بسم الله الرحمن الرحیم/ هست کلید در گنج حکیم
خب بعد از یه توقف زیاد بابت این اموزش ها ، بریم سراغ درس سوم اوزان که یه خرده این بخشش نیاز به تمرکز و تمرین بیشتری داره
قبلا براتون شرح دادم برای اینکه یه شعر رو بتونید وزنشو پیدا کنید باید چه کنید
برای یاد اوری دوباره مواردش میگم :
1_درست خواندن شعر و درست نوشتن آن با خط عَروضی
2_جدا کردن هر یک از هجا ها با خط عمودی(تقطیع ارکان)
3_حذف حرف ((ن)) بعد ا زمصوت بلند در یک هجا (مثل مرنجان که در اینجا وقتی بخواهید این حرف رو تقطیع هجایی کنید باید حرف ن رو حذف کنید )
4_علامت گذاری هر یک از هجاها در زیر انها(به پستهای قبلی رجوع کنید)
5_تقسیم هجاهای هر مصعر به اجزای 4 تا 4 یا 3 تا 3تا یا 4تا 3تا به طوری که نظم متناوب و منظمی ازش در بیاد
6_نوشتن ارکان عروضی معادل در ان در زیر
7_ اختیارات شاعری
8_اوزان شعر فارسی
خب امروز میخواهیم براتون اختیارات شاعری رو شرح بدیم که دو قسمت تقسیم میشه
نکته ما فوق مهمم: وقتی میگیم اختیارات شاعری فکر نکید شاعر هروقت دلش خواست یه تغییری باب میل خودش در شعر ایجاد کنه یا وزن شعر رو بهم بزنه ، همین اختیاراتی که گفته میشه در ادامه ، طبق قانون هستن .
خب بریم سراغ مبحثمون
اختیارات شاعری:
اختیارات شاعری به دو قسمت تقسیم میشه : اختیارات وزنی و اختیارات زبانی که ما این پست بهتون اختیارات زبانی رو شرح میدیم پست بعدی اختیارات وزنی رو
وقتی میگیم اختیارات زبانی :
شاعر بر حسب ضرورت اوضاع میتونه یه کلمه رو که ممکنه چند جور تلفظ بشه ، اونجوری تلفظ کنه یا تقطیع هجایی کنه که متناسب با وزن شعر در بیاد
مثل میگم
ببینید کلمه اسمان دو جور تلفظ میشه کرد:
یک آسمان (که روی حرف س ساکن هست یعنی _َ_ِ_ُ نداره )
دو اسِمان اینجا روی حرف س میشه به صورت کسره هم درش اورد و تلفظش کرد این مثالش بود .
اختیارات شاعری دو قسمت هستش که
یک : امکان حذف همزه :(همزه منظورمون این حرف هستش (ء) و یه وقت با حمزه که یک اسم عربی هستش اشتباه ننویسید موقع نوشتن هر مطلبی)
خب بعضی از کلمه ها هستن با حرف همزه شروع میشن مثل همین آسمان که موقع تقطیع اینجوری میشه ءا سمان
ولی وقتی قبل از یه کلمه که حرف همزه شروع کننده اونه مثل آب وقتی قبل از اون یه حرف صامتی هست (هرچی میخواد باشه) مثل حرف (ر) میشه همزه رو حذفش کرد
ببیند این کلمه رو
در اب
هم میشه گفت در + اب
هم میشه گفت دَ+راب
مثل این شعر که میخوام بگم براتون از سعدی :
در آن حال پیش امدم دوستی /کزو مانده بر استخوان پوستی
خب تقطیع هجای رو انجام بدیم :
دَ ران حا ل پی شا م دَم دو س تی
U _ _ U_ _ U _ _ U _
ک زو مان دِ بَر اَس تَ خان پو س تی
U _ _ U_ _ U _ _ U _
خب اگر توی شعر شاعر می اومد دَ ران رو به این صورت میگفت در آن چون با مصرع دومی خراب میشد و به صورت دومی اگر تلفظ کنی (یعنی در ان ) هجای اولی مصرع اول بلند میشد و هجای اول مصرع دومی کوتاه میشد وزن شعر بهم میخورد پس شاعر بر حسب ضرورت و طبق اختیارات شاعری به صورت دَ ران تلفظ کرد
نکته مهم : توی تقطیع هجایی مان و ران که در هر دو مصرع هستش مواظب باشید با حرف ن رو حذف کنید
مثال بعدی : توی این مثال فقط برای روشن شدن همین قاعده فقط هجای اول رو بازگو میکینم بقیه اش دیگه ضرورتی فعلا نداره
در این زمانه رفیقی که خالی از خلل است
صراحی می ناب و سفینه غزل است
ببینید اگر ما به صورت در این تلفظ کنیم خب هجای اول مصرع اول بلند میشه و اگر مصرع دوم رو نگاه کنیم صراحی که اولش با صَـ شروع میشه و هجای کوتاه به حساب میاد
ما بازم در مصرع اول به صورت د رین تلفظ میکنیم تا هجای اول هر دو مصرع به صورت هجای کوتاه تلفظ بشه
دَ رین
صَـ را حی
U _ به این صورت میشه هجای اول هر دو مصرع
.
.
.
