آسفالت هستند. فرودگاه بین المللی آبکان پروازهای منظمی به مسکو ، نوریلسک ، نووسیبریسک ، تامسک و کراسنویارسک دارد. ورزش ملی این جمهوری باندی bandy که نوعی هاکی روی یخ می باشد ، است که جمهوری خاکاسیا نماینده ای به نام Sayany-Khakassia در لیگ دسته دوم ملی آن دارد.
خاکاس‌ها، قومی ترک زبان است که در جمهوری خاکاسیا در سیبری جنوبی در روسیه زندگی می کنند. آن ها به زبان خاکاسی صحبت می کنند. بیشتر خاکاس ها در جمهوری خاکاسیا زندگی می کنند و مابقی شامل 162 نفر در اوکراین و 1,500 نفر در هیلونگ ژیانگ چین هستند. زبان خاکاسی زبانی از شاخه زبان‌های شمال شرقی ترکی می‌باشد که در خاکاسیا در نزدیکی سیبری حدود شصت هزار تن از خاکاس‌ها بدان تکلم می‌کنند. بیشتر متکلمین این زبان دوزبانه هستند. این زبان از سال ۱۹۲۴ به الفبای سیریلیک مکتوب شد و در سال ۱۹۲۹ تا سال ۱۹۳۹ از الفبای لاتین برای نوشتن آن استفاده می‌شد. از سال ۱۹۳۹ تاکنون از الفبای سیریلیک مجدداً استفاده می‌شود. پژوهش‌های منجر به شناخت این زبان در نیمه قرن نوزدهم آغاز شد. زبان خاکاسی به دلیل اینکه گویشورانش در گذشته مانند بیشتر جمعیت ترک زبان جهان هیچگاه به سمت غرب مهاجرت نکرده و مسلمان هم نشدند ارتباطی با دنیای ترکان پس از اسلام نداشته‌اند از این رو واژگان فارسی و عربی که در سایر زبان‌های ترکی مرسوم و متداول است در زبان ایشان وجود ندارد و به همین علت مورد پژوهش بسیاری برای تحقیق در مورد ویژگی‌های اولیه زبان ترکی باستان قرار گرفته‌است. این زبان به طور قطع در معرض خطر Definitely endangered قرار دارد.
.................................................................
آرشیو
