اگزاست فن یا همان هواکش صنعتی تخلیه، یکی از کلیدی‌ترین اجزای سیستم تهویه در محیط‌های صنعتی، تجاری و مسکونی است. وقتی صحبت از تخلیه هوای آلوده، کنترل دما، کاهش رطوبت یا حذف بوهای نامطبوع در فضاهایی مانند کارخانه‌ها، آشپزخانه‌های صنعتی، گلخانه‌ها یا پارکینگ‌ها می‌شود، اگزاست فن صنعتی حرف اول را می‌زند.
به کمک این هواکش‌های صنعتی، هوای راکد و آلوده از داخل فضا خارج شده و جای خود را به هوای تازه می‌دهد. استفاده از اگزاست فن نه تنها باعث بهبود کیفیت هوا می‌شود، بلکه نقش مهمی در افزایش راندمان کاری، محافظت از تجهیزات و حفظ سلامت کارکنان ایفا می‌کند. در این مطلب، هر آنچه باید درباره انواع اگزاست فن، کاربردها، مزایا، اجزا، روش نصب، قیمت و نکات فنی انتخاب و نگهداری بدانید را به‌صورت جامع بررسی می‌کنیم.
اگزاست فن چیست؟
اگزاست فن (Exhaust Fan) دستگاهی مکانیکی در سیستم‌های تهویه است که با ایجاد فشار منفی، هوای آلوده، داغ، مرطوب یا حاوی گاز و ذرات معلق را از محیط‌های بسته به بیرون هدایت می‌کند. این فن‌ها با استفاده از نیروی الکتریکی و چرخش پروانه یا ایمپلر، جریان هوا را به‌صورت محوری یا گریز از مرکز به حرکت درمی‌آورند و نقش حیاتی در کاهش دما، کنترل رطوبت، حذف بو و افزایش کیفیت هوای داخلی دارند.
اگزاست فن‌ها بسته به نوع کاربرد در مدلهای مختلفی همچون اگزاست فن صنعتی، اگزاست فن سانتریفیوژ، فن آکسیال، هواکش ضد انفجار، سقفی، دیواری و کانالی تولید می‌شوند و در صنایعی مانند پتروشیمی، داروسازی، مواد غذایی، آشپزخانه‌های صنعتی، پارکینگ‌ها، گلخانه‌ها، تونل‌ها و اتاق تمیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در طراحی سیستم‌های تهویه مطبوع، انتخاب نوع مناسب اگزاست فن با توجه به پارامترهایی مانند ظرفیت هوادهی، فشار استاتیک، دمای کارکرد، جنس بدنه، نوع پروانه، دور موتور و شرایط محیطی، اهمیت حیاتی دارد.
مزایای استفاده از اگزاست فن
- افزایش کیفیت هوای محیط داخلی: اگزاست فن با خروج هوای آلوده، ذرات معلق و گازهای مزاحم، نقش مؤثری در بهبود کیفیت هوای تنفسی ایفا می‌کند و از تجمع آلاینده‌ها در فضای داخلی جلوگیری می‌نماید.
- کنترل مؤثر دما و رطوبت: با تنظیم جریان هوا و تخلیه هوای گرم یا مرطوب، اگزاست فن به تعادل دمایی و رطوبتی محیط کمک کرده و از ایجاد شرایط نامطلوب جلوگیری می‌کند.
- کاهش استهلاک تجهیزات و سازه‌ها: عملکرد منظم اگزاست فن مانع از خوردگی، زنگ‌زدگی یا آسیب‌دیدگی تجهیزات و زیرساخت‌ها در اثر بخار، رطوبت یا گازهای خورنده می‌شود.
- صرفه‌جویی در مصرف انرژی سیستم تهویه مطبوع: با کاهش بار حرارتی و کنترل دقیق جریان هوا، مصرف انرژی تجهیزات تهویه مرکزی و سیستم‌های سرمایشی/گرمایشی کاهش می‌یابد.
- افزایش ایمنی محیطی: اگزاست فن با کاهش غلظت گازها و بخارات قابل اشتعال یا مضر، ریسک آتش‌سوزی، انفجار یا مسمومیت را به‌طور چشمگیری پایین می‌آورد.
- ایجاد گردش هوای پیوسته و جلوگیری از هوای راکد: تأمین گردش مداوم و یکنواخت هوا باعث حذف نقاط داغ و مناطق مرده در فضا می‌شود.
- کاهش بوهای نامطبوع و گازهای مزاحم: عملکرد تخلیه‌ای قوی اگزاست فن‌ها باعث حذف بوهای آزار دهنده و گازهای غیر قابل تحمل می‌شود و هوایی تازه و مطلوب فراهم می‌کند.
