شبستر یکی از شهرهای غربی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان شبستر است. این شهر در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز واقع شده‌است. شبستر به دلیل همجواری با تبریز دومین شهرستان صنعتی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. و به دلیل فعالیت چندین دانشگاه در سطح این شهرستان، شبستر به شهر دانشگاهی استان معروف است.
برپایهٔ اسناد و آثار تاریخی همچون تپهٔ حسنلو در روستای دیزج‌خلیل ومکان های باستانی روستای تیل که تاریخی فراتر از حد دارند که متأسفانه میراث فرهنگی هیچ حفاری در آن انجام نداده است و کول‌تپه در قره‌تپه ثابت شده که منطقهٔ شبستر پیش از ورود آریایی‌ها به فلات ایران مسکونی بوده و حکومت‌های محلی اورارتو و ماننا بر این منطقه تسلط داشته‌اند. همچنین آرامگاه شیخ محمود شبستری درگذشتهٔ سال ۷۲۰ هجری در شبستر قرار دارد و نیز تیمور لنگ پس از فتح تبریز در سال ۷۷۸ هجری وارد شبستر شده و در این باره می‌نویسد:
"در روزهای آخر جنگ تبریز، شیخ مسعود نوهٔ شیخ محمود شبستری از شبستر نزد من آمد و مثل دیگران شفاعت سکنهٔ تبریز را کرد و از من خواهش نمود که بعد از غلبه بر تبریز، شهر را مورد قتل‌عام و تاراج قرار ندهم و چون قسمتی از سکنهٔ شهر یعنی اهالی محلهٔ شام بر سلطان احمد شوریدند، دورهٔ جنگ کوتاه شد. من از این‌که تبریز را گشودم و از قتل‌عام و تاراج صرف‌نظر نمودم، قبل از این‌که وارد آذربایجان شوم، میل داشتم که اگر روزی قدم به آن سرزمین گشودم، به شبستر بروم و بر سر مزار شیخ محمود شبستری فاتحه بخوانم و برای وی طلب آمرزش کنم؛ چون آن مرد نیکوکار بر گردن من حق داشت؛ زیرا من از خواندن کتاب او به‌نام گلشن راز خیلی چیزها آموختم و شیخ محمود شبستری در آن کتاب مرا با اسرار ازلی و ابدی آشنا کرد. کتاب او با این‌که کوچک است، اما چون گوهر می‌باشد و با وجود کوچکی قیمت بسیار دارد"
شبستر زادگاه شاعران و عارفان بسیاری نظیر محمد خیابانی و میرزا علی معجز شبستری شاعر طنز سرای برجسته آذربایجان است. شیخ محمود شبستری صاحب آثاری همچون حق‌الیقین، سعادت‌نامه و مثنوی گلشن راز از مهم‌ترین مشاهیر این شهر محسوب می‌گردد؛ به گونه‌ای که مرتضی مطهری در کتاب اسلام‌شناسی راجع به وی می‌نویسد:شیخ محمود شبستری آفرینندهٔ منظومهٔ عرفانی بسیار عالی موسوم به گلشن راز بوده که این اثر یکی از کتب بسیار عالی به‌شمار می‌آید و نام سرایندهٔ خویش را جاوید ساخته‌است.
جمعیت شهرستان شبستر برپایهٔ آخرین نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ خورشیدی بالغ بر ۱۲۳۸۸۸ نفر بوده که از این تعداد، ۶۰۷۷۴ نفر مرد و ۶۳۱۱۴ نفر زن بوده‌اند. برهمین اساس، شمار خانوارهای شبستر ۳۷۳۸۶ خانوار می‌باشد که از این بین ۶۴۳۷۱ روستایی و ۵۹۵۱۷ نفر شهری می‌باشند. مردم شبستر آذربایجانی بوده و زبان آنها ترکی آذربایجانی است.
