آوَج مرکز شهرستان آوج در استان قزوین و کشور ایران است. این شهر در جاده قزوین به همدان و در ۱۱۰ کیلومتری شهر قزوین در جنوب استان قزوین واقع شده‌است.شهر آوج به عنوان مركز به جهت قرار گرفتن در موقعیت ارتباطی مناسب و همجواری با پایتخت‌های دولت مادها، ایلخانان و صفویان دارای تاریخی طولانی و قدیمی است. در دوره حکومت سلجوقیان که سنی مذهب بودند آوج (آوا) به همراه ری و قم ۳ منطقه شیعه‌نشین بوده‌است و در همان دوره در آوج مدارسی به نام مدارس علی شاهی وجود داشته که در آن طلاب علوم دینی مشغول به تحصیل بوده‌اند. در حال حاضر این مکان به نام محله علم شاه تغییر نام یافته‌است .
شهرستان آوج یکی از شهرستان‌های استان قزوین، و به مرکزیت شهر آوج میباشد. این شهرستان با مساحت ۲۷۷۶ کیلومترمربع در طول جغرافیایی ۰۶ و ۴۹ تا ۴۵َ و ۴۹ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ۲۵َ و ۳۵ تا ۴۷َ و ۳۵ درجه شمالی قرار دارد. مرکز شهرستان شهر آوج ودر ۱۱۰ کیلومتری جاده قزوین به همدان در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده‌است که این امر باعث گردیده که دارای تابستان‌های بسیار خنک و زمستان‌های پر برفی باشد. جمعیت ساکن در این شهرستان در حدود چهل و پنج هزار نفر میباشد.
مکان‌های دیدنی فراوانی در این شهرستان وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دره سرسبز روستای توآباد، برج‌های دوگانه خرقان واقع در روستای حصار ولیعصر، کاروانسرای شاه عباسی آوج، آبگرم معدنی شهر آبگرم، تفرجگاه علی بولاغو در روستای ارتش آباد، درخت کهنسال روستای پروان، آبشار و پل معلق شاه دره آوج ، آبشار روستای منصور، غار قلعه کرد، غار عباس‌آباد، امامزاده‌های روستای کلنجین، امامزاده اسماعیل، کوه بلند آق داغ، کهن سرزمین روستای وروق، طبیعت روستای مشانه، روستاهای دیدنی کامشکان، اروان، اسماعیل‌آباد، نیریج، شهیدآباد، قهوج، قیرخ بولاغ (چهل چشمه)، روستای منصور، امامزاده علاءالدین، چوبینه، چنگوره، روستای یمق و… نام برد.
این شهرستان از شمال با شهرستان تاکستان و از شرق با شهرستان بوئین زهرا و از سمت غرب با استان زنجان و از سمت جنوب با استان همدان، و مرکزی همسایه میباشد. محصولات مهم در این شهرستان انواع سیب، انواع هلو، زردآلو، گردو، بادام، گندم، گوجه فرنگی و… میباشد. این شهرستان دارای دو بخش به نام‌های آوج و آبگرم است. همچنین دهستان‌های شهید آباد، خرقان غربی و حصار ولیعصر در بخش آوج و دهستان خرقان شرقی و آبگرم در بخش آبگرم این شهرستان قرار دارد. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان آوج در سال ۱۳۹۵ برابر با ۴۳۷۹۸ نفر بوده‌است.
در مورد سابقه تاریخی این منطقه روایات متعدد و آثار باستانی و تپه‌های باستانی گوناگونی در اقصی نقاط وجود دارد، که هر کدام علاوه بر روایات مختلف شاهدان عینی می‌باشند و برخی از روایات سابقه تاریخی این منطقه را به دوران مادها (۷۰۸ قبل از میلاد) میرساند و همچنین ساسانیان نیز این منطقه دارای موقعیت ممتازی بوده‌است و در نهایت در سال ۲۴۱ه.ق به قزوین ملحق میشود. از سیر و تحول تاریخی آوج که به آن خرقان گفته میشود، اطلاعات دقیق و معتبری در دست نیست لیکن در مورد منطقه روایات متعددی وجود دارد که برخی از آن‌ها قدمت این ناحیه را به دوران ماد میرساند. در گیریهایی که بین آشوری‌ها و مادها به وجود آمد عده زیادی از مادها کشته شدند ولی مادها دست از مقابله برنداشتند و در بازگشت راه را بر قوای آشور درمنطقه کوهستانی میان قزوین و همدان بستند ولی مادها از آشوری‌ها ضرات شدیدی خوردند که محل کوهستانی درگیری این دو قوم در کوهستان‌های آوج بوده‌است.
