مقدمه
در مقاله قبلی درباره تاریخچه باشگاه پرسپولیس؛ از تولد تا افتخار صحبت کردیم در این مقاله قصد داریم درباره ماهیت حقوقی قرارداد بازیکن و باشگاه صحبت کنیم .
در دنیای حرفه‌ای ورزش، روابط حقوقی میان بازیکنان و باشگاه‌ها از جمله موضوعاتی است که به‌مرور زمان پیچیده‌تر شده و توجه بیشتری را از سوی متخصصان حقوقی به خود جلب کرده است. اهمیت یافتن قراردادهای ورزشی، به‌ویژه در رشته‌هایی مانند فوتبال، تنها محدود به جنبه‌های مالی نیست؛ بلکه از منظر حقوقی نیز بررسی ماهیت و ساختار این قراردادها نقش مهمی در حمایت از حقوق طرفین دارد.
یکی از چالش‌های اصلی در تحلیل این قراردادها، تعیین قالب حقوقی مناسب برای آن‌هاست؛ چرا که بسته به نوع قراردادی که میان بازیکن و باشگاه منعقد می‌شود، آثار حقوقی، تعهدات و حقوق متقابل نیز متفاوت خواهد بود. آیا این قرارداد نوعی اجاره‌ی خدمات انسانی است؟ یا باید آن را در قالب قرارداد کار بررسی کرد؟ پاسخ به این سؤال مستلزم بررسی دقیق ارکان قراردادهای ورزشی و مقایسه‌ی آن‌ها با عقود معین در حقوق ایران است.
در این مقاله تلاش می‌شود با نگاهی تحلیلی و تطبیقی، ماهیت حقوقی قرارداد بازیکنان با باشگاه‌ها بررسی شده و جایگاه دقیق آن در نظم حقوقی مشخص شود. در عین حال، سعی شده مطالب با بیانی ساده اما دقیق و مستند، بدون اقتباس از منابع موجود در سایت‌های دیگر، تدوین شود تا برای دانشجویان، پژوهشگران و فعالان حقوق ورزشی مفید واقع شود.
قراردادهای ورزشی و جایگاه آن‌ها در حقوق ایران
در نگاه نخست، ممکن است تصور شود که قراردادهای میان ورزشکار و باشگاه، صرفاً توافقی شخصی و محدود به اصول عمومی قراردادها است. اما در واقع، این قراردادها به دلیل شرایط خاص حرفه‌ی ورزشی، از جمله ساعات تمرین، دستورپذیری، تعهدات بدنی و اخلاقی بازیکن، نحوه پرداخت دستمزد، و ساختار سازمانی باشگاه‌ها، ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را از قراردادهای عادی متمایز می‌کند.
در حقوق ایران، هیچ عنوان خاصی تحت نام «قرارداد ورزشی» در قانون مدنی یا قانون کار پیش‌بینی نشده است. بنابراین، باید با استفاده از تطبیق این نوع روابط با عقود موجود در نظام حقوقی، قالب مناسب را برای آن تعیین کرد. در این مسیر، بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های قراردادهای ورزشی با مفاهیمی چون اجاره اشخاص، قرارداد کار، وکالت و حتی جعاله ضروری است.
تحلیل عناصر قرارداد ورزشی
برای روشن شدن ماهیت یک قرارداد، ابتدا باید به ارکان آن پرداخت. در قراردادهای ورزشی میان بازیکن و باشگاه معمولاً سه عنصر کلیدی دیده می‌شود:
انجام خدمت از سوی بازیکن: بازیکن موظف است در چارچوب زمان‌بندی، برنامه تمرینی و مسابقاتی که باشگاه مشخص می‌کند، خدمت خود را ارائه دهد.
پرداخت مزد توسط باشگاه: باشگاه به‌صورت ماهیانه یا مطابق توافق، مبلغی را به‌عنوان دستمزد، پاداش و مزایا به بازیکن پرداخت می‌کند.
رابطه‌ی مبتنی بر دستور و نظارت: بازیکن در برابر کادر فنی، سرمربی و مدیریت باشگاه مسئول است و باید از دستورات آن‌ها تبعیت کند.
این سه عنصر به‌وضوح نشان می‌دهد که رابطه‌ای از نوع تبعیت حقوقی برقرار است؛ یعنی بازیکن مانند یک کارگر، در برابر باشگاه به‌عنوان کارفرما، مسئولیت دارد.
مقایسه با عقود معین در حقوق ایران
برای شناخت دقیق ماهیت حقوقی قراردادهای ورزشی، به‌ویژه میان بازیکن و باشگاه، ضروری است این قراردادها با برخی از عقود معین در حقوق ایران مقایسه شوند.