- افزایش طول عمر سازه‌ها و پوشش‌های داخلی: با کنترل رطوبت و کاهش تمرکز آلاینده‌ها، اگزاست فن از آسیب‌دیدگی رنگ، کف‌پوش، دیوارپوش‌ها و مصالح ساختمانی جلوگیری می‌کند.
کاربردهای اگزاست فن
- استفاده از اگزاست فن در کارخانه‌ها و خطوط تولید صنعتی: جهت تهویه مستمر فضاهای تولیدی، انبارها و سالن‌های مونتاژ در صنایع سنگین، سبک و نیمه‌سنگین.
- کاربرد اگزاست فن در آشپزخانه‌های صنعتی و رستوران‌ها: برای تخلیه هوای تولیدشده در فرایند پخت‌وپز، شامل حرارت، بخار، دود و چربی.
- مصارف اگزاست فن در گلخانه‌ها و مراکز پرورش گیاه: برای کنترل تبادل هوا و حفظ شرایط محیطی پایدار در فضاهای کاشت و رشد گیاهان.
- استفاده در پارکینگ‌های عمومی و طبقاتی: در سیستم تهویه مکانیکی پارکینگ‌ها به‌منظور تخلیه دود خودروها و گازهای خروجی از اگزوز.
- کاربرد اگزاست فن در اتاق‌های تمیز: در صنایع داروسازی، میکروالکترونیک و بیوتکنولوژی، جهت حفظ سطح خلوص هوای مورد نیاز.
- تونل‌ها و معابر زیرزمینی: برای تأمین تهویه مستمر و مدیریت جریان هوا در سازه‌های بسته و بدون تهویه طبیعی.
- مصارف اگزاست فن در سیستم‌های تهویه مرکزی ساختمانهای بلندمرتبه: در طراحی شفت‌های تخلیه هوا و اتاق‌های تجهیزات تهویه برای تعادل فشار هوا و مدیریت بو.
- استفاده از اگزاست فن در سالن‌های ورزشی، استخرها و مراکز تفریحی سرپوشیده: جهت حفظ گردش هوا در فضاهای پرتردد و مرطوب.
- کاربرد در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی: برای تخلیه گازهای ناشی از واکنش‌های شیمیایی یا بیولوژیکی و حفظ شرایط ایمن کاری.
- کاربرد اگزاست فن در سالن‌های رنگ، کوره‌ها و اتاق‌های عملیات حرارتی: در صنایع خودرو، هوافضا یا رنگ‌آمیزی صنعتی، برای تخلیه بخارات و گازهای فرآیندی.
راهنمای انتخاب اگزاست فن متناسب با نوع فضا
انتخاب اگزاست فن مناسب برای هر فضا نیازمند در نظر گرفتن چندین عامل کلیدی است تا عملکرد بهینه و دوام دستگاه تضمین شود. اولین عامل، نوع فضا است. هر محیط نیازهای خاص خود را دارد. برای مثال، اگزاست فن مناسب برای آشپزخانه باید توانایی جذب بوی غذا، دود و چربی را داشته باشد و معمولاً مدل‌هایی با فیلترهای قابل شستشو یا مقاوم در برابر چربی انتخاب می‌شوند. در حمام‌ها، به دلیل وجود رطوبت بالا، باید از فن‌هایی استفاده کرد که در برابر خوردگی مقاوم باشند و همچنین قابلیت کاهش بخار و جلوگیری از ایجاد کپک را داشته باشند. در کارگاه‌ها و فضاهای صنعتی، مدل‌هایی با مقاومت بالا در برابر مواد شیمیایی، گردوغبار یا گازهای مضر موردنیاز است.
دومین عامل، حجم هوا یا دبی موردنیاز است که با واحد CFM (فوت مکعب بر دقیقه) سنجیده می‌شود. برای محاسبه این مقدار، ابتدا حجم فضای موردنظر (طول × عرض × ارتفاع) محاسبه و سپس با توجه به تعداد دفعات تعویض هوا در ساعت (AIR CHANGES PER HOUR) ضرب می‌شود. برای فضاهای کوچک مثل حمام، 8-10 بار تعویض هوا در ساعت کافی است، اما برای فضاهای صنعتی ممکن است این مقدار به 20 یا بیشتر برسد.
سومین عامل، نوع نصب اگزاست فن است. این دستگاه‌ها به صورت دیواری، سقفی یا کانالی طراحی می‌شوند. انتخاب نوع مناسب به ساختار فضا بستگی دارد. مدلهای دیواری برای فضاهایی که مستقیماً به محیط بیرونی دسترسی دارند ایده‌آل هستند، در حالی که مدلهای سقفی برای ساختمانهایی که فضای بیشتری در بالای سقف دارند مناسب‌اند. برای فضاهایی با مسافت طولانی بین منبع تهویه و فضای خارجی، اگزاست فن های کانالی که هوای آلوده را از طریق کانال‌ها به بیرون منتقل می‌کنند گزینه بهتری هستند.
