در نوشتارهای افراطی های به ظاهر مذهبی، یک نوع تناقض گویی دیده می شود. از طرفی گویی از آیین های ایران باستان دفاع می کنند برای مثال از جشن سوری به عنوان آیین باستانی ایران و ترقه بازی را کار چینی ها می دانند و نحسی چهارشنبه را از عرب ها !!! از طرفی کل چهارشنبه سوری را جهل می دانند و از سخنان نه چندان ملایم آقای مطهری دفاع می کنند!
باید پذیرفت که آقای مطهری از روی خشم چنین سخنانی را گفته و چندان صحیح نیست. در ضمن در آن زمان هنوز ترقه بازی به این شکل در چهارشنبه سوری جا نیفتاده بود بلکه ترقه بازی در دوران پس از انقلاب زمانی که حکومت به دنبال محو کردن چهارشنبه سوری بود و جلوی برافروختن آتش و برگزاری جشن سوری با توجه به آیین های باستانی ایرانی گرفته می شد، ترقه بازی رواج پیدا کرد!!! در این میان عده ای افراد سود جو به دنبال سود مالی خود بودند و ترقه را در ایران رواج دادند!!!
باید پذیرفت چهارشنبه سوری به دلیل سیاست های غلط فرهنگی پس از انقلاب به این روز افتاده است.
اما از این موضوع بگذریم و به مواردی که درباره چهارشنبه سوری از نظر تاریخی گفته شده است می پردازیم.
در نوشتار افراطی ها اینچنین آمده است:
«در تقویم باستانی ایرانیان اصلا چهارشنبه و ایام هفته وجود نداشته است. تقویم ایران باستان شامل دوازده ماه سی روزه بوده و در سال کبیسه پنج روز به سال اضافه می کردند.»
این در حالی است که باید پرسید دقیقا منظور از تقویم باستانی ایران کدام است؟! به هر حال در جهان ایرانی گاهشماری های متفاوتی بوده است که نمی توان آنها را از جهان ایرانی جدا دانست
اما اینکه گفته شود ایرانیان روزهای هفته را از عرب ها گرفته اند شاید ناشی از عدم آشنایی با اسناد و مدارک باشد.
ما در متون مربوط به جهان ایرانی پیش از اسلام روزهای هفته را می بینیم. به نظر می‌رسد سغدیان مانوی به روزهای هفته علاقه نشان دادند به طوری که نام روزهای هفته با نام‌های ایرانی به جا مانده است. بنا بر نوشته بدرالزمان قریب علاقه سغدیان مانوی به نجوم باعث شد که نام روزهای هفته به نام ستارگان در زبان چینی دخیل شود. قریب در این باره اینچنین نوشته است:
روز یکشنبه: mi، از سغدی mīr «مهر» (=میتره)
روز دوشنبه: mo، از سغدی māx[/m’δy/m’x] ، «ماه».
روز سه‌شنبه: yun-han، از سغدی wanxān/unxān[/wšγn’/wšγn’h] ، «ورهام/بهرام»
روز چهارشنبه: tie، از سغدی tīr[/tyš/] تیر
روز پنج‌شنبه: hu-wu-si/wen-mo-si، از سغدی urmazt[/’γwrmzt/xwrmzt’]، «هرمزد»
روز جمعه: na-xi، از سغدی nāxīδ، ناهید
روز شنبه: zhi-huan، از سغدی kēwān، کیوان
(قريب، بدرالزمان. مطالعات سغدی. به کوشش محمد شکری فومشی، تهران: طهوری. ۱۳۸۶: ص ۲۷)
پس تا اینجا مشخص شد که آشنایی ایرانی فرهنگان با روزهای هفته مربوط به دوران پس از اسلام نیست بلکه پیش از اسلام هم حداقل در همان مناطقی که در تاریخ بخارا از جشن سوری یاد می شود، با روزهای هفته آشنا بودند.
می بینید که حتی ایرانیان در انتقال نام روزهای هفته در چین هم نقش داشتند. جالب آنکه چهارشنبه با تیر ارتباط دارد و سیزده به در هم در تیر روز (روز سیزدهم) فروردین قرار دارد.
در شاهنامه فردوسی پس از داستان گذر سیاوش از آتش این ابیات آمده است:
می آورد و رامشگران را بخواند/ همه کام ها با سیاوش براند
سه روز اندر آن ((سور)) می در کشید / نبد بر در گنج بند و کلید
پریدن از آتش هم یادآور همان گذر سیاوش از آتش می باشد و شاید آمدن واژه «سور» در این ابیات و همچنین پریدن از روی آتش بی ارتباط با چهارشنبه سوری نباشد. البته ممکن است چنین جشن هایی در خرده فرهنگ ها بوده باشد و رفته رفته تغییراتی در آن به وجود آمده باشد از جمله اینکه رفته رفته بر اساس روزهای هفته گرامی داشته شده است.
در جشن هایی همانند یلدا و نوروز هم تغییراتی رخ داده است. در هر حال چهارشنبه سوری با توجه به سنت هایی که دارد از جمله بر افروختن آتش و گذر از آتش که یادآور اسطوره سیاوش است، نمی تواند بی پیوند با فرهنگ ایرانی باشد اما ممکن است به مرور به مرزبندی نهایی رسیده باشد.