الف) اجاره اشخاص
در قانون مدنی، اجاره اشخاص به‌عنوان عقدی تعریف شده است که به‌موجب آن، فردی در برابر دریافت مزد، تعهد به انجام کار معینی برای دیگری می‌کند. اگرچه این تعریف با قراردادهای ورزشی همخوانی‌هایی دارد، اما این عقد در قوانین فعلی ایران به‌نوعی زیرمجموعه‌ای از قانون کار تلقی می‌شود. در عمل نیز، بسیاری از روابط استخدامی، حتی در فضای ورزشی، تحت قانون کار تحلیل می‌شوند.
ب) قرارداد کار
قرارداد کار در نظام حقوقی ایران بر اساس قانون کار تعریف شده است و دارای سه عنصر اساسی است: انجام کار، مزد، و رابطه‌ی تابعیت. همان‌طور که اشاره شد، این سه عنصر در قرارداد میان بازیکن و باشگاه نیز حاضر است؛ بنابراین، می‌توان گفت که رابطه‌ی حقوقی میان این دو، ماهیتاً یک قرارداد کار است، ولو اینکه برخی ویژگی‌های حرفه‌ای خاص ورزش، تفاوت‌هایی را نسبت به روابط کار کلاسیک ایجاد کند.
ج) وکالت و جعاله
برخی ممکن است تلاش کنند تا رابطه‌ی میان بازیکن و باشگاه را در قالب وکالت یا جعاله قرار دهند، اما این تحلیل با اشکالات جدی مواجه است. در وکالت، موکل می‌تواند هر زمان قرارداد را فسخ کند و رابطه تابعیتی وجود ندارد. در جعاله نیز تعهد به نتیجه وجود دارد نه تعهد به وسیله. در حالی‌که در ورزش حرفه‌ای، بازیکن صرفاً متعهد به انجام تلاش حرفه‌ای خود است، نه کسب نتیجه قطعی.
در مجموع، با توجه به ویژگی‌های مشترک با عقد اجاره اشخاص و انطباق کامل با عناصر قرارداد کار، می‌توان رابطه‌ی بازیکن و باشگاه را از منظر حقوق ایران، مصداقی از قرارداد کار دانست، هرچند ویژگی‌های خاص دنیای ورزش، برخی تفاوت‌های شکلی و محتوایی را ایجاد می‌کند.
نتیجه‌گیری
قراردادهای ورزشی، به‌ویژه قرارداد میان بازیکن و باشگاه، از جمله پیچیده‌ترین و در عین حال پرکاربردترین انواع قرارداد در عرصه‌ی حقوق ورزشی هستند. این قراردادها اگرچه ظاهری شبیه به دیگر عقود خصوصی دارند، اما در باطن، ترکیبی از روابط تخصصی، حرفه‌ای و حقوقی را در خود جای داده‌اند. در بررسی ماهیت حقوقی این قراردادها، روشن شد که از میان عقود معین در حقوق ایران، قرارداد کار به‌عنوان نزدیک‌ترین قالب به این نوع روابط شناخته می‌شود.
از یک سو، وجود سه عنصر اصلی قرارداد کار یعنی انجام خدمت، دریافت مزد، و رابطه‌ی تابعیت حقوقی، در قراردادهای ورزشی به وضوح دیده می‌شود. از سوی دیگر، تفاوت‌هایی مانند ماهیت تخصصی خدمات بازیکن، مدت زمان محدود قرارداد، و ویژگی‌های بدنی و روانی شغل ورزشکار، موجب می‌شود تا این نوع قراردادها در عمل تفاوت‌هایی با روابط استخدامی کلاسیک داشته باشند.
با این حال، در نبود قانون خاصی برای قراردادهای ورزشی در نظام حقوقی ایران، بهترین راهکار فعلی، شناسایی این قراردادها در قالب قرارداد کار خاص با ویژگی‌های حرفه‌ای ورزش است. این رویکرد علاوه بر ایجاد انسجام در تحلیل حقوقی، می‌تواند زمینه حمایت بیشتر از حقوق ورزشکاران را نیز فراهم کند.
در نهایت، به نظر می‌رسد ضرورت تدوین قانون جامع و تخصصی در حوزه قراردادهای ورزشی در ایران، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود؛ قانونی که بتواند با در نظر گرفتن تفاوت‌های ماهوی این نوع قراردادها، تعادلی میان منافع باشگاه‌ها و حقوق ورزشکاران ایجاد کند و از بروز اختلافات و تفسیرهای پراکنده جلوگیری نماید.