چهارمین عامل، سطح صدای تولیدی فن است که با دسی‌بل اندازه‌گیری می‌شود. در فضاهای مسکونی، سطح صدای پایین (معمولاً کمتر از 40 دسی‌بل) اهمیت بیشتری دارد. فن‌های کم‌صدا می‌توانند محیطی آرام‌تر و دلپذیرتر ایجاد کنند، در حالی که در محیط‌های صنعتی یا تجاری می‌توان مدلهای پرقدرت‌تر و پرصداتر را ترجیح داد.
پنجمین عامل، مصرف انرژی و کیفیت ساخت است. امروزه بسیاری از اگزاست فن‌ها دارای برچسب‌های مصرف انرژی هستند که نشان‌دهنده راندمان بالای آنهاست. انتخاب مدلی با مصرف انرژی پایین می‌تواند هزینه‌های برق را در طول زمان کاهش دهد. علاوه بر این، کیفیت ساخت، مواد به‌کاررفته و طراحی دستگاه باید طوری باشد که در برابر شرایط محیطی خاص مانند دما، رطوبت یا گردوغبار مقاوم باشد.
در نهایت، گارانتی و خدمات پس از فروش نیز از عوامل مهمی هستند که باید در نظر گرفته شوند. یک اگزاست فن با کیفیت نه‌تنها عملکرد مطلوبی ارائه می‌دهد، بلکه با پشتیبانی قوی از طرف تولیدکننده، می‌تواند در صورت بروز مشکلات فنی، تعمیر و نگهداری آسانی داشته باشد. با توجه به تمامی این عوامل، انتخاب یک اگزاست فن مناسب می‌تواند سلامت و راحتی فضای شما را بهبود بخشیده و عمر مفید دستگاه را افزایش دهد.
مقایسه بین پرتقاضاترین مدلهای اگزاست فن
اگزاست فن ها در مدل های متنوعی عرضه می شوند که هرکدام برای کاربردهای خاصی طراحی شده اند. از جمله پرتقاضاترین مدل های اگزاست فن می توان به دیواری، سقفی، کانالی، صنعتی و محوری اشاره کرد که هر کدام ویژگی ها و مزایای خاص خود را دارند؛ در انتخاب مدل مناسب، توجه به کاربرد، بودجه، و ویژگی های فضای موردنظر بسیار حائز اهمیت است.
اگزاست فن دیواری از محبوب ترین گزینه ها برای فضاهای مسکونی و تجاری کوچک است. این نوع فن ها مستقیماً روی دیوار نصب می شوند و هوای آلوده را به بیرون منتقل می کنند. نصب آسان، هزینه پایین و مناسب بودن برای فضاهای کوچک از ویژگی های اصلی آن است. با این حال، این مدل ها برای فضاهای بزرگ یا صنعتی کارایی کافی ندارند.
اگزاست فن سقفی برای فضاهایی مناسب است که نیاز به تهویه مداوم دارند و سقف امکان نصب مستقیم فن را فراهم می کند. این مدل ها اغلب در حمام ها، آشپزخانه ها و ساختمانهای اداری استفاده می شوند. یکی از مزایای این اگزاست فن، توزیع یکنواخت تر جریان هوا است. با این حال، نصب آن نسبت به مدل دیواری پیچیده تر و پرهزینه تر است.
اگزاست فن کانالی برای ساختمانهایی که فاصله زیادی بین منبع تهویه و خروجی هوا دارند، ایده آل است. این مدل ها توانایی تهویه حجم زیادی از هوا را دارند و معمولاً در فضاهای بزرگ تر مانند سالن ها، رستوران ها و کارخانه ها به کار می روند. اما هزینه نصب و نگهداری آنها بیشتر است.
مدل صنعتی برای محیط های سنگین مانند کارگاه ها و کارخانه ها طراحی شده است. این مدل ها دارای توان بالا و مقاوم در برابر شرایط سخت محیطی هستند. اما صدای بیشتر و مصرف انرژی بالاتر از معایب آن ها به شمار می رود.
اگزاست فن محوری معمولاً در فضاهایی با نیاز به جابه جایی سریع هوا، مانند انبارها یا پارکینگ ها، استفاده می شود. این فن ها به دلیل ساختار ساده، سبک و کارآمد بودن، تقاضای بالایی دارند. اما نسبت به مدل های دیگر ممکن است کمتر در جلوگیری از نفوذ گردوغبار موثر باشند.
