اولین مسافران قطار 84 ساله جام جهانی، بیشتر اهل آمریکای لاتین بودند و بسیاری از اروپایی های باکلاس و پرافاده، به خاطر دوری راه، عطای شرکت در آن را به لقایش و همسایگان خیلی دورشان بخشیده بودند. با این حال، تنها چهار سال بعد مثل همیشه دوران ها در همه زمینه ها، وارد میدان شدند و برای قطار ذکر شده، ایستگاه، بلیط و مسافر فراهم کردند. بعد از آن، عرصه جام جهانی بیشتر از همیشه زیر ذره بین رفته و منزلگاه اتفاقات ریز و درشتی شده است. از ورود سگ به زمین چمن در جام جهانی 1962 شیلی، فرو رفتن دنیا در بهت خبر اولیه بازی نکردن و شوک ثانویه بازی احتمالا اجباری همراه با مصدومیت خرگوش مریخی در فینال 98 پاریس، معجزه برن مدل آلمانی 54 در سوئیس، پرتاب آب دهان به صورت داور از سوی سمیر شاکر محمود عراقی در 86 مکزیک و گل صحیح ولی پذیرفته نشده فرانکی در بلوم فونتین(1) 2010 آفریقایی بعد از نمونه مشابه آن برای ژرمن ها در 1966 گرفته تا گل باورنکردنی رونالدینیو به دیوید سیمن بزرگ در کره/ ژاپن 02، خوشحالی ماندگار مارکو تاردلی بعد از گلزنی به آلمان غربی در 82 اسپانیا، محرومیت تلخ لورن بلان از فینال 98 به خاطر تمارض زشت کروات مقابلش و خوش استیل ترین ضربه حمید ایران به آمریکای فرانسه 98، همه و همه اتفاقاتی هستند که حدودا فقط هر 1500 روز یکبار می توان انتظار به وقوع پیوستن نمونه مشابه شان را کشید.
تک تک ایستگاه های جام جهانی از مونته ویدئو نگاتیوی تا کیپ تاون فول اچ دی، مملو از خاطرات به یادماندنی بوده است که تماشاگران از اطراف و بازیگران آن، از پنجره های قطار شاهدش بوده اند. بیست و شش سال پس از تشکیل فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا)، اروگوئه اولین دوره جام جهانی را برگزار کرد و اکنون ادعای نابجایی نخواهد بود اگر بگوییم تمام دنیا در طی 4 هفته برگزاری آن در هیجان و شور فرو می رود تا ببیند قهرمان جدید فوتبال دنیا از کدام قوم و کدام قاره، به آن معرفی خواهد شد و رئیس جدید 4 سال آینده قطار چه کسی خواهد بود. فینال جام جهانی 2006 آلمان را بیش از 715 میلیون نفر به صورت زنده تماشا کردند تا گواهی بر این مدعا باشند. برای توصیف جام جهانی فوتبال، تنها می توان از واژه بی نظیر استفاده کرد. خوشحالی جالب به به تو، روماریو و مازینیو پس از گلزنی مقابل هلند در آمریکای 94 در اشاره به تولد فرزند به به تو در کنار شادی عجیب روژه میلا و دنیل آموکاچی در جام های 90 و 94؛ طوفان زرد مهارنشدنی سال 1966 کره شمالی، موهای رنگ شده بازیکنان رومانی در 1998 مقابل تونس در جستجوی موفقیت، گل پیروزی بخش فوق العاده تماشایی سعید العوریان در 1994 به بلژیک برای عربستانی که هیچ کس شانسی برایش قائل نبود، بازی قرن مابین آلمان و انگلیس در نیمه نهایی جام 1970، اشتباه عجیب گراهام پل مشهور در آلمان مدل 2006 در نشان دادن سه کارت زرد به شیمونیچ قبل از اخراجش از زمین و شلیک خاطره انگیز موشکی به نام کیا در استادو گرلاند لیون، فقط تعداد معدودی از برگ های خاطرات دفتر 19 برگی این رویداد دلنشین هستند.
از سوی دیگر، گاها پنجره های این قطار غول پیکر دوست داشتنی، با تکه سنگ های کوچک شکسته و یا بر اثر تصادم با تخته سنگ های بزرگ فرو ریخته بر ریل هایش، دچار صدمات عظیمی شده که تعمیر و نگه داری آن هم زمان بر و هم پرهزینه بوده است. پرتاب آب دهان فرانک ریکارد روی رودی فولر در 1990 ایتالیا، تمارض شنیع ریوالدو در پایه ریزی برای اخراج ملی پوش ترکیه در 2002، ضربه سنگین پای حسین کعبی روی صورت لوئیس فیگو در جدال ایران-پرتغال جام 2006 و ننگین تر از همه بیست کارت رنگی (16 کارت زرد و 4 کارت قرمز) والنتین ایوانف در دیدار ملقب به جنگ نورنبرگ در یک چهارم نهایی 2006 پرتغال-هلند، همه نمونه هایی از زشتی های دوره های جام های جهانی بوده اند. نمونه تاریک دیگر به دلیل گل به خودی آندرس اسکوبار، مدافع کلمبیا، مقابل آمریکا در 94 رخ داد که بعد از بازگشت او به کشورش، بدست یکی از مالباختگان در شرط بندی در پارکینگ یک کلوپ شبانه کشته شد.