خرقان ناحیه‌ای بوده حد فاصل بین قزوین و همدان وری بوده‌است در کتب تاریخی که از فتح ناحیه همدان و قزوین در موقع حمله اعراب یاد می‌کنند به اسامی نقاطی چون دشتبی، قاقازان و خرقان برخورد می‌کنیم که نشان می‌دهد این نواحی قبل از حمله اعراب به ایران دارای موقعیت ممتازی بوده‌است. با انتخاب سلطانیه به عنوان پایتخت در زمان سلجوقیان و ایلخانان این محل به صورت شبکه راه‌ها درآمد و برخی از مسیرها تغییریافت، چنانچه از حلوان راهی به همدان می‌آمد و از آنجا به سلطانیه می‌رفت. شاهراه همدان به سلطانیه در زمان مغول ساخته شد. شاهراه مزبور به جای آنکه از طریق ساوه به ری برود مستقیماً بطرف شمال و از راه درگزین و خرقان به سلطانیه می‌رفت و بنابراین از هیچ‌یک از شهرهای بزرگ عبور نمی‌کرد.
راه شرقی از سلطانیه به صائین قلعه (قهود سابق) ابهر و خرقان می‌رفته و در خرقان راه دو شعبه می‌شد. یکی از کوههای خرقان گذشته و در رزن به راه ری-ساوه متصل می‌گشته و دیگری از طرف اشتهارد به تهران و ری و از آنجا به خراسان می‌رفته‌است. با توجه به آثار چشمگیر و ارزنده معماری مربوط به قرن پنجم در این ناحیه می‌توان گفت که در زمان سلجوقیان نیز منطقه مزبور دارای موقعیت ممتاز بوده‌است از اهمیت این ناحیه با توجه به موقعیت خاص آن که در مسیر راه قزوین همدان قرار داشته در دوران‌های بعد نیز کاسته نشد چنان‌که وجود کاروانسرای شاه عباسی در آوج دال بر این مدعا میباشد.
در دوران سلجو قیان و ایلخانان که کشمکش‌های مذهبی وجود داشت، این منطقه یکی از مراکز مهم شیعه‌نشین بوده‌است و مدرسه علیشاهی (در قرن پنجم هجری) شهر آوج مرکز تجمع علما و فضلا بوده که دانشمندانی همچون سید تاج‌الدین آوجی را پروانده است که در دستگاه الجایتو مقام صدارت را داشته وباعث شد تا شاه مذکور مذهب شیعه را بپذیرد. ناحیه کوهستانی پهناوری که یونانیان آن را مدیا (madia) می‌گفتند و از باختر به جلگه‌های بین‌النهرین و از خاور به کویر بزرگ ایران محدود می‌شد نزد جغرافی نویسان عرب به نام ایالت جبال معروف بوده که آوج نیز تحت عنوان خرقانین و آوه شمالی جزء ایالت جبال محسوب می‌شده. ناحیت اعلم همان است میان همدان و زنجان و خرقان که غالباً خرقانین خوانده میشود این ناحیه اعلم مشتمل بر چندین دهکده است که حمدالله مستوفی سیاهه آن‌ها را ذکر نموده تا میان آوه ساوه اشتباه نشود این آوه شمالی را به صورت آوا نیز ثبت شد. یاقوت حموی و مقدسی نیز در قرن چهارم بدان اشاره کرده‌اند.
حمدالله مستوفی در نزهة القلوب می‌نویسد: خرقانین ولایتی است چهل پاره دیهٔ است و از اقلیم چهار هوایش به سردی مایل است و آبش از چشمه‌ها که از آن کوه‌ها برمی‌خیزد
مواضع آبه (آوه یا آوج) اردان (اروان) گلچین (کلنجین) و طشکری (طبلشکین) و سیف آباد که معظمات قرای آن و حقوق دیوانی آن نه هزار و پانصد دینار است و آوه (آوج) به عنوان شهری یاد می‌کند که در عهد او دارای بارو بوده‌است.
