قره ضیاالدین مرکز شهرستان چایپاره
قره‌ضیاءالدین یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران است. این شهر مرکز شهرستان چایپاره می‌باشد. شهر قره‌ضیاءالدین در بخش مرکزی شهرستان چایپاره واقع شده‌است. این شهر پیش‌تر یکی از شهرهای شهرستان خوی به‌شمار می‌رفت. جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۵ خورشیدی بالغ بر ۲۶٬۷۶۷ نفر بوده‌است که از این تعداد ۱۳٬۶۶۶ نفر مرد و ۱۳٬۱۰۱ نفر زن بوده‌اند؛ همچنین شمار خانوارهای این شهر، ۷٬۸۱۹ خانوار بوده‌است.
قسمت‌های قره ضیاءالدین امروزی ترکیبی از روستاهای میرزا کندی، آوک و حاچا می‌باشد که در حال حاضر اراضی مربوط به آوک به آوک یئرلری و مزارع مربوط به حاچا به حاچا یئرلری معروف هستند.
چایپاره (چایپارا): در مورد وجه چایپاره (چایپارا) این نظر وجود دارد: عده‌ای بر این عقیده هستند که چایپاره درست است و دلیل آن این که رودخانه (آغ چای) با مسیر حرکت غرب به شرق، این بخش را به دو قسمت یا پارهٔ مساوی تقسیم می‌کند. نام چایپاره از کلمهٔ «چای» در زبان ترکی به معنای رودخانه و «پارآ» در زبان فارسی به معنای تکه و قسمت شده و یا در زبان ترکی به معنای گرانبها تشکیل شده‌است. همچنین عده‌ای بر این عقیده‌اند به خاطر وابستگی بخش عظیمی از کشاورزی شهرستان به رود آغچای این نام‌گذاری صورت گرفته و چای در ترکی به معنای رودخانه و پارا نیز در ترکی به معنای گرانبها و ارزشمند می‌باشند و معنای نام این شهرستان هم رودگران‌بها می‌شود.
قره ضیاءالدین:در بین اهالی منطقه به صورت قره ضیادین(qərəziyadin)تلفظ می‌شود. این نام از دو بخش مجزا تشکیل یافته‌است: یک قسمت آن «قره» یا «قرا» است و نام «ضیاءالدین» هم بخش دوم آن بوده‌است. قره یا قراء در بسیاری از کاربردهای سایر مناطق ترک‌نشین به معنی بزرگ و با عظمت و باشکوه معنی می‌شود مثلاً قره داغ = کوه بزرگ و با شکوه یا قره باغ= باغ بزرگ و با شکوه قره چای و قره آغاج و… لازم است ذکر شود در منطقه روستاهایی هم به همین نام وجود دارد مثلاً روستای قره آغاج و…
روستای قدیمی این شهرستان عبارت اند از: چورس، خانگاه، قره آغاج، حاجی لار، بسطام،.. لازم است ذکر شود که در بسیاری از موارد از روستای خانگاه (محل زندگی خان هاًاحمدی")اشتباهاً به صورت خانقاه (محل جمع خانه پیروان اهل حق یا علوی و… (جمع خانه دراویش)) نیز استفاده شده‌است که این منطقه کاملاً با این معنی در تضاد می‌باشد و هیچگونه اهل حق، علی‌الله، گوران و… وجود ندارد و همه ترک اصیل می‌باشند.
شهرستان چایپاره
شهرستان چایپاره یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران است. این شهرستان در شمال خوی در دشتی هموار و تقریباً مسطح قرار دارد. ارتفاعات شمال مراکان، تپه‌های آهکی شمال قره‌ضیاءالدین و ارتفاعات واقع در جنوب چورس آن را محدود نموده‌اند. شهرستان چایپاره به مرکزیت قره‌ضیاءالدین بیشتر از ۷۰ آبادی دارد. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، در سال ۱۳۹۴ جمعیت شهرستان چایپاره ۵۰۰۰۰ نفر بوده‌است همچنین زبان مردم این شهرستان ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی است.
شهرستان چایپاره با مساحتی حدود ۹۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرقی شهرستان خوی و یکی از شهرستان‌های شمال غربی استان می‌باشد، شهرستان چایپاره از سمت شمال به شهرستان شوط از سمت غرب به چالدران از سمت جنوب به بخش ایواوغلی و از سمت شرق به شهرستان پلدشت و شهرستان مرند منتهی می‌شود که حدوداً ۲۸۰۰۰ نفر جمعیت شهری را در خود جای داده‌است. و بر اساس تقسیمات کشوری شهرستان چایپاره دارای دو بخش به نام‌های مرکزی و حاجیلار و دو دهستان به نام‌های چورس و بسطام است.