آب و هواي شبستر در تابستان گرم و معتدل و در زمستان سرد ومعتدل است. شبستر يک منطقه ی كشاورزی است و باغ های ميوه و تاكستان ها، این منطقه را در بر گرفته اند. فرآورده ها و محصولات كشاورزی شبستر را گندم، جو، بنشن، دانه های روغنی، گياهان علوفه ای، گلابی، سيب، گردو، زردآلو، گيلاس، آلبالو، گوجه، آلو و هلو تشکیل می دهد. درياچه اروميه و جزاير و بنادر آن، آبشار عيش آباد و ارتفاعات منطقه از جاذبه های طبيعی شهرستان شبستر محسوب می شوند. منطقه ی کوزه کنان شبستر مهم ترین ناحیه ساخت صنایع دستی سفالی این ناحیه است. در دوره صفويه راه معروف تبريز- طرابوزان از اين شهر مي گذشت. اين شهر از مناطق نسبتا قديمي استان آذربايجان شرقي است.
در رشته صنايع؛ بيش ترين اهميت را در شهرستان شبستر كارخانه سيمان صوفيان دارا است كه با توجه به ظرفيت نسبتا زيادش؛ مقدار قابل توجهی نيروی كار منطقه را به خود جذب كرده و سبب انتقال نيروی فعال بخش كشاورزی به بخش صنعت شده است. هم چنين كارخانه های تهيه خشک بار و كارخانه تعميرات كشتی بندر شرفخانه اهميت ويژه دارد. سنگ آهک و نيز تعدادی معدن شن و ماسه و معدن نمک نيز در سطح این شهرستان وجود دارد.
شبستر يک منطقه ی كشاورزی است و باغ های ميوه و تاكستان ها، شهر را در ميان گرفته اند. فرآورده ها و محصولات كشاورزی شبستر را گندم، جو، بنشن، دانه های روغنی، گياهان علوفه ای، گلابی، سيب، گردو، زردآلو، گيلاس، آلبالو، گوجه، آلو و هلو تشکیل می دهد. دام داری و دام پروری از فعاليت های بسيار مهم شهرستان شبستر به شمار می آید. اين امر به دليل وضعيت خاص منطقه و وجود مراتع غنی از رونق كامل برخوردار است. فعاليت اين شهرستان در زمينه زنبورداری نيز چشم گير است.
شبستر از شهرهای قديم آذربايجان است، که نام آن در كتاب های بسياری آمده است. حمدالله مستوفی در نزهه القلوب(۷۴۰ هجری قمری) فراوانی نعمت اين بخش را ستوده و چنين می نويسد:« چهارم، ناحيت ارونق بر غرب شهر( تبريز ) است. آغازش سه فرسنگی شهر است تا پانزده فرسنگی و عرضش پنج فرسنگ باشد. حاصل نيكو از انگور، غله، و ميوه دارد و مدار تبريز بر ارتفاعات آن جا بادش و سی پاره ديه است و اكثرش معظم كه هر يك قصبه ای است چون سيس، شبستر، و ايقان، كوزه، كنان و …» بخشی از آوازه شبستر نیز به وجود بزرگانی چون: شيخ محمود شبستری عارف و صاحب مثنوی گلشن راز، و ميرزا علی اكبر معجز شبستری شاعر طنزسرای برجسته آذربايجان، مربوط می شود.
شبستر یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شرق استان واقع شده است. شبستر در درازای خاوری ۴۵ درجه و ۴۲ دقيقه و پهنای شمالی ۳۸ درجه و ۱۱ دقيقه و در ارتفاع ۱۴۰۰ متری از سطح دريا واقع شده است. رود فصلی شبستر از مناطق شرقی شهر می گذرد و آب آن به مصرف كشاورزی و باغ داری می رسد. شبستر از شمال با مرند از غرب و جنوب با درياچه اروميه و از شرق با شهرستان هريس هم جوار است. شهر شبستر در مسير راه اصلی تبريز – سلماس است. فاصله شبستر تا سلماس ۹۳ و تا تبريز ۶۰ كيلومتر است. راه آهن تبريز – تركيه از ۴ كيلومتری شهر عبور می كند.
شهرستان شبستر در غرب آذربایجان شرقی با وسعت ۲۷۵۰ کیلومتر مربع قرار گرفته و در بین شهرستان‌های مرند، تبریز، ورزقان، اسکو، خوی، سلماس و دریاچه ارومیه قرار گرفته‌است. شهرستان شبستر از شهرستان‌های واقع در جادهٔ ترانزیت تبریز – ارومیه بوده و در مسیر خط آهن ایران - ترکیه واقع شده‌است. کوه میشوداغی با جهت شرقی–غربی با طول بیش از یکصد کیلومتر و عرض سی کیلومتر مانند دیواری سرتاسر شمال منطقه را می‌پوشاند و این شهرستان را از شهرستان مرند و خوی جدا می‌کند. این کوه‌ها در امتداد کوه‌های ارسباران قرار گرفته و بلندترین قله آن علی علمدار می‌باشد.