سرعت هر قطار را قدرت موتور آن تعیین می کند و راز پویایی ادامه دار جام جهان نمای سالخورده ما هم در ماندگاری بسیاری از گل هایش است. مسلما کسی فرار ناگهانی و گل اوون نوجوان به آرژانتین بزرگ 1998 یا ضربه سر کشنده آن یونگ هوان به آتزوری ها در 2002 (که سبب دیپورت او از سرزمین چکمه و باشگاه پروجا هم شد) را از یاد نخواهد برد. گل تیری آنری به برزیل (1) و (2) در یک چهارم نهایی جام جهانی 2006 در حالی که روبرتو کارلوس (برترین مدافع چپ آن دوره دنیا) تنها به خاطر بستن بند کفش هایش از او غافل شده و بازی را رها کرده بود، تیر خلاص الساندرو دل پیرو بر پیکره ژرمن های امیدوار به خاک خودی در همان سال و گل قرن دیگو مارادونا در 1986 به پیتر شیلتونی که طرف مغلوب دو عدد از معروف ترین گل های تاریخ بود، همه به همراه صدها گل دیگر، در روشن ماندن موتور قدیمی جام جهانی، نقش داشته اند. در این بین اما دومین جام جهانی تحت میزبانی فرانسه در سال 1998، با 171 گل، پرگل ترین دوره این رقابت ها بوده است.
جام جهانی در مسیر پر پیچ و خم اش که از اروپا و آفریقا تا آمریکای جنوبی و شمالی، کشیده است، به دفعات تن و بدن خود را در رعشه دیده و با حکایت های باورنکردنی مسافران فقیر و غنی اش، گاهی اوقات از ریل خارج شده و به زحمت به مسیر اصلی بازگشته است. اخراج دیگو آرماندو مارادونا از جام جهانی 1994 آمریکا به دلیل مثبت بودن نتیجه تست اعتیادش آن هم بعد از فریاد وحشیانه "من برگشتم" اش مقابل دوربین ها، اشکهای جاری بازیکن کره شمالی موقع پخش سرود کشورش در بازی با برزیل جام 2010 و در هم کوبیده شدن انگلیس و آرژانتین توسط آلمان در 2010 از جمله لرزه های مثبت و منفی وارده بر کالبد جام جهانی بوده است. اخراج روی کین و نیکولا آنلکا از سوی میک مک کارتی و ریموند دومنک، از اردوی ایرلند جنوبی و فرانسه به ترتیب در 2002 و 2010 هم معروف ترین نمونه های اختلاف درون تیمی بین مربی و بازیکن بوده است. از شاهکار دایانا روز در افتتاحیه جام جهانی 94 آمریکا در گل نکردن توپ در مقابل دروازه ای غول پیکر هم باید فقط با سرتکان دادنی، گذر کرد! شکست آلمان، قهرمان جام جهانی 90، در دور یک هشتم جام 94 برابر بلغارستان و حذف ناباورانه یک مدافع عنوان قهرمانی دیگر به نام ایتالیا در 2010 در گروه ساده ای چون نیوزلند، اسلواکی و پاراگوئه، که در 2002 برای خروس های فرانسه هم رخ داده بود، از دیگر شوک های دوره های مختلف جام جهانی بوده است.
در این راه، برخی هم همیشه استعداد و قدرت آن را داشته اند تا در درون قطار، خود را به هر شکل، مرکز توجه قرار دهند. برخی چون برزیل، آلمان و ایتالیا همیشه بلیط تهیه کرده و در بخش VIP قطار هم نشسته اند. برخی هم همیشه افتان و خیزان، خود را به هر زحمتی بوده نگه داشته اند تا از در پشتی، بیرون نیفتند. اسکاتلند رکوردار حذف شدن در دور گروهی است در حالی که مکزیک صاحب بیشترین شکست ها (21) بوده است. ایتالیا و آلمان بیشترین تساوی ها و برزیل بیشترین گل ها (210) را ثبت کرده اند و آلمان ها با 99 بازی، بیشترین تعداد بازی را در این رقابت ها انجام داده اند، ولی این دو تیم در کمال تعجب، فقط یک بار در جام جهانی (فینال 2002) مقابل هم قرار گرفته اند! در حالی که ژرمن ها همیشه (82 مقابل فرانسه، 86 مقابل مکزیک، 90 مقابل انگلیس، 06 مقابل آرژانتین) در پنالتی موفق بوده اند و آنقدر پیش رفته اند که در یک چهارم نهایی 2006 مقابل آرژانتین در جوراب ینس لمس تقلب جاسازی کنند، انگلیسی ها بدترین رکوردهای این زمینه را به نام خود ثبت کرده اند و در سه دوره (90 مقابل آلمان، 98 مقابل آرژانتین و 06 مقابل پرتغال)، با شکست در ضربات غیر قابل پیش بینی پنالتی، از دور رقابت ها کنار رفته اند. ادسون آرانتس دوناسیمنتو ملقب به پله هم به تنهایی شاید برای همیشه روی صندلی شماره یک جام جهانی نشسته و خواهد نشست؛ او رکورددار جوان ترین گلزن و جوان ترین بازیکن حاضر در فینال جام جهانی است. هیچ کس هم به اندازه او (1958، 1962 و 1970) جام جهانی نبرده است.