قیمت اگزاست فن
قیمت اگزاست فن به‌صورت مستقیم تحت تأثیر مشخصات فنی، نوع طراحی و متریال ساخت قرار دارد. در ادامه، مهم‌ترین پارامترهایی که در تعیین قیمت این دستگاه نقش دارند، فهرست شده‌اند:
- ظرفیت هوادهی
هر چه میزان دبی هوای خروجی بالاتر باشد، نیاز به موتور قوی‌تر و ابعاد بزرگ‌تر وجود دارد، که هزینه تمام‌شده و قیمت اگزاست فن را افزایش می‌دهد.
- نوع فن (محوری، سانتریفیوژ، یوتیلیتی، بکوارد و...)
فن‌های سانتریفیوژ به‌دلیل راندمان بالا و عملکرد در فشارهای بالا، معمولاً گران‌تر از اگزاست فن‌های آکسیال هستند.
- جنس بدنه و پروانه
اگزاست فن‌هایی با بدنه فولاد گالوانیزه، استیل ضد زنگ، آلومینیوم یا حتی پلی‌پروپیلن ضد خوردگی (در محیط‌های اسیدی)، قیمت‌های متفاوتی دارند.
- توان و برند الکتروموتور
موتورهای سه‌فاز اروپایی مانند زیمنس، ABB یا موتوژن ایرانی، تأثیر چشمگیری در قیمت نهایی دارند. انتخاب برند باکیفیت مساوی با قیمت بالاتر است.
- ضد انفجار بودن
در محیط‌های پرخطر، استفاده از اگزاست فن ضد انفجار الزامی است که به‌شدت قیمت را افزایش می‌دهد.
- کنترل دور یا اینورتر
فن‌هایی که مجهز به کنترل دور هستند یا قابلیت تنظیم سرعت دارند، به‌دلیل اضافه شدن تابلو برق و درایو، گران‌تر هستند.
- نوع نصب (دیواری، سقفی، کانالی یا ایستاده)
بسته به نوع نصب، نوع فریم، پایه و تجهیزات جانبی تغییر کرده و بر قیمت اثرگذار است.
قیمت حدودی اگزاست فن ها در سال 1404
- اگزاست فن آکسیال دیواری سبک با ظرفیت هوادهی بین ۳,۰۰۰ تا ۵,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت، قطر پروانه ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر، موتور ۰.۵ تا ۱ اسب بخار و بدنه گالوانیزه، در بازه قیمتی حدود 8 تا 12 میلیون تومان عرضه می‌شود.
- اگزاست فن آکسیال صنعتی سنگین با ظرفیت ۱۰,۰۰۰ تا ۲۵,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت، قطر پروانه بین ۶۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر، موتور ۲ تا ۵ اسب بخار و بدنه از نوع استیل یا گالوانیزه سنگین، قیمتی بین 14,۰۰۰,۰۰۰ تا 28,۰۰۰,۰۰۰ تومان دارد.
- اگزاست فن سانتریفیوژ فوروارد کانالی با ظرفیت هوادهی ۵,۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت، قطر پروانه ۳۵ تا ۵۰ سانتیمتر، موتور ۱.۵ تا ۳ اسب بخار و بدنه فلزی رنگ‌شده، در محدوده 18,۰۰۰,۰۰۰ تا 32,۰۰۰,۰۰۰ تومان قیمت‌گذاری می‌شود.
- فن سانتریفیوژ بکوارد ایستاده که برای فشارهای بالا طراحی شده، با ظرفیت ۱۰,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت، قطر پروانه ۴۵ تا ۶۵ سانتیمتر، موتور ۳ تا ۷.۵ اسب بخار و بدنه فولادی، در بازه 25,۰۰۰,۰۰۰ تا 42,۰۰۰,۰۰۰ تومان قرار می‌گیرد.
- اگزاست فن ضد اسید (PP) مناسب محیط‌های خورنده، با ظرفیت ۴,۰۰۰ تا ۱۲,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت، قطر پروانه ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر، موتور ۱ تا ۳ اسب بخار و بدنه پلی‌پروپیلن، معمولاً قیمتی بین ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تا ۳۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان دارد.
- فن سانتریفیوژ ضد انفجار با ظرفیت ۵,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰ مترمکعب بر ساعت، قطر پروانه ۴۰ تا ۷۰ سانتیمتر، موتور ۲ تا ۵.۵ اسب بخار و بدنه استیل یا چدن سنگین، از حدود 45,۰۰۰,۰۰۰ تا ۶۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان قیمت‌گذاری می‌شود.