ناحیت خرقان به جهت مو قعیت طبیعی خود غالباً به صورت ییلاقی و اردوگاه نظامی مورد استفاده حکام قرار می‌گرفت چنانچه در وقایع سال ۸۷۱ هجری می‌خوانیم میرزا مظفرالدین جهانشاه پادشاه ترکان برای اجتماع، سردران به بلاد آذربایجان و عراق فرستاد و بنا بر فرمان محمد میرزا از اصفهان و سایر امرا و تیول داران با خود فراوان به اردوی همایونی ملحق شدند. پادشاه جهانشاه احشام تراکمه را کوچانیده و از ییلاق خرقان با عظمت و شوکت تمام به جانب بغداد نهضت نمود. در وقایع سنه ۹۱۶ آمده‌است که شاه اسماعیل صفوی در این سال در خرقان تجهیز لشکر نموده و به قصد سرکوبی حکام اوزبکیه به سوی خراسان رهسپار شد؛ و شمار لشکریانی که در این منطقه به لشکریان شاه اسماعیل اضافه میشود بالغ بر ۱۰۰۰نفر بوده‌است. در دوره قاجاریه با برگزیده شدن تهران به عنوان پایتخت و تغییراتی که در زمینه واحدهای وابسته به قزوین به وجود آمد. برخی از آن‌ها از سرزمین مزبور جدا گشته و از نظر سازمان تشکیلاتی مملکتی جزء خاک تهران گردیدند؛ و برخی از دیگر، چون ابهر و قسمتی از خرقان ضمیمه خمسه و زنجان شدند. ناحیه خرقان اصولاً در منطقهٔ کوهستانی واقع شده و ارتفاعات آن به نواحی کوهستانی ایران مرکزی متصل می‌شوند.
صفحه آوج در شمال غربی ایران به وسیلهٔ طول جغرافیایی ۳۰ و ۴۹ تا ۴۹ شرقی و عرض جغرافیایی ۳۰ و ۳۶ تا ۳۵ شمالی واقع شده‌است؛ و در حد بین زون ایران مرکزی و زون سنندج – سیرجان واقع شده‌است و دارای دو بخش زمین‌شناسی مختلف میباشد در شمال زون آبگرم که به ایران مرکزی مربوط میشود و در جنوب زون رزن که قسمتی از زون سنندج–سیرجان را تشکیل می‌دهد. در این منطقه سنگ‌های پرکامبرین تا تریاس فوقانی رخنمون پیدا نکرده‌اند و اسلیت‌های دگرگونی تریاس فوقانی–ژوراسیک، سنگ آهک و شیل اندکلی دگرگون شده کرتاسه و توالی غیر دگرگونه‌ای از ترشیاری تا عهد حاضر از مشخصات این ناحیه میباشد. سنگ‌های آتشفشانی در ائوسن و الیگو- میوسن مشاهده می‌شوند و فعالیت پلوتونیک به صورت محدود با سن فوقانی وجود دارد.
جاذبه های آوج
کاروانسرای شاه عباسی آوج: این کاروانسرا در مرکز شهر آوج و در مسیر قزوین-همدان قرار گرفته، کاروانسرای مذکور دارای طرح مستطیلی شکل است که گوشه‌های آن به چهار ضلع کوچک ۷۰/۳ متری تبدیل یافته و در واقع طرح کاروانسرا به صورت هشت ضلعی درآمده که دو ضلع بلندتر آن ۲۰/۲۶ متر و پهنای آن ۷۰/۲۵ متر است. در بالی درب ورودی کاروانسرا کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی یک قطعه سنگی مرمر به شرح زیر کنده کاری شده‌است.
