زَرقان (به پارسی میانه: زرگان) مرکز شهرستان زرقان و شهری در استان فارس که در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال خاوری شیراز واقع شدهاست.
زرقان دارای ۳ محله قدیمی از قبیل: محله حیدر (لورا) محله میان و محله جُلَهگون میباشد. زرقان از قدیم دارای سه محله به نامهای محله حیدر (لردها) و محله میان(آخوندا) و محله جلوگان (جلهگون) بودهاست و دارای یک محله جدید به نام محله شهریار (ترک آباد)و محله قدیمی دودج که نام آن برگرفته از دو دژنگهبانی که هم اکنون در منطقه دره چپ وراست میباشد. تا دهه ۳۰ شمسی اقلیتی یهودی نیز در زرقان زندگی میکردهاند که به خارج مهاجرت کردهاند. بنا به نظر عبدالمجید ارفعی نام زرقان در گل نبشتههای باروی تخت جمشید به صورت رکان بوده که بعدها به زرغون تبدیل شدهاست.
«زرغون» در زبان پهلوی به معنی جای سرسبز است. زرقان دارای سه محلهٔ اصلی به نامهای میون و لرها و جُلَگون است دلیل این نام گذاری وجود اقوام لر در این ناحیه در زمانهای قدیم است و دلیل نامگذاری محلهٔ جلهگون وجود گارگاههای جولاهی (نساجی) در این محله بودهاست و دلیل نامگذاری محلهٔ میان این است که این محل میان دو محل جلگون و لرها است.
شهر زرقان در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی شیراز و در مجاورت اتوبان شیراز به اصفهان قرار گرفتهاست. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۰۰ متر است. پوشش گیاهی آن غالباً درختان نارون و چنار و زبان گنجشک و کاج و سرو و رِز (انگور) میباشد.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۲٬۲۶۱ نفر (۹٬۵۹۱ خانوار) بودهاست. بافت جمعیتی و قومیتی زرقان را فارس زبان و ترکزبان تشکیل میدهند.که جمعیت تورک اکثرا از طايفه شئش بلوکی و بعضا از طايفه عمله هستند و حدود سال 1340 در این شهر ساکن شده اند.
زرقان علیرغم جمعیت کم خود دارای دو دانشگاه نسبتاً پرجمعیت میباشد که علت آن نزدیکی به شیراز میباشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد زرقان و دانشگاه پیام نور واحد زرقان. این شهر دارای 6کتابخانه که در شهر زرقان و دودج و محله استاد شهریار و لپویی و روستایی رحمت آباد و مهریان واقع است. فرهنگسرای سرووفرهنگسرای دودج که زیر نظر شورای اسلامی شهر فعالیت میکند. از زمستان سال ۹۰ کانون زبان ایران وابسته به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این شهر تأسیس شد.
نام زرقان همواره با شیرینی حلوا ارده، کنجدی و کشی و بوریابافی آن همراه بودهاست. همچنین زرقان یکی از محلهایی است که همچنان تولیدات مشک و دولچه ی آب و گیوه ملکی دارد. محصولات کشاورزی شهرستان زرقان عبارتاند از: گندم، جو، ذرت، انگور و کشمش، سیفی جات و سبزیجات. از صنایع دستی رزقان میشود به بوریا بافی (نوعی حصیر) اشاره کرد.
شهرستان زرقان از شمال با شهرستان مرودشت، از جنوب و شرق با شهرستان شیراز، از شمال شرقی با شهرستان بیضا و از غرب با شهرستان خرامه همسایه است. قبل از انقلاب ، همراه با تغيير اسم بسياري از شهرهاي ايران، اسم زرقان نيز به زرگان تبديل شد و بعد از انقلاب اگرچه دوباره نام زرقان را بازيافت ولي هنوز در بسياري از نقشهها و كتب جغرافيايي، نام زرگان باقي مانده است، بعضيها ريشه اصلي اين نام را «زرگون» - يعني مانند زر – ميدانند و سابقه آن را به هخامنشيان پيوند ميزنند، با توجه به نزديكي اين آبادي به تختجمشيد كه يكي از مراكز مهم حكومت هخامنشيان بوده است، اين نظريه چندان هم بيربط به نظر نميرسد.