قطار برزیل هم پس از پشت سرگذاشتن سرزمین های نامزد شده دیگر در کسب میزبانی جام جهانی مدل 2014، بعد از آنکه، هر 32 کوپه و بیش از 600 نفر مسافر خود را پر کرده و به لطف رسانه های ماهواره ای و اینترنت از همه جا باخبر دنیا، پر سر و صداتر و گران تر از همیشه، از راه رسیده است. برخی از این مسافران برای رسیدن به سرزمین هشتمین اقتصاد بزرگ دنیا، بیش از 14 هزار کیلومتر سفرکرده اند تا هم قهوه بنوشند، هم کارناوال ببیند و هم فوتبال کنند؛ شاید به دیدن پائولو کوئیلیو (2) یا تندیس مسیح (3) هم رفتند!
ورژن شماره 20 جام جهانی، امروز آغاز و چند هفته بعد در ماراکانای مشهور، همانند 19 دوره قبلی، به تاریخ خواهد پیوست و باید منتظر شویم و ببینیم چه کسی چون دیوید بکام مدل 98، منفورترین مرد کشورش خواهد شد؟ کدام بازیکن به سان کریستیانو رونالدوی یک چهارم نهایی 2006، بعد از تاثیرگذاری در اخراج دوستش، به نیمکت چشمک خواهد زد؟ لوئیس سوارز هندبالیست نسخه 2010 بازی غنا، در قامت کدام تیم ملی ظاهر خواهد شد؟ کدام یک، دست خدای 86 مارادونا یا شوت خدای 02 دیوید بکام، خود را در رقابت ها نمایان خواهد کرد؟ آیا در آستانه تکیه بر قله دنیا، مچ بندهای مردی همانند زین الدین زیدان فینال برلین، به تلخی، باز خواهد شد؟ کدام روبرتو باجو امیدهای یک ملت را به آسمان خواهد فرستاد؟ و در نهایت اینکه هشت پای خوشبختی به روی شانه های چه تیمی خواهد لغزید تا آندرس اینیستای مدل 2014 جام جهانی بر جام جهانی، بوسه زند؟
ایستگاه بیستم جام جهانی با کوله باری از زیبایی ها، زشتی ها، گل های ماندگار، شوک ها، رکورد شکنی ها، لحظات تاریخی، اشک ها و لبخندهایش، فقط یک کوچه بالاتر است؛ بفرمایید قهوه، کارناوال و کمی هم فوتبال...
با تشکر از دوستان و همکاران فوتبالی و غیرفوتبالی ام، حدادیان، احمدی، قدیری، کردی، محمدخانی، موسوی، گودرزی و چشم براه که در تهیه و تنظیم این یادداشت جامع، یاری ام کردند.
(1) بلوم فونتن (Bloemfontein): شهری با جمعیت ۳۶۹٫۵۶۸ نفر در مرکز آفریقای جنوبی است.
(2) پائولو کوئیلیو (Paulo Coelho): نویسنده مشهور برزیلی متولد ۲۴ آگوست ۱۹۴۷ است. رمان‌های او همانند زهیر، مکتوب، کوه پنجم و البته کیمیاگر، بین مردم عامه در کشورهای مختلف دنیا، بسیار پرطرفدار است.
(3) تندیس مسیح نجات بخش (Christ the Redeemer statue): مجسمه مشهوری است که در برزیل در شهر ریو دوژانیرو قرار دارد که مجسمه مسیح منجی است. این مجسمه با ۳۹.۶ متر بلندی در سال ۱۹۲۶ و در ارتفاع ۷۱۰ متری نوک کوه کورکووادو ساخته شده‌است. مجسمه مذکور حالت ایستاده عیسی مسیح را در حالیکه دستان خود را کاملاً باز کرده‌است نشان می‌دهد که این حالت نشان دهنده پذیرش همه انسانها در آغوشش است