در زمان جلوس شاه صفی................. آن شاه با وقار شه پاک نهاد
شهریاری که در اوان جلوس...................... در جهان داد عدل و داد
از خراسان کشید یک دست............... زپای دوی برید از بغداد
یکی سالیان دولت او............... که ابولقاسم امام اوست نجاز
ابو علیست درجهان مشهور............... خانه زاوند چونکه از اجداد
این بنا را بهر فرساخت.................... که خدایش همیشه خیر دهاد
تاریخ این خجسته بنا ......................هاتف این غنیم بشارت داد
که بنای این رباط نکو .....................جای خود در جهان نمود آباد
با توجه به کتیبه مشاهده میگردد که کاروانسرای آوج در زمان سلطنت شاه صفی و در سال ۱۰۴۰ه.ق ساخته شده‌است.
برج‌های دوگانه خرقان: این برج‌ها در سمت جنوب غربی استان قزوین و در غرب شهر آبگرم و در نزدیکی روستای حصار واقع شده و دو آرامگاه مربوط به دوره سلجوقیان میباشد. برج اولی یا شرقی ۲۶ سال قدیمی تر از برج غربی است وپلانی هشت ضلعی داشته که ضلع آن طرح‌های متنوع آجری نقش گردیده‌است؛ و با ستون‌های مدوّر نگهدارنده و روپوش تزیین آجری پلکان منتهی به بام طرح هندسی که بالای هر ضلع شکل خاصی دارد. ارتفاع این آرامگاه در حدود۱۵ متر و قطر بنا حدود ۱۱ متر میباشد. یک حاشیه کتیبه باریک به خط کوفی که آیاتی از قران کریم (لو انزلنا) دربردارد و کتیبه مذکور سال بنا را ۴۶۰ هجری قمری برابر با ۴۴۶ هجری شمسی (۹۵۰ سال پیش) معرفی می‌کند که یکی از چشم گیرترین و زیباترین آثار معماری این دوره است. برج دوم قریب به ۳۰متر از برج اول فاصله داشته و از نظر شکل تقریباً هم اندازه برج اول است؛ و این برج ۵۵ سانتیمتر بزرگتر از برج اولی میباشد این بنا نیز دارای گنبد دوپوش ویک پلکان منتهی به فضای بین دو پوشش است و شیوه آجرکاری بدیعی دارد که بعداً در گنجه سرخ مراغه و بناهای دیگر تقلید شده‌است و علاوه بر آیات (لو انزلناه) آیه مبارکه (افحسبتم انّما خلقناکم) نقش بسته و بقعه یک محراب با تزیینات آجری دارد. متن کتیبه‌های دو بنا حاکی از آنست که معماران آن‌ها از اهالی زنجان و برادر یا پدر و پسر بوده‌اند. نام معمار برج اول معمار محمد … زنجانی و نام معمار برج دوم ابومعالی محمد بن… زنجانی میباشد. معروف است (بنا به قولی) که مقبره دو امامزاده خواهر و برادر به نام‌های محمد بن موسی الکاظم و حدیده خاتون بنت موسی الکاظم در آن جا میباشد اما به قول صحیحتر مقبره دو تا از شاهزادگان سلجوقی است. کتیبه این برج تاریخ ۴۸۶ هجری قمری برابر با ۴۷۲ هجری شمسی (۹۲۵ سال پیش) را برخود دارد. برج‌های آرامگاهی خرقان با بیش از ۵۰ طرح آجری جزء شاهکارهای معماری ایران به‌شمار می‌روند اما بخش اعظم این بناها در زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهرا پس از ۸۹۵ سال استقامت تخریب شدند.
آبشار قاران قلوخ: قاران قلوخ دره در زبان آذری به معنی دره تاریک است. دو طرف آبشار را ارتفاعات بلندی احاطه کرده و واقع شدن آبشار در سمت جنوب و عدم تابش خورشید باعث نامگذاری این منطقه به قاران قلوخ گردیده است. سمت راست آبشار از روبرو را سنگ های صخرهای بلندی تشکیل داده است که بعلت صعب العبور بودن آن زیستگاه مناسبی برای عقاب ها وکرکس ها است همچنین بالادست آبشار در حاشیه رودخانه پوشیده از در ختان گردو است. سمت چپ آبشار با یک شیب تند و پوشش گیاهی انبوه به قله قاباخ قوزی متصل می شود و آبشار که بین این دو بلندی قرار گرفته با ارتفاعی حدود ۱۵ متر و عرض دهانه تقریبی ۴ متر از آن جاری است. آبشار قاران قلوخ آبشاری دایمی است و در فصول مختلف سال جریان دارد. اطراف آبشار را پوشش گیاهی متنوعی فرا گرفته که از آن جمله می توان به پونه، گزنه، آویشن،ت وکلوجه و پیاز کوهی اشاره کرد. این آبشار در دربند روستای مشانه و داخل ارتفاعات روستا قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۹۰۰متر است. بازدید از این آبشار برای علاقمندان به طبیعت برای گذران یک روز بیاد ماندنی با هوای مطبوع و در سکوت و آرامش توصیه می شود.
