|
خر یا درازگوش جانوری اهلی از خانوادهٔ اسبان است. خر وحشی آفریقایی جد وحشی خرهای اهلی است. این حیوان حدود ۵۰۰۰ سال پیش در مصر یا بین‌النهرین اهلی شد. انسان‌ها از این جانور بیشتر برای بارکشی استفاده می‌کنند. در گذشته در روستاهای ایران پرورش خر زیاد بود. اما هم اکنون جمعیت خرها در ایران در حال کم شدن است. جمعیت خران دنیا به بیش از ۴۰ میلیون رأس می‌رسد. خر در فرهنگ عامیانه بسیاری از کشورها نماد حماقت و لجاجت است.
یک خر میانه اندام حدود یک متر بلندی تا ناحیهٔ شانه دارد، اما نژادهای گوناگون آن اندازه‌های متفاوتی دارند. خرهای سیسیلی تنها ۶۱ سانتیمتر قد می‌کشند، در حالی که خرهای آمریکایی با بلندای ۱۶۷ سانتیمتر هم دیده شده‌اند. رنگ خرها از سفید تا خاکستری یا سیاه گوناگون است. خرها هرچند از اسبها کندروتر هستند اما گامهای استواری دارند و درکشیدن بارهای سنگین در راه‌های دشوار توانا هستند. قاطر حیوان دورگه‌ای است که از جفتگیری خر نر و اسب ماده زاده می‌شود و قدرت بارکشی آن بسیار بیشتر از خر و اسب است. از جفتگیری نریان و ماده خر نیز «یابو» زاده می‌شود که در انگلیس به آن hinny می‌گویند.
واژه‌نامه لانگمن در تعریف خر این حیوان را خاکستری یا قهوه‌ای، شبیه اسب با گوش‌هایی بلند تعریف می‌کند.
معروف‌ترین نژادهای خرهای اهلی:
خر تبتی
خر معمولی
خر شامی
خر قبرسی
خر حبشی
خر امروزه به گونه وحشی فقط در شمال آفریقا، از سومالی گرفته تا حدود رود نیل، به‌سر می‌بَرد، حال آنکه در زمان‌های قدیم گروه‌های وحشی آن در شرق و مرکز آفریقا و در آسیای صغیر به حد وفور وجود داشت.
خر حدود ۵۰۰۰ سال پیش توسط مصری‌ها اهلی شد و به عنوان یک حیوان باربر مورد استفاده قرار گرفت. قد خرها در نواحی مختلف جهان فرق می‌کند مثلاً قد خرهای هند و سومالی خیلی کوتاه است. رنگ آن‌ها هم در جاهای مختلف دنیا فرق می‌کند.
در مصر قدیم خر سمبل کودنی بود و افراد کم‌هوش و کودن را به صورت یک خر نقاشی می‌کردند و رومیان هم برخورد با یک خر را بدیُمن می‌دانستند.
درازگوش‌ها به صورت دسته‌های ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفری به سر می‌برند و بیشتر در مناطق بی‌آب‌وعلف زندگی می‌کنند و خوراکشان علف، بوته و برگ درختان است. آن‌ها بسیار قانع، بردبار و زحمت‌کش هستند و به همین دلیل مورد سوءاستفاده بشر قرار گرفته‌اند.
خر نه تنها به عنوان بارکش مفید است بلکه شیرش هم سودمند است، چون کازئینش کمتر از شیر گاو و شیرینی‌اش بیشتر از آن است، برای افرادی که سوءهاضمه دارند و آن‌هایی که مبتلا به بیماری سل هستند بسیار سودمند است.
تغذیه
خرها دستگاه گوارش نیرومندی دارند که قادر به هضم موارد خوراکی زبر است. گوارش خرها از اسبها موثرتر است و یک خر نسبت به یک اسب با وزن و قد برابر به غذای کمتری نیاز دارد. میزان غذای مورد نیاز یک خر حدوداً ۱٫۵ درصد وزن بدن او علوفه است.
در مورد تغذیه مناسب برای خرها اختلاف نظر است. بعضی معتقدند که تنها کاه (به ویژه کاه جو) همراه با چریدن در تابستان و یونجه خشک در زمستان برای تغذیه خرها کافیست و تمام مواد غذایی مورد نیاز ایشان از این طریق تأمین می‌شود. اما برخی دیگر افزودن دانه‌های غلات به غذای خرها را توصیه می‌کنند و برخی نیز تغذیه خرها با کاه را اشتباه می‌دانند.
