رادار گریزی به شکل کلی برای جلوگیری از شناسایی شدن زودهنگام تجهیزات نظامی (خصوصا جنگنده ها) مورد استفاده قرار میگرد و شامل روش های متفاوتی میشود. در بحث رادار گریزی بیش از هر چیز دیگری بحث طراحی مطرح است. تجریبات کشورهایی مانند امریکا و روسیه در دهه ی 80 و 90 میلادی ثابت کرد که اگر جنگنده ای به شکل رادارگریز طراحی نشده باشد استفاده از پوشش های جاذب راداری برای کاهش سطح مقطع راداری ان با وجود تاثیرات جزئی در نهایت انچنان مهم نیست.
در حال حاضر تنها کشور دنیا که علاوه بر سابقه ی طولانی تجربه ی استفاده از جنگنده ها و هواپیماهای رادار گریز را دارد امریکاست. اولین هواپیمای رادار گریز رسمی دنیا SR71 بود. این هواپیمای جاسوسی از نظر رادارگریزی برای زمان خودش طرحی انقلابی بود اما بیش از رادارگریزی به سرعت خود تکیه داشت که البته در دنیای امروز دیگر جوابگو نیست. امریکا در طول ده های گذشته چندین هواپیما و بمب افکن رادار گریز طراحی کرده که البته از ان نسلها تنها B2 در حال خدمت است.
در حال حاضر تنها جنگنده های دنیا که از ابتدا بر اساس رادارگریزی طراحی شده اند F22 و F35 هستند که البته با توجه به تفاوت ماموریت ها سطح مقطع رادارگریزی اف22 نسبت به اف35 بسیار کمتر است.
رادار گریزی به معنای نامرئی بودن نیست
بر خلاف ادعاهای مطرح شده در اینترنت رادارگریزی به معنای نامرئی بودن نیست اما تقریبا به همان اندازه ترسناک است. در سال های ابتدایی ورود اف22 به خدمت روسیه تلاش بسیاری برای بدست اوردن اطلاعاتی از این جنگنده کرد که البته امریکا در نهایت با به پرواز دراوردن اف22 در نزدیکی مرزهای شمالی روسیه و الاسکا امکان شناسایی این جنگنده را به روسیه داد. اف 22 و البته اف35 را بدون هیچ شک و شبهه ای میتوان امپراطورهای فعلی اسمان نامید. این جنگنده ها علاوه بر موضوع قابلیت های بسیار خاص در جنگ الکترونیک و راداری که از مهم ترین خصوصیات انهاست دارای سطح مقطع راداری بسیار کمی هستند.
کاهش سطح مقطع راداری به معنای توانایی جنگنده برای نزدیک شدن به اهداف بسیار حساس است. بر اساس اطلاعات منتشر شده بوسیله ی روسیه سطح مقطه راداری اف22 در صورت استفاده از رادارهای فرکانس پایین (کمتر از 1 گیگاهرتز) و در فواصل زیر 80 کیلومتر و از زوایای روبرو و بغل تنها حدود 0.0001 است. معنای این عدد برای افرادی که در حوزه ی رادار فعالیت میکنند بمعنای شکست ناپذیر بودن اف22 نیست اما بیانگر نبردی بسیار سخت است که در نهایت اف22 دست بالاتر را خواهد داشت. (عملا کوچکترین جسمی که یک رادار توانایی شناسایی انرا دارد در حال حاضر اف22 است).