آبشار شاه دره : آبشار شاه دره در غرب شهرستان آوج واقع شده و از میان صخره هایی بسیار بلند به پایین میریزد. با توجه به کوهستانی بودن منطقه ،افرادی که قصد کوهنوردی و بازدید از آبشار شاه دره را دارند نیازمند مهارتهای کوهنوردی و تجهیزات فنی هستند. به تازگی پروژه پارک جنگلی آوج در جوار این آبشار به بهره برداری رسیده که دسترسی گردشگران را به آبشار مهیا کرده و همچنین امکانات رفاهی در آن تعبیه شده است.
پل معلق آوج : آبشار شاه دره در غرب شهرستان آوج واقع شده و از میان صخره هایی بسیار بلند به پایین میریزد. با توجه به کوهستانی بودن منطقه ،افرادی که قصد کوهنوردی و بازدید از آبشار شاه دره را دارند نیازمند مهارتهای کوهنوردی و تجهیزات فنی هستند .
دریاچه دریابک : دریاچه دریابک در دو کیلومتری از روستای زرشک در قزوین قرار داشته به اسم دریاچه دلاوک نیز شناخته میشود. منطقه دریاچه دریابک آب و هوای سرد و کوهستانی داشته که حتی در تابستان ها نیز هوا بسیار خنک و در فصل زمستان بسیار سرد و برفی است. این دریاچه بیضی شکل 250 متر طول و 110 متر عرض دارد. آب تامین شده از این دریاچه از اب شدن برف ها و چشمه های منطقه و همینطور ریزش جوی است. دریاچه دریابک بین توریست ها و گردشگران تور قزوین که به جاذبه های طبیعی علاقه مند بوده و طبیعت گرد هستند، بسیار محبوب است. تفریح و سرگرمی هایی مثل پیست اسکی، نزدیک به دریاچه و در روستای زرشک قرار داشته و همینطور انواع امکاناتی که برای اقامت و استراحت چند روزه یک توریست و گردشگر تور قزوین لازم است فراهم میباشد. وجود این امکانات و خدمات باعث شده تا این منطقه در قزوین، منطقه ای توریستی باشد.
امامزاده علاءالدین : امامزاده علاءالدین در ۳۰ کیلومتری شهر آوج در حاشیه روستای امامزاده علاءالدین در دامنه کوه قوزی قرار دارد. بنای بقعه به شکل مربع مستطیل و به ابعاد تقریبی ۵/۱۵×۵/۱۴ متر است و بر روی سکویی به ارتفاع ۱ متر قرار دارد. داخل بنا فاقد تزئینات و جبهه خارجی آن دارای قاب‌بندی و طاق‌نما است. این بنا احتمالاً متعلق به دوره صفویه میباشد.
غار عباس آباد : این غار در ۸۴ کیلومتری قزوین به همدان (بخش آوج) و در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. این غار ۱۸۰ متر طول و یک تالار بزرگ دارد که به پرتگاه‌ها، چاه‌ها و دهلیزهای متعددی منتهی میشود. این غار در گذشته مکانی برای زندگی انسان‌های اولیه بوده است.
آبشار منصور : آبشار منصور آوج در استان قزوین واقع است. این آبشار در ۵ کیلومتری جنوب غربی روستای منصور میان صخره های مرتفع در مسیر رودخانه شکل گرفته است. آبشار روستای منصور از توابع بخش مرکزی شهرستان آوج دارای نمایی زیبا است که دیدن آن برای علاقه مندان خالی از لطف نیست. ارتفاع تقریبی این آبشار از کف رودخانه در حدود ۷ متر بوده و دورتادور آن با صخره ها ، کوه ها و نیز درختان بومی همچون بید در برگرفته شده است. راه دسترسی به این روستا از طریق جاده ای است که پس از انشعاب از جاده اصلی قزوین- همدان،در محل پل اروان، با عبور از روستاهای اروان، قوزلو، نقاش و نیارج به روستای منصور منتهی میگردد.
