طی روزهای اخیر انتشار ویدئویی مربوط به غذا خوردن کرکس‌ریش‌دار در فضای مجازی وایرال و باعث شد بسیاری از کاربران به ماجرای این پرنده که در ادبیات کهن همای سعادت نام دارد، بپردازند. خبرهای مربوط به هما موجی از شگفتی و شادمانی در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخت و بسیاری به موضوع این پرنده و ویژگی‌های آن پرداختند.
حافظ، سعدی، فردوسی، مولانا، نظامی گنجوی، صائب تبریزی، خاقانی و اقبال لاهوری در اشعار خود «هما» را مرغی می‌دانسته‌اند که چون پدیدار شود، مردم را به سعادت و کامیابی می‌رساند. در ادبیات ایران «هما» گونه‌ای باستانی از پرندگان ایران است که از هزاران سال قبل تاکنون در طبیعت ایران زیست می‌کند. برخی کارشناسان معتقدند در تعدادی از سر ستون‌های تخت جمشید که معماری آن به ۲۵۰۰ سال قبل و دوره هخامنشی باز می‌گردد از این پرنده الهام گرفته شده است و نشان می‌دهد ایرانیان از آن زمان، هما را نماد شکوه و بزرگی می‌دانستند.
بر روی بدن هما ردیاب نداریم
درباره پرنده هما و وضعیت آن در ایران به سراغ زهرا الهی راد، سرپرست گروه پرندگان دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش رفتیم. وی در این زمینه گفت: ما پرنده شناسان و جانورشناسان اسم عمومی این گونه از پرنده را هما می‌گوئیم ولی شاید به دلیل کمیاب بودن و کمتر دیده شدن این پرنده در کشور در ادبیات باستان همای سعادت نام گرفته است. هما پرنده‌ای از خانواده پرندگان لاشخور و کرکس است و از لحاظ پراکنش در مناطق کوهستانی و مرتفع و کمتر از عقاب و سایر پرندگان شکاری دیده می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا بر بدن این پرنده با توجه به کمیاب بودنشان ردیابی نصب شده یا خیر افزود: خیر به دلایل مسائل مختلف امکان نصب ردیاب نیست از طرفی هم سرشماری دقیقی در مورد این پرنده وجود ندارد و آمار بسیار دقیق از تعداد آنها نداریم.
مشاهده هما در اطراف پایتخت
سرپرست گروه پرندگان دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش ادامه داد: این پرنده در اطراف تهران، حوالی طالقان و قزوین مشاهده شده و من به چشم خود این پرنده را رؤیت کرده‌ام ولی به دلایل حساسیت حفاظتی از این پرنده در برابر شکارچیان محل دقیق حضور آن را نمی‌توان اعلام کرد.
الهی راد با اشاره به اینکه این پرنده در مناطق پرتگاهی با شیب تند که دور از دسترس بشر است آشیانه گذاری می‌کند، گفت: به همین علت همه جای دنیا و نه تنها در ایران مطالعات محدودی در مورد این پرنده صورت گرفته است.
تلاش برای استفاده از پهپاد برای حفاظت از هما
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا با استفاده از پهپادها وضعیت این گونه از پرنده که دور از دسترس افراد است را انجام داده‌اید؟ گفت: خیر پهپاد هزینه دارد و به غیر از خریداری آن مساله آموزش استفاده از دستگاه و نگهداری آن هم وجود دارد البته اکنون سازمان حفاظت محیط زیست در برخی استان‌ها برای حفاظت از حیات وحش و پرندگان از پهپاد استفاده می‌کند ولی هنوز سراسری نشده و برخی استان‌ها مجهز به پهپادهای ویژه محیط زیست نشده‌اند و اگر بودجه به اندازه کافی تخصیص یابد قطعاً این اقدام صورت خواهد گرفت.
سرپرست گروه پرندگان دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش ادامه داد: این پرنده در هرم غذایی پرندگان اهمیت زیادی دارد و گونه ارزشمند هرم غذایی محسوب می‌شود و نیازمند حفاظت بیشتر است.
در حال حاضر نگرانی در مورد انقراض هما وجود ندارد
الهی راد در مورد اینکه آیا این گونه پرنده جز پرندگان در حال انقراض است؟ خاطر نشان کرد: خیر هما گونه‌ای حمایت شده در کشور است و در حال حاضر نگرانی در مورد انقراض آن وجود ندارد. همچنین این گونه انواع مهاجرتی و بومی (مقیم) دارد و نوع مهاجر آن از بخش‌های شمالی کشور یعنی خزر و بالاتر از آن (مناطق سرد) وارد کشور می‌شود.
به گفته کارشناسان؛ مرغ استخوان‌خوار یا کرکس ریش‌دار، گونه‌ای پرنده شکاری بزرگ‌جثه از تیره بازان و راسته بازسانان است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا از جمله مناطقی از ایران زندگی می‌کند. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمده غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. این جانور در ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۴۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا زیست می‌کند و بیشتر اعضای این گونه در ارتفاعی بیش از ۲۰۰۰ متر سکونت می‌کنند.
«هما» پرنده محبوب بسیاری از ایرانی‌ها از دوران باستان، تا کنون بوده و هرچند این پرنده کمیاب است ولی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید خطر انقراض این گونه را تأیید نمی‌کنیم.البته به گفته برخی از کارشناسان در سال‌های اخیر متأسفانه تعداد زیادی از کرکس‌ها را به دلایل مختلف از جمله شکار و تیراندازی مستقیم از دست دادیم در حالی که این پرنده نقش بسیار حیاتی و مهمی که در اکوسیستم در زمینه پاکسازی محیط و مبارزه با بیماری‌های مختلف دام‌ها دارند. حال این امید است که با مطرح شدن دوباره نام هما در فضای مجازی شاهد بهبود وضعیت این پرنده در کشور از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و مردم باشیم.