کاربردها
اقتصادی
خر برای حداقل ۵۰۰۰ سال به عنوان یک حیوان کاری استفاده شده‌است. از بیش از ۴۰ میلیون خر در جهان، حدود ۹۶ درصد در کشورهای در حال توسعه هستند، جایی که از آن‌ها اساساً به عنوان حیوانات باری یا برای کارهای کشیدنی در جابجایی یا زراعت استفاده می‌شود. بعد از انسان، خر ارزانترین نیروی کار در زراعت است.
طب سنتی چینی
ژلاتین پوست خر حاصل از جوشیدن پوست در آب، یک محصول دارویی سنتی چینی برای افزایش هموگلوبین و گلبول‌های سرخ می‌باشد.[۶] آلت نری، استخوان، خون، معده و دل و روده، چربی و شیر کاربرد دارویی دارند.
میدان جنگ
در طول جنگ جهانی اول جان سیمپسون کرکپاتریک، یک برانکاردبر بریتانیایی که برای لشکر مشترک نیوزیلندی و استرالیایی خدمت می‌کرد و ریچارد الکساندر «دیک» هندرسون از لشکر بهداری نیوزیلند از خرها برای نجات سربازان آسیب دیده از میدان نبرد گالیپولی استفاده کردند.
به گفتهٔ نویسندهٔ غذایی، متیو فورت، خرها در ارتش ایتالیا استفاده شده بودند. تفنگداران چخماقی کوهستان هر یک، یک خر برای حمل ادوات جنگیشان داشتند که در شرایط اضطراری حیوان می‌توانست خورده شود.
همچنین خرها برای حمل مواد منفجره در درگیری‌هایی شامل جنگ در افغانستان و غیره استفاده شده‌اند.
ادبیات
ایرج میرزا شعری طنز دربارهٔ مناظرهٔ انسان با خر دانا سروده‌است. همچنین مولوی و فردوسی، هر یک در شعری، دربارهٔ انسان‌هایی که کارهای تقلیدیِ ندانسته انجام می‌دهند، داستانی مشترک[نیازمند منبع] از شخصی که رابطهٔ جنسی با خر را بدون کدو از دیگری تقلید کرده مثال و جکسون یکی از اولین رهبران برجستهٔ حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا بود. دشمنان او نام او را به «جک‌اس» به عنوان یک اصطلاح مضحک از یک حیوان نفهم تحریف کردند. اما دموکرات‌های آمریکا از پیامدهای آن استقبال کرده و آن را برگزیدند، از این رو خر به یک نشان ماندگار و بسیار شناخته شده و نیمه رسمی برای حزب دموکرات تبدیل شد. بیشترین تأثیر ماندگار آن از کارتون‌های ۱۸۷۰ توماس نَست در مجلهٔ هفتگی هارپر می‌آید.
آشپزی
در شرق آسیا از گوشت، پوست و تقریباً تمام اعضای خر در آشپزی استفاده می‌شود. یک ضرب‌المثل قدیمی چینی می‌گوید: «خوراک اژدها در آسمان (بهشت) و خوراک خر روی زمین». از آلت تناسلی این حیوان در طبخ غذا استفاده می‌شود و برخی رستوران‌ها چون رستوران‌های گوا لی ژوانگ به عرضهٔ این غذا می‌پردازند. رستوران‌های گوا لی ژوانگ متخصص در ارائه خوراک از آلات تناسلی و دنبلان) گونه‌های مختلف حیوانات است.چینی‌ها معتقدند که خوردن آلت نری می‌تواند قوای جنسی را تقویت کند.
از دیگر غذاهایی که با گوشت خر تهیه می‌شود می‌توان به خربرگر اشاره کرد.
آلت تناسلی
آلت تناسلی این جانور در آشپزیِ کشورهای شرق دور به کار برده می‌شود.اندازهٔ آلت تناسلی خر نر در حالت برانگیختگی (نعوظ) به چهل تا شصت سانتیمتر می‌رسد که گرچه در مقایسه با انسان بسیار بزرگ است، اما در مقایسه با سایر جانوران (بدون توجه به جثهٔ جانور) رکورددار نیست. آلت نهنگ دو و نیم متر، آلت فیل یک و نیم متر، و آلت گاومیش آمریکایی ۹۰ سانتیمتر طول دارد.
|
