دده‌قورقود؛
حماسه در سقوط
✍️ از نشریۀ «صبح تبریز»
دده‌قورقود، یک مجموعۀ داستانی به زبان تُرکی اوغوزی است که ۱۲ داستان را به نظم و نثر گرد آورده است. محتوای داستان‌ها نیز به ارزش‌ها و باورهای پیش از اسلامِ تُرکانِ اوغوز مربوط است.
به ارزش‌های مطرح در این کتاب خواهیم پرداخت.
دده‌قورقود، نخستین بار در سال ۱۹۳۱ میلادی (۱۳۰۹ شمسی) هنگام فهرست‌برداری کتابخانۀ درسدن آلمان، از مخزن کتابخانه سر برآورد. یک کتابِ ۱۵۲ صفحه‌ای که مشخصات و تاریخ دقیق نداشت؛ اما از آنجا که در پشتِ کتاب نوشته بود «این نسخه در قرن دهم هجری به کتابخانۀ احمد پاشا وارد شده است.» فلیشر (کتاب‌دارِ درسدن آلمان) آن را در ردیفِ آثار قرن شانزدهم میلادی قرار داد.
بنابراین اثری که عده‌ای متوهم برای هویت‌سازی و رقابت با شاهنامه فردوسی علم کرده و آن را مهم‌ترین و اصیل‌ترین متنِ ادبی جهان می‌دانند تا همین ۹۰ سال پیش، کاملاً ناشناخته بود و به طور اتفاقی در حین فهرست‌گذاری و وارسی کتاب‌ها از مخزن یک کتابخانۀ نه چندان معروف، پیدا شده است. همین امروز هم بیشتر مدعیان دده‌قورقود حتى لای این کتاب را باز نکرده‌اند.
جغرافیای مطرح در داستان‌های دده‌قورقود (شهرها، کوه‌ها، رودها) هیچ ربطی به ایران و آذربایجان ندارد و به حوزۀ شرق آناتولی مثل (آق‌حصار، طرابوزان، قره‌دکیز) پرداخته است با این حال، عده‌ای با لجاجتی عجیب، اصرار دارند که این جزوۀ جعلی را به عنوان اثری آذربایجانی جا بیندازند.
بخشی از محتوای داستانی دده‌قورقود، به توضیفاتِ چندش‌آور و توحّش‌بار اشاره دارد. بریدن سر، خون‌خواری و تجاوز از جمله توصیفات این اثر است که در قالبِ ارزش‌های بَدَوی‌گری شرافت و شجاعت در قبایلِ تُرکان اوغوز مطرح شده است. در بخش‌هایی عباراتی است حاوی سحر و جادو و طلسم به عنوان پیشگفتارِ بزرگترین کتابِ ادبی و حکیمانۀ جهان تُرک!
چرا یونسکو دده‌قورقود را ثبت جهانی کرد؟!
يونسکو هر سال در قالب یک برنامۀ تشویقی به کشورها این اجازه را می‌دهد که برخی آئین‌های محبوب و مردمی خود را برای ثبت در «فهرست میراث ناملموس» معرفی کنند. این گزینه تنها بخشی از برنامه‌های ثبت جهانی است که یونسکو دخالتی در محتوا، قدمت و اصالت آن ندارد. رقص تانگوی آرژانتین، نوازندگی دوره‌گردهای مکزیکی، خیمه‌شب بازی ژاپنی، کارناوال کلمبیایی، رسم‌الخط ارمنی و گرجی از جمله این آثار هستند. بر این اساس با پیشنهاد مشترک جمهوری باکو، ترکیه و قزاقستان، دده‌قورقود به عنوان میراث مشترک این سه کشور در فهرستِ میراثِ فرهنگی ناملموسِ یونسکو ثبت شد.
جدا از تمام گفته‌ها، نکتۀ رازآلود در ارتباط با دده‌قورقود، در صفحۀ دوم نسخۀ اصلی کتاب (نسخۀ درسدن) به چشم می‌خورد. آن جا که در گوشۀ صفحه به خطِّ شیوای فارسی این بیت درج شده است:
به هنر کوش، زان که در عالم
ادب آن راست، کو هنر دارد
🔴 تصاویر پیوستی را از اینجا ببینید.👇
@IranDel_Channel