2_تغییر کمیت مصوت ها : شاعر بعضی جاها میتونه یه هجا رو به ضرورت بلند تلفظش کنه بعضی جاها کوتاه تلفظ کنه که اول اینو توضیح بدم:
الف: بلند تلفظ کردن مصوتهای کوتاه : یعنی هجاهای که به صورت U هستن میشه به صورت بلند (_) تلفظشون کرد.
خب توضیحش: ببینید وقتی شما یه بیت رو تقطیع میکنید و میخواهید وزنشو در بیارید متوجه میشید بعضی از هجاها که رو به روی هم قرار میگیرند یکیش بلنده ، اون یکی معادلش کوتاهه
خب طبق این قاعده میشه اون هجای کوتاه رو بلند به حساب بیاریم (نکته بازم اول باید شعر رو تقطیع کنید که نحوه پیدا کردن وزن شعر رو بالا نکاتشو گفتم)
این شعر رو ببینید:
نبینی با غبان چون گل بکارد
U _ _ _ U _ _ _ U _ _
چه مایه غم خورد تا گل برآرد
U _ _ _ U _ U _ U _ _
خب توی مصرع دوم شعر اگر نگاه کنید هجای سومش که معادلش میشه حرف یِ به صورت کوتاه هستش ولی طبق این قاعده برای اینکه شعرمون وزنش دربیاد فقط اجازه داریم هجای سوم از مصرع دوم رو بلند تلفظ کنیم
اون هر دور مصرع ما وزنش این میشه
U _ _ _ U _ _ _ U _ _
.
.
.
مثال بعدی
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پیر برنا بود
تَ وا نا بُ وَد هر کِ دا نا بُ وَد
U _ _ U _ _ U _ _ U _
زِ دا نِش دِ لِ پیر بُر نا بُ وَد
U _ _ U U _ U _ _ U _
اگر نگاه کنید در مصرع دوم هجای لِ هجای کوتاه هستش ولی معادل هجای اون در مصرع قبلی که میشه وَد و هجای بلند هستش ، خب طبق قاعده ای که گفتیم میتونیم هجای لِ رو به صورت بلند تلفظ کنیم .
.
.
.
ب: همچنین کسره اضافه ( مثل همین کتابِ علی که اینجا میشه کسره اضافه ) و و عطف ( همین که دو کلمه میاد و بینش یه و می افته مثل زشت و زیبا که توی شعر اینجوری خونده میشه زشتُ زیبا )
خب ببینید اگر پایان کلمه ای وقتی که تقطیع هجایش کردیم دیدیم اخرش به هجایی کوتاه مثلا تُ کِ یا مثلا سَ باشه یا مثلا نـَ باشه میتونیم بر حسب ضرورت اینا رو هم به صورت هجای بلند تلفظ کنیم
این بیت رو ببینید:
تو کجایی تا شوم من چاکرت
چارقت دوزم کنم شانه سرت
تقطیع هجایش
تُ ک ُ جا یی تا شَ وَم چا کِ رَت
U _ _ _ U _ _ _ U U _
چا رُ قَت دو زَم کُ نَم شا نـِ سـَ رَت
_ U U _ _ U _ _ _ U _
خب اگر یه نگاهی بندازید به تقطیع هجایی که کردم متوجه میشید که مصرع اول هجای اولش که کوتاه هستش و پایان کلمه هجای کوتاه هستش با ضمه ، ولی معادل هجای اون در مصرع دوم بلند هستش میشه ما هجایی اول در مصرع اول رو بلند تلفظ کنیم
و هم چنین در مصرع دوم هجای نهم که کوتاه هستش طبق همین قاعده که هجای کوتاه رو میشه بلند تلفظ کرد (در اینجا کسره اضافه اومده ) مثل حرف لِ که در مثال بالا اوردم
حالا برای حرف ضمه که به صورت حرف عطف هستش
شخص خفت و خرس می راندش مگس
شَخـ ص خُف تُ خِر س می ران دَش مَ گس
_ U _ _ U _ U _ _ _ U _
وَز سـِ تیـ زا مَد مـَ گَس زو با ز پَس
_ U _ _ _ U _ _ _ U _
خب مصرع اول هجای شش رو نگاه کنید کوتاهه ولی بر حسب ضرورت که مصوت پایان کلمه هستش و کوتاهه میشه اونو بلند تلفظ کرد تا با هجای معادلش یه جور در بیاد
و وزن شعر میشه فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
به صورت خیلی خیلی کلی بگم بهتون همیشه یادتون باشه کلمه رو در نظر بگیرید و اخرش اگر دیدید به هجای کوتاه رسیدید میشه به صورت بلند تلفظش کنید حتی اگر در پایان کلمه ای مختوم بود به کسره اضافه مثل رئیسِ بخش (اینجا بهش میگن کسره اضافه ) و مختوم شد به ضمه مختومه همون که گفتم مثلا علی و احمد (که در شعر به صورت علی وَ احمد خونه نمیشه به صورت علیُ احمد هجایی میشه ) بازم به این هجاها رسیدید میتونید اونا رو بر حسب ضرورت کوتاه تلفظ نکنید بلکه بلند به حساب بیاریدشون.
و اینم بگم بازم همیشه باید پایانش باشه .
.
.
.
ان شا ء الله پست بعدی تلفظ کردن مصوت های بلند رو میگم
ببخشید طولانی شد یکم این مبحث ممکنه گنگ باشه چون اختیارات شاعری یکمی مشکله
همینا رو بخونید مشکلی بود بهم بگید..
