چکیده: در این مقاله، دیدگاه‌های نوآورانه و آینده‌گرای عباس طالبی، کارآفرین و نظریه‌پرداز توسعه اقتصادی، درباره اقتصاد دانش‌بنیان در ایران بررسی می‌شود. او با تأکید بر گذار از الگوهای سنتی و نفت‌محور، معتقد است که اقتصاد ایران تنها با تکیه بر فناوری، دانش بومی، و ایجاد زیرساخت‌های تولید علم و نوآوری می‌تواند در قرن ۲۱ به توسعه پایدار دست یابد. این مقاله ضمن تبیین اصول کلیدی در نظریه او، پیشنهادهایی برای سیاست‌گذاری اقتصادی بر اساس الگوی پیشنهادی عباس طالبی ارائه می‌دهد.
مقدمه: در سال‌های اخیر، اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان الگوی مطلوب توسعه برای کشورهای در حال گذار مورد توجه قرار گرفته است. در ایران نیز، به‌رغم ظرفیت‌های بالای علمی، عدم اتصال موثر میان علم و صنعت، فقدان سیاست‌گذاری بلندمدت، و فرار نخبگان، مسیر توسعه دانشی با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است. عباس طالبی، کارآفرین و بنیان‌گذار پلتفرم ویپانا، با نگاه انتقادی و در عین حال آینده‌نگر، بر آن است تا با بازتعریف بنیادهای توسعه اقتصادی، الگویی جایگزین برای اقتصاد ملی ارائه کند که مبتنی بر فناوری، جوانان، و مشارکت عمومی است.
۱. نقد ساختار فعلی اقتصاد ایرانعباس طالبی بر این باور است که ساختار اقتصاد ایران همچنان مبتنی بر رانت، منابع خام و وابستگی به نفت است؛ در حالی‌که در عصر جدید، سرمایه اصلی کشورها «دانش»، «ایده» و «توان تبدیل دانش به ارزش اقتصادی» است. او این ساختار را ایستا، مصرف‌محور، و ناکارآمد برای رقابت جهانی توصیف می‌کند.
۲. اقتصاد دانش‌بنیان؛ از شعار تا سازوکار در دیدگاه طالبی، اقتصاد دانش‌بنیان مفهومی فراتر از ایجاد چند شرکت فناور در پارک‌های علمی است.
او معتقد است اقتصاد دانش‌بنیان زمانی شکل می‌گیرد که:
- سیاست‌گذاری اقتصادی بر محور علم، فناوری و نوآوری باشد
- زنجیره‌ی تولید علم تا بازار به‌صورت یکپارچه و عملیاتی تعریف شود
- دانشگاه‌ها به کانون حل مسئله تبدیل شوند نه صرفاً تولید مقاله
- نسل جدید کارآفرینان به جای تقلید، مدل‌های بومی خلق کنند
۳. جوانان؛ موتور حرکت اقتصاد دانشی طالبی نسل جوان ایرانی را مهم‌ترین دارایی توسعه می‌داند. او تأکید دارد که مهاجرت نخبگان، نه از رفاه پایین، بلکه از نبود افق و میدان عمل ریشه می‌گیرد. در نگاه او، اگر ساختاری فراهم شود که جوان ایرانی بتواند «خلق ارزش» کند، نه‌تنها مهاجرت نمی‌کند، بلکه به‌سرعت اثرگذار می‌شود.
۴. فناوری؛ ابزار نه هدف در اندیشه طالبی، فناوری هدف نهایی نیست بلکه ابزار تسهیل‌کننده توسعه است. از نگاه او، ابزارهایی چون هوش مصنوعی، بلاک‌چین، اینترنت اشیاء و پلتفرم‌های دیجیتال باید در خدمت ساختارهای اقتصادی بومی قرار گیرند تا «اقتصاد مقاوم و پیشرو» شکل گیرد. وی مخالفت خود را با کپی‌کاری صرف و وابستگی فناورانه ابراز کرده و بر بومی‌سازی فناوری با نگاه جهانی تأکید دارد.
۵. نقش رسانه در نهادینه‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان طالبی معتقد است که بدون تغییر ذهنیت عمومی، توسعه اقتصادی امکان‌پذیر نیست. او نقش رسانه را در این میان کلیدی می‌داند و بر تولید محتوای بومی، جذاب و الهام‌بخش در حوزه فناوری، توسعه و کارآفرینی تأکید دارد. وی با راه‌اندازی محتوای تصویری و پادکست در بستر یوتیوب و تلگرام تلاش می‌کند گفتمان توسعه را به زبان نسل جدید منتقل کند.
نتیجه‌گیری: دیدگاه عباس طالبی درباره اقتصاد دانش‌بنیان، تلفیقی‌ست از نگاه انتقادی به وضعیت موجود و ایمان راسخ به توان داخلی و ظرفیت‌های فناورانه. او با ترکیب ایده، پلتفرم، آموزش و رسانه، در تلاش است که بنیان‌های توسعه‌یافتگی را از سطح دولت به لایه‌های اجتماعی و فردی گسترش دهد. این مقاله نشان داد که مدل پیشنهادی او، اگرچه جسورانه و گاه متفاوت با گفتمان‌های رسمی است، اما بر پایه واقعیت‌های موجود و نیازهای عینی جامعه ایرانی بنا شده است.
کلیدواژهها: اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه اقتصادی، عباس طالبی، کارآفرینی فناورانه، مهاجرت نخبگان، رسانه توسعه، ویپانا