روستای پرسبانج : روستای پرسبانج (پرسبانا)از قدیمی ترین مناطق زیبای بخش آوج شهرستان بوئین زهرا ازاستان قزوین است که آداب ورسوم منحصر به فردجهانی دارد . منطقه ای بکر که زمینه های بسیاری برای پژو هش های / باستان شناسی وتاریخی / جامعه شناختی / کشاورزی / ومعدنی دارد. روستای پرسبانج یکی از بزرگترین روستاهای تابعه شهرستان بوئین زهرا در استان قزوين می باشد .روستای پرسبانج در۲۴ کیلومتری شرق آوج داراي چشمه های معدنی جوشان ودرياوك باستانی است . از طریق جاده آسفالته روستایی به آوج ارتباط دارد واز طرفی نیز به روستای استلج منتهی می شود.
روستای مشانه : روستای مشانه یکی از روستاهای منطقه آوج ازتوابع شهرستان بویین زهرا،استان قزوین میباشد که حدودا” در ۱۲۰کیلومتری جاده تهران به همدان واقع است وفاصله آن ازجاده اصلی ۱۱کیلومتر است.برای دسترسی به این روستا جاده تهران همدان را بعد از بخش آبگرم ۲۰کیلومتر به سمت غرب ادامه می دهیم عبوراز یک تونل کوچک که تنها تونل این جاده می باشد پس از۴کیلومتر ما را درسمت راست جاده به قهوه خانه ای بنام (کباب سرای پل اروان) )میرساند جاده آسفالت را ادامه میدهیم بعداز۵کیلومتربه روستای اروان می رسیم وادامه جاده خاکی بعداز۶کیلومتر مارا به روستای مشانه درمجاورت قله قارقالان می رساند .بدون تردید د ر فصل بهار ودرپایان یک هفته کاری انجام یک سفر تفریحی-ورزشی وبازدید از زیبایی های این روستا فرح بخش وبه یاد ماندنی خواهد بود.
روستای هرایین : موقعیت جغرافیایی این روستای سرسبز در جنوب غربی استان قزوین قرار دارد. که از جنوب به کوههای خرقان که مرز مشترک دو استان قزوین و همدان می باشد منتهی شده و از شمال به قله آق داق با ارتفاع ۲۸۷۸ متر و رشته کوههای اطراف آن که چندین کیلومتر با روستا فاصله دارند میرسد.از شرق نیز پس از پشت سر گذاشتن دشتها و تپه هایی که در زبان محلی به صحرای پاخورلو معروف است به سرحدات پرسبانج می رسد.و از غرب نیز با روستای آشاقی هرایین و صحرای آن هم مرز است.
منطقه گردشگری چشمه علی : یکی دیگر از جاذبه های اکو توریستی زیبایی که درشهرستان آوج قرار داده،منطقه ای بنام چشمه علی است. چشمه علی در شهرستان آوج در فاصله 120 کیلومتری قزوین در کنار جاده مواصلاتی قزوین- همدان در روستای ارتش آباد و مصر آباد از توابع بخش آبگرم قرار دارد. از ویژگی های بارزی که در این منطقه به وضوح دیده می شود، رودخانه ای زیبا،استخر طبیعی برای شنا،فضای سبز و کوهستانی برای استراحت در دل طبیعت که حیات وحش بکر آن جایگاه ویژه ای در بین دوستاران طبیعت دارد. این منطقه در ایام عید و فصل تابستان بهترین مکان برای اوقات فراغت مسافرین محسوب می شود به طوری که سالانه 15 هزار نفر مسافر از این منطقه بازدید می کنند. چشمه علی در مجاورت روستای ارتش آباد و مصرآباد در فاصله 30 کیلومتری شهر آبگرم قرار دارد –مسیر دسترسی به این منطقه گردشگری ورودی آبگرم سه راهی کلنجین روستای ارتش آباد و مصر آباد می باشد.
.........................
آرشیو