بخش حاجیلار با وسعتی در حدود ۳۱۳ کیلومتر مربع دارای ۲۶ روستا و جمعیتی معادل ۹۱۹۸ نفر می‌باشد و دهستان‌های بسطام و چورس در بخش مرکزی به ترتیب با وسعت‌های ۳۹۳ و ۲۱۸ کیلومتر مربع دارای ۳۲ و ۱۸ روستا و ۶۹۰۰ و ۵۷۰۰ نفر جمعیت روستائی می‌باشند. مرکز بخش حاجیلار روستایی به نام حاجیلار است که جمعیتی حدود۱۵۰۰نفر را در خود جای داد است.
وضعیت توپوگرافی شهرستان با دشت‌های مختلف وسیع و کوهستانی و کوهپایه می‌باشد، که وضعیت زمین‌های زیر کشت از نوع خاک‌های تحت پوشش رسی شنی – شنی رسی – رسی – لومی بوده که در سطح شهرستان به مقدار ۲۰۴۰۰ هکتار بوده که ۸۳۰۰ هکتار آن آبی و ۱۲۱۰۰ هکتار آن دیمی می‌باشند که با تکمیل سد آغ چای حدود ۴۵۰۰ هکتار تبدیل به آبی از دشت قره ضیالدین را پوشش می‌دهد و مابقی دیمی روستائی می‌باشند که آب استحصالی ان در حال ار منابع سطحی ۱۸۰۰ لیتر در ثانیه، از منابع زیر زمینی ۲۲۰۰ لیتر در ثانیه (مجموعاً در حال ۴۰۰۰ لیتر در ثانیه) می‌باشد که عمده محصولات شامل غلات، چغندر قند، یونجه، آفتابگردان، کدوی آجیلی، و حبوبات و توتون می‌باشد که قبلاً از نظر کشت توتون یکی از مناطق ده‌گانه کشت توتون در کشور بوده‌است.
اب و هوای این شهرستان در چهار فصل معتدل برای هر گونه کشاورزی و دامداری با استعداد بالقوه شهرستان را پذیرا است. میزان آب‌های سطحی ورود به شهرستان چایپاره از رودخانهٔ آغ چای به‌طور متوسط سالانه ۲۱۲ میلیون متر مکعب بوده که ۱۲ میلیون متر مکعب از این مقدار فوق در جهت استفادهٔ کشاورزان در طول سال در نهرها و بندها مورد استفاده قرار می‌گیرد و مابقی آن در حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب از منطقه بدون استفاده گذر می‌کند؛ و ضمناً در مواقع سیلابی بارندگی‌ها حدود ۱۰ مسیل (\خانگاه-تاج‌خاتون – یتیم آغلی – علی‌آباد – سلوکلو – سالطه – حمزیان – دوه آغلی – دره حراملو – ایلانلی دوزی) زیر سد و در بالا دست و جهت‌های مختلف شهر را فرا می‌گیرند و به ذخیرهٔ پشت سد اغ چای تبدیل می‌شوند.
جاذبه های چایپاره
پل کسیان چایپاره: پل «دوقوز گوز کسیان» بر روی رودخانه آغ چای و در امتداد جاده ابریشم ساخته شده که از لحاظ معماری در عصر خود بی نظیر بوده است. بنای فعلی آن در اوایل دوره پهلوی بر روی پایه های یک پل قدیمی مربوط به دوره ساسانی ساخته شده است. این پل بزرگترین پل سنگی آذربایجان غربی به شمار می رود و از آنجا که دارای نه دهنه بوده، به دوقوز گوز معروف است.
قلعه بسطام چایپاره: بسطام، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان چایپاره در استان آذربایجان غربی است. این روستا دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی بسیار است که می توان به دژ بسطام اشاره کرد که مربوط به دوران اورارتو می باشد. قدمت قلعه تاريخي بسطام به ۸۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح مي رسد و بزرگترين قلعه تمدن اورارتويي در ايران و سومين قلعه بزرگ اين تمدن دردنياست. شهر دژ بسطام به شماره ۹۴۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
روستای چورس چایپاره: روستای تاریخی و زیبای «چورس» با قدمتی هشت هزار ساله از توابع این شهرستان چایپاره در آذربایجان غربی است. باستان شناسان ایرانی و اتریشی در کاوش های تپه «آناقیزلی» این روستا به آثار مربوط به سکونت انسان در دوره نوسنگی دست یافته اند. علاوه بر آثار تاريخي، طبيعت زيباي روستاي چورس نیز قابل توجه است، قرار گرفتن آن در دامنه كوه موسوم به 'سفرداغي'، باعث به وجود آمدن چشم انداز و طبیعت زيبا شده است. آثار دیدنی متعددی در این روستا قابل توجه است از جمله مسجد 'مرتضي قلي خان' معروف به 'قيرميزي مسجد'، 'بوزخانا ' يا يخچال، چشمه 'ايشيق بولاغي'، تپه 'آنا قيزلي' و 'سفرداغي' از مکانهای گردشگری اين روستاي هشت هزار ساله بشمار می روند.
