زبانهای کُردی، مجموعه‌ای از زبانهای ایرانی شمال‌غربی هستند که از زبان پهلوی پارتی منشعب شده‌اند. این زبان‌ها پس از زبان فارسی و پشتونی(افغانی) بزرگترین و پرگویش‌ترین گروه زبانی ایرانیک هستند.[1] طبقه‌بندی این زبان‌ها مورد اختلاف قرار دارد اما مطابق آخرین و معتبرترین طبقه‌بندی علم زبانشناسی این زبان‌ها مشتمل بر ۴ زبان هستند:
| زبان کُردی شمالی (کرمانجی) |
زبان کُرمانجی بزرگترین گویش زبانهای کردی است بطوری که بیش از دو سوم از کرد زبانان جهان به گویش کرمانجی سخن می گویند. گویشوران این زبان در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه، عراق و ارمنستان باشندگی دارند و گسترده‌ترین زبان کردی به شمار می‌رود.[2] گویش‌های این زبان عبارتند از:
▪︎بوتانی ▪︎مرعشی ▪︎آشیتی ▪︎بایزیدی ▪︎حکاری ▪︎شمذینانی ▪︎بادینی ▪︎شکاکی ▪︎سلیوی ▪︎مِحمِدی ▪︎خراسانی
| زبان کُردی مرکزی (سورانی) |
زبان سورانی غنی‌ترین زبان کُردی از نظر ادبیات و به نوعی زبان سیاست کردها است. این زبان در کشور عراق، زبان رسمی اقلیم کردستان عراق است و در ایران، زبان رایج در استان کردستان و شهر سنندج و شهرهای مهمی چون مهاباد می‌باشد. گویشوران زبان سورانی در کشورهای ایران و عراق باشندگی دارند.[3] گویش‌های این زبان عبارتند از:
▪︎اربیلی ▪︎موکریانی ▪︎بوکانی ▪︎سقزی ▪︎بابائی ▪︎کرمیانی ▪︎اردلانی ▪︎جافی
| زبان کُردی جنوبی (پهلوانی) |
زبان کردی جنوبی متنوع‌ترین زبان کردی است. گویشوران این زبان اسم واحدی برای این زبان ندارند و برای اشاره به این زبان به اسم گویش‌ها و مناطق خود اشاره می‌کنند؛ با این حال برخی زبانشناسان از واژه "پهلوانی" برای اشاره به این زبان استفاده می‌کنند. گویشوران این زبان در کشورهای ایران، عراق و ترکیه (شیخ بزینی‌ها) باشندگی دارند.[4][5] گویش‌های این زبان عبارتند از:
▪︎فِیلی ▪︎کلهری ▪︎زنگنه‌ای ▪︎قروه‌ای ▪︎گروسی ▪︎کُردلی ▪︎کلیایی ▪︎سنجابی ▪︎مایانی(دینوری) ▪︎قصری-کرماشانی ▪︎کرندی ▪︎صحنه‌ای ▪︎بیلواری ▪︎شیخ بزینی ▪︎عبدویی ▪︎کرونی ▪︎چمچمالی
زبان لکی مورد اختلاف‌ترین زبان از خانواده زبانهای کردی است. برخی این زبان را صرفا گویشی از کردی جنوبی می‌دانند ولی عموم عقاید بر این است که لکی یک زبان مستقل از کردی جنوبی است؛ با این حال لکی و کردی جنوبی نزدیکی بسیار زيادي دارند و کاملا برای گویشوران یکدیگر قابل فهم هستند و شاید تنها وجه تمایز این دو زبان این باشد مه لکی یک زبان ارگاتیو است ولی اکثریت مطلق گدیش‌های کوردی جنوبی غیر ارواتیو هستند. لکی به عنوان زبانی قدیمی از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران در جلسهٔ روز ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ خورشیدی، به عنوان اثری ملی در حوزهٔ میراث ناملموس به در خواست لرستان ثبت شد.[6][7]
| زبانهای زازا-گورانی (زبان زازاکی و زبان گورانی) |
زبانهای زازا-گورانی شامل زبانهای زازاکی و گورانی هستند که اکثرا به عنوان شاخه‌ای مستقل از زبانهای ایرانی شمال‌غربی طبقه‌بندی می‌شوند و از زبانهای کُردی مستقل هستند. با این حال گویشوران این زبان‌ها عمدتا خود را کُرد می‌دانند. گویشوران این زبان‌ها در کشورهای ترکیه (زازاکی)، ایران و عراق (گورانی) باشندگی دارند.[8][9][10] گویش‌های زبانهای زازا-گورانی عبارتند از:
■ گورانی: ▪︎هورامی ▪︎شبکی ▪︎صارلی ▪︎باجلانی
■ زازاکی: ▪︎زازاکی شمالی (کرمانجکی) ▪︎زازاکی جنوبی (دیملی)
📚منابع:
1️⃣ Kurdish languages - in glottolog
2️⃣ Kurmanci - in ethnologue
3️⃣ Kurdish & Sorani Kurdiah - in glossika blog
4️⃣ Kurdish southren - in ethnologue
5️⃣ Lewendî, Mehmûd: "Kurdên Şêxbizinî", Bîrnebûn 3. 1997 r. 78-98
6️⃣ Laki-Kurdish - in glottolog
7️⃣ Laki language- amordad news
8️⃣ Zaza-Gorani - in glottolog
9️⃣ Zaza Language- in glottolog
🔟 Gorani Language - glottolog