شبستر، شهرستانی دانشگاهی است که به‌رغم جمعیت اندک مرکز آن، دانشجوی بسیاری در خود جا داده‌است. دانشگاه آزاد اسلامی دارای چهار واحد در شهرهای آن است دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صوفیان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خامنه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تسوج، دانشگاه پیام نور مرکز شبستر و دانشگاه پیام نور واحد بنیس و دانشگاه جامع علمی کاربردی شبستر از دانشگاه‌های این شهرستان است.
از لحاظ کشاورزی، تولید هلو و صیفی جات و آلبالو و گردو و بادام گندم در شندآباد گندم و انگور در صوفیان، پیاز در زیناب و نظرلو، آلبالو درتسوج و سیب ایوند معروف است. کارخانجات سیمان صوفیان، کوره‌های آجرپزی وایقان، کارخانه نساجی خامنه، کارخانه‌های ماکارونی وارد سازی، شهرک سرمایه‌گذاری خارجی و شهرک مصالح ساختمانی از مشخصه‌های صنعتی این شهرستان هستند. شهر فرهنگی، تاریخی خامنه و درختان چنار کهنسال آن و همچنین شهر کوزه‌کنان به ساخت سفالینه شهرت دارد و محصولات سفالین آن به اکثر نقاط کشور صادر می‌شود و شهر شندآباد که به قطب هلوی کشور شهرت دارد و بیش از صد نوع هلو دارد.
جاذبه های شبستر
منطقه میشو داغ: منطقه حفاظت‌‌شده میشو داغ یکی از جاذبه‌های طبیعی شهر شبستر است که مکان‌های زیبایی برای تفریح و گردشگری دارد. این منطقه تفرجگاهی است که در همه فصل‌ها میزبان گردشگران است. نهرهای دائمی، مرتع‌ها و ارتفاعات سرسبز از منظره‌های تماشایی این منطقه‌اند.
کلیسای سهرقه شبستر: کلیسای سهرقه در قرن پنجم و ششم هجری قمری ساخته شده است. معمارهای روسی، فرانسوی و آذربایجانی در ساخت این کلیسا مشارکت داشتند. ساختمان کلیسا بر اثر زلزله‌ای که در سال ۱۹۳۶ میلادی رخ داد آسیب زیادی دید. بنای باقی‌مانده از کلیسا شامل سه ورودی، یک تالار و محراب است و گنبد کلیسا نمایی زیبا به آن بخشیده است. کلیسای سهرقه در سال ۱۳۴۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
بندر شرفخانه: بندر شرفخانه، یکی از بندرهای دریاچه ارومیه، در شهر شبستر قرار دارد. در این بندر اسکله‌ای با قدمت ۱۰۰ سال به نام تال وجود دارد که در فهرست آثار ملی ثبت شده است. اطراف بندر باغ‌های میوه، کمپ ساحلی، رستوران و امکان قایق‌رانی برای گردشگران وجود دارد.
مسجد تسوج: مسجد تسوج یکی از بناهای تاریخی روستای تسوج از توابع شهر شبستر است. در کتیبه‌ای که داخل مسجد قرار دارد نوشته شده این بنا به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. داخل مسجد ۲۴ ستون وجود دارد، طاق‌های مسجد به شیوه معماری ایلخانی ساخته شده است و شکل هر کدام با دیگری تفاوت دارد.
آبشار سرکند دیزج: آبشار نه چندان مرتفع سرکند دیزج که به آبشار شبستر نیز معروف می‌باشد، در دهستان میشوی جنوبی در فاصله ۲ کیلومتری روستای سرکند دیزج شبستر قرار دارد. آب این آبشار از طریق ارتفاعات میشو تأمین می‌شود. این آبشار در فصول پربارش از آب بیشتری برخوردار است. مناظر اطراف آن با چشم‌انداز زیبا و بی‌نظیر از جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی است.