زرقان دارای تاریخی کهن است که در صفحات آتی به آن اشاره خواهد شد. زرقان ۷۰ سال قبل در فرهنگ دهخدا اینگونه توصیف شده است : «زرقان یکی از بخشهای۴ گانه شهرستان شیراز است که در شمال شرقی این شهرستان قرار دارد . شمال آن به شهرستان آباده و جنوب آن به بخش سروستان و باختر آن به بخش اردکان و خاور آن به بخش نی ریز محدود است . این بخش از هشت دهستان به نامهای حومه مرودشت – کربال – خفرک – کمین و توابع ارسنجان و… تشکیل و مرکز آن زرقان که در مجموع ۲۳۳ قراء است و جمعاً ۷۹۰۰۰ نفر سکنه دارد. شوسه شیراز به اصفهان از وسط آن میگذرد» . زرقان از قدیمی ترین بخش های استان فارس محسوب میگردد که از سال ۱۳۱۴ رسماً در تقسیمات کشوری دارای بخشداری بوده و از سال ۱۳۱۸ دارای شهرداری است. با توضیح فوق مشخص است که تاکنون چهار شهرستان (مرودشت – ارسنجان – پاسارگاد ، صفا شهر و بخش خرامه) از زرقان جدا گردیده ولی خود زرقان هنوز بصورت بخش باقی مانده است.
جاذبه های زرقان
پارک ملی بمو: پارک ملی بمو از جاهای دیدنی زرقان است و در شمال استان فارس و در شمال شرقی شيراز قرار دارد. این پارک به وسيله جاده شيراز-اصفهان به دو بخش شرقی و غربی تقسيم میشود و فاصله آن تا شيراز حدود ۳۰ کيلومتر است. برای دسترسی به پارک، از سمت شیراز به طرف زرقان پیش بروید. نرسیده به زرقان، پل غیر همسطح پالایشگاه را بهسمت راست بروید. تابلوی پارک ملی بمو را خواهید دید. محدوده فعلی پارک ملی بمو در سال ۱۳۴۱ تحت عنوان منطقه شکار ممنوع با وسعتی حدود ۱۰۰،۰۰۰ هکتار توسط کانون شکار ایجاد شد و در سال ۱۳۴۶ پس از تشکیل سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، منطقه شکار ممنوع به منطقه حفاظت شده و سپس به پارک وحش بمو تغییر نام داد. بالاخره در سال ۱۳۵۴ با ایجاد سازمان حفاظت محیط زیست، این منطقه با وسعتی معادل ۴۸،۶۷۸ هکتار به نام پارک ملی بمو تغییر نام داد. پارک ملی بمو دارای اقلیم نیمه خشک سرد با بارندگی زمستانه است. متوسط بارندگی سالانه در ایستگاه اصلی معروف منطقه، یعنی شیراز، برابر ۳۹۲ میلیمتر و همچنین دمای متوسط سالانه این ایستگاه برابر ۱۷/۹ درجه سانتیگراد است. زمستانها این نواحی سرد میشود و تابستانها گرمای هوا به ۳۴ درجه میرسد.
بند امیر زرقان: در زمان آل بویه، عضدالدوله بر رود کر سدی بست که به بند امیر معروف است. این بند در کنار روستای بند امیر از توابع بخش زرقان در ۴۳ کیلومتری شیراز واقع شده است.این بنا در۴۰ کیلومتری شمال شرقی شیراز و ۱۵ کیلومتری جنوب مرودشت، روی رودخانه کر و کنار قریه”بندامیر” احداث شده و از شاهکارهای معماری و مهندسی قرون اولیه اسلامی محسوب می شود. عمق دریاچه پشت بند به بیش از هفت متر می رسد.طرح مرمت این سد توسط اداره کل میراث فرهنگی تهیه وبا هماهنگی سازمان آب اجرا شده است.
پل آهوچرو: پل آهوچرو مربوط به دوره پهلوی است و در شهرستان شیراز بخش زرقان دهستان بند امیر جاده خاکی فرعی بطرف دشت آهو چرو روستای قبطر قلو واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۹۲۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
امام زاده قاسم زرقان: شاهزاده قاسم یا امامزاده قاسم، نام امامزاده ای است که مقبره آن در ۳۰ کیلومتری جاده شیراز به اصفهان و در مدخل شهر زرقان واقع شدهاست. طی کمکهای مردمی و سایر، این امام زاده طی سالهای قبل روز به روز با رشد متراژ و محیطی همراه بوده که هماکنون تنها بخش فلکهای آن ناتمام ماندهاست. این امام زاده در مسیر ورودی دوم جادهٔ شیراز - اصفهان به زرقان قرار دارد.
........................................
آرشیو