ارزانسراهای چایپاره: یکی از ویژگی های اقتصادی و اجتماعی شهرستان چایپاره و مرکز آن شهر قره ضیاالدین وجود مغازه هایی در محله موسوم به ارزانسراها است. در این محدوده که شامل حد فاصل خیابان های طباطبایی شمالی و امام می شود، انواع پوشاک و کیف و کفش به قیمت مناسب در اختیار خریداران قرار می گیرد. در فصول مختلف سال به طور ویژه ایام نوروز و تابستان گردشگران مختلفی از شهرهای دور و نزدیک جهت خرید به شهر قره ضیاالدین می آیند و از مغازه های واقع در محدوده ارزانسراها خرید می کنند.
حمام قره ضیاالدین: مساحت این حمام در حدود ۵۴۰ متر مربع است. عمده مصالح به کار رفته در ساخت این حمام شامل آجر و سنگ و ملات ماسه آهکی می‌شود. پلان آن به‌صورت مستطیل است. دیوارهای خارجی قطور آن بسیار جالب هستند، چرا که ضخامت آن‌ها کمی بیش از یک متر است. همچنین به منظور عایق کردن این دیوارهای خارجی، آن‌ها را با اندود کاه‌گل پوشانده‌اند. معمولا حمام‌های ساخته شده در نواحی کوهستانی را در سطحی پایین‌تر از زمین می‌ساختند، ولی در مورد این حمام این مورد صادق نیست. در حقیقت کف حمام قره ضیاالدین در سطحی برابر با محوطه خارج حمام ساخته شده است. حال به معرفی بخش داخلی حمام می‌پردازیم. حمام دو در ورودی در سمت غربی دارد. ورودی حمام بخش «سربینه» است که همچون سایر حمام های تاریخی، درواقع نقش رختکن را ایفا می‌کرده است. پس از این بخش، وارد فضای اصلی استحمام می‌شویم که همان «گرمخانه» است. پس از این بخش نیز قسمت «خزینه» که گرم‌ترین بخش حمام است، قرار دارد. مردم ابتدا لحظاتی را در خزینه می‌ماندند تا بدن‌شان خیس خورد و سپس برای شستشو به گرمابه مراجعه می‌کردند. پس از شستشو نیز دوباره به خزینه مراجعه می‌کردند. در حالت کلی می‌توان گفت که بخش سربینه نسبتا گرم و مرطوب، بخش گرمخانه گرم و مرطوب و بخش خزینه بسیار گرم و بسیار مرطوب است. این بخش‌ها از همدیگر مجزا هستند و معمولا در حمام‌ها توسط راهروهایی به یکدیگر متصل می‌شدند، ولی در حمام قره ضیاالدین ارتباط بین سربینه و گرمخانه از طریق یک درب است. بر بالای فضای گرمخانه و سربینه یک گنبد مرتفع روی چهار عدد ستون به چشم می‌خورد. در کنار گنبد اصلی بنا و در چهار طرف آن، چهار گنبد کوچک‌تر نیز ساخته شده است. سایر بخش‌های حمام پوشش سقفی از نوع طاق‌آهنگ دارند. حمام قره ضیاالدین یا حمام بیگ جوان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی و شهرستان چایپاره در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ هجری شمسی و با شماره ثبت ۹۱۷۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
یغین داش: از جمله محل‌های تاریخی اطراف قره ضیاءالدین است که مربوط به دوره جنگ‌های ایران و روس می‌شود. بنا به روایتی که بین مردم وجود دارد در یکی از جنگ‌ها عباس میرزا امر می‌کند که هر سرباز عازم جنگ سنگی برداشته و در محلی بیندازد و در هنگام مراجعت از جنگ دوباره امر به برداشتن یک سنگ از محل سنگ‌های انباشته شده می‌کند؛ لذا امروزه در حدود ۴ کیلومتری جاده سد ارس از جاده ترانزیتی بازرگان در دو طرف جاده تلی از سنگ وجود دارد که مربوط به این واقعه می‌شود.
زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس: مهم‌ترین زیارتگاه منطقه چایپاره، زیارتگاه حضرت ابو الفضل واقع در روستای حمزیان می‌باشد. در مورد تاریخچه این زیارتگاه نقل است: دو نفر مالک ملک فعلی این مکان بودند که در مورد چگونگی تقسیم آن با یکدیگر اختلاف پیدا کرده و به همین خاطر یکی از آن دو نفر سهم خود را وقف حضرت عباس می‌نماید ولی شریک دوم، سهم خود را جدا نموده و شروع به به حصار کشی می‌کند در حین حصار کشی این شخص متوجه می‌شود سنگی که قبلاً در دیوار نهاده رها نموده و به محل اصلیش برگشته‌است این واقعه سه روز متوالی اتفاق می‌افتد که سر انجام این شخص از عمل سنگ متحیر گشته و سهم خود را وقف حضرت عباس می‌کند. در حال حاضر در این زیارتگاه تقدس یافته‌است. علاوه بر مناطق تاریخی فوق قسمت شمالی بزطام با مناظر زیبای طبیعی با جریان رودخانه آغ چای منظره بسیار دلربایی به وجود آورده‌است که در نهایت منتهی به پروژه سد آغچای می‌گردد.
........................................
آرشیو