حمام دو قلو: این حمام در استان آذربایجان‌شرقی، شهرستان شبستر و در بافت قدیمی اسن شهر ساخته شده است. حمام دوقلو در ۲ بخش زنانه و مردانه با یک تون مشترک ساخته شده و هر بخش دارای سربینه و گرمخانه است. شیوه بنای ۴ گنبد سربینه و گرمخانه هر ۲ بخش حمام دوقلو، شبیه به هم بوده، به این ترتیب که پلان مربع با ۴ بای طاق و به مربع کوچکترن بنا نهاده شده است. مصالح به کار رفته در این حمام، عمدتا آجر، ملات در پایه‌ها،ساروج در دیوارها و گچ در گنبدها است. حمام دوقلو در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۸۳۹۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آرامگاه شیخ محمود شبستری: مقبره سعدالدین محمود بن عبدالكریم بن یحیی از عرفای بزرگ ومشاهیرآذربایجان، صاحب مثنوی معروف ” گلشن راز ” در باغی موسوم به گلشن در شهر شبستر واقع شده است . در جوار مقبره شیخ محمود شبستریآرامگاه استاد او ” بهاءالدین یعقوب تبریزی ” نیز قرار دارد. اینآرامگاه در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ق.ساخته شد ولی در زمان قاجاریه توسط “حاج میرزاآغاسی ” وزیر محمد شاه تجدید عمارت گردید. در سال ۱۲۶۷ ق . دو قطعه سنگ نبشته مرمر با خط نستعلیق جلی برجسته روی قبرها نصب گردید . سنگ مزار شیخ محمود شبستری سال وفات او را ۷۲۰ ق. (در ۳۳ سالگی)ذكر كرده است. در سال ۱۲۹۷ ق . این بنا به امر میرزا حسن خان سپهسالار پیشكار ایالتآذربایجان مرمت شد ؛ سپس در سالهای ۱۳۱۰ و ۱۳۴۰ و بالاخره در سال های اخیرمرمت گردید. مثنوی ” گلشن راز ” سرشار از مضامین فلسفی و كلامی و حكمت است و یكی ازمتون شگفت انگیز منظوم در زمینه ی تفكر اسلامی به شمار می آید .
کلیسای موجومبار: کلیسای موجومبار یا سنت هریپ سیمه St.Herepsime مربوط به سدهٔ ۳ -قرن ۹ ه. ق. است و در روستای موجومبار حدود ۳۰ کیلومتری جاده تبریزـ مرند (در شهرستان شبستر، بخش صوفیان)، واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۷ با شمارهٔ ثبت ۷۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. مولف کتاب تاریخچه ارامنه در آذربایجان (نوره آیرمان) می‌نویسد: «وجود سنگهای رج اول کلیسا نشان می‌دهد که ساختمان اولیه این کلیسا حدود ۸۰۰ سال قبل در اوایل قرن ۱۳ میلادی ساخته شده‌است ولی به استناد سنگ نبشته روی سنگهای زیر بنای کلیسا این بنا یک بار در سال ۱۶۹۱ میلادی بازسازی شده و در سال ۱۸۴۰ میلادی نیز براثر زلزله شدیدی که در منطقه روی داد، یکی از دیوارهای کلیسا خراب شد که مجدداً بازسازی گردید. ابعاد کلیسا ۱۳×۲۳ و به ارتفاع ۸ متر با سقف شیروانی است که روی آن را خاک و شن پوشانده‌است. تمامی بنا با سنگ لاشه ساخته شده و روی چهار ستون قرار گرفته و محراب کلیسا به شکل نیم دایره در ضلع شرقی و وسط دو اتاق کوچک ساخته شده‌است. شش نورگیر در بالای دیوارهای غربی و شرقی و دیوارهای جنوبی و یکی نیز در سقف کلیسا به فضای محوطه بزرگ داخل بنا نور ملایمی می‌بخشد.
گنبد نمکی منور: گنبد نمکی منور در استان آذربایجان شرقی واقع است. در ۴ كیلومتری جنوب دهكده منور قرار داشته ، رنگ لایه های نمكی به صورت قرمز ارغوانی و خاكستری با سن میوسن میانی است . این معدن سابقاً فعال بوده ولی در حال حاضر بصورت متروكه در آمده است . منور یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان رودقات بخش صوفیان شهرستان شبستر واقع شده‌است.
......................................................
آرشیو