نکته و مشکل اصلی اینجاست که اصولا استفاده از راداری های فرکانس پایین برای شناسایی جنگنده ها راهکار خوبی نیست چراکه ایجاد اخلال در این رادارها بسیار ساده است و همین موضوع اف22 و اف35 را تبدیل به کابوس کرده است. بحث دیگر این است که حتی درصورت شناسایی اف22 و اف35 در فواصل کوتاه ادامه ی رهگیری به خاطر توانایی های جنگ الکترونیک انها بسیار دشوار خواهد بود. (در فرکانس های رایج راداری شناسایی اف35 و خصوصا اف22 بسیار دشوار میشود)
نباید فراموش کرد که مهم ترین جنبه ی نبردهای هوایی امروز بحث جنگ الکترونیک است. اف22 و اف35 عملا یک اواکس جنگی هستند که توانایی جمع اوری فرکانس های راداری را نیز دارند و وجود رادار ارایه فازی به انها توانایی نزدیک شدن به هر هدفی را میدهد. نیروی هوایی اسرائیل در سال های اخیر با استفاده از اف35 های خود بارها از دام s300 ها s400 های مستقر در دمشق گذر کرده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده بوسیله ی روسیه و البته ارتش اسرائیل با توجه به توانایی اف35 این جنگنده عملا نیازی به ورود به محدوده ی راداری این سامانه ها ندارد.(در سال 2019 در یکی از فرودگاه های دمشق یکی از سامانه های کوتاه برد پنتسیر سوری در حالی به وسیله ی موشک دلیله هدف قرار گرفت که این جنگنده ی به فاصله ی 7 کیلومتری این سامانه رسیده بود)
به عنوان یک مقایسه ی ساده رادار قدرتمند s400 توانایی شناسایی جنگنده هایی مانند f15-su27-tornado و ... را از فواصلی بیش از 300 کیلومتر دارد و این عدد برای جنگنده هایی مانند سوخو35 و اف16 و ... به 200 کیلومتر میرسد با اینحال برای جنگنده های اف35 و اف22 به ترتیب به 35 و 20 کیلومتر کاهش میابد که سرعت عکس العمل این سامانه ها را به شدت کاهش میدهد. (با توجه به اینکه این جنگنده ها برای نبردهایی با فواصل بیش از 300 کیلومتر طراحی شده اند این فاصله برای هدف قرار دادن هر هدفی کافی است به این معنی که با توجه به تسلیحات نصب شده بر روی این جنگنده ها بر اساس تئوری کیلومترها پیش از شناسایی موشکها به سمت اهداف شلیک شده اند).
باید اشاره کرد که بسیاری از توانایی های جنگ الکترونیک این دو جنگنده به طور کامل محرمانه هستند و تاکنون اطلاعاتی درمورد انها منتشر نشده است. روسیه معتقد بهترین راه حل مقابله با اف35 و اف22 جنگ الکترونیک متقابل است.
راه حل اخر
یکی از راه حل های ممکن برای شناسایی جنگنده های رادارگریز از فواصل نزدیک سامانه های حرارتی است. (سامانه های شناسایی حرارتی در فواصل دور و اب هوای بد کارایی خود را از دست میدهند) این سامانه ها در تمام جنگنده های مدرن روسی نصب شده اند و توانایی شناسایی بسیاری از هواپیماها را دارند. جنگنده ی اف22 به مانند بی2 طوری طراحی شده است که این شاخص های حرارتی را تا حد ممکن کاهش دهد. بر اساس اطلاعات منتشر شده اف22 در حالت سوپر کروز و پرواز در ارتفاع بالا دارای شاخص حرارتی بسیار کمی است.
در زمان تولید اف22 و اف35 تست ها و فشار های بسیار متفاوتی به این جنگنده ها وارد شد تا توانایی انها در نبردهای خاص بررسی شود و درنهایت نتیجه گیری کلی این بود که بقاپذیری این دو جنگنده در صورت عدم بروز مشکلات فنی دیگر بسیار بالاست.
چرا سوخو57 تولید انبوه نشد
روسیه برای کار بر روی اولین جنگنده ی رادارگریز خود نیازمند شریک تجاری دیگری بود. این شریک تجاری بزرگترین خریدار تسلیحات نظامی روسی یعنی هند بود. هند و روسیه پروژه های نظامی بسیار موفقی داشته اند اما سوخو57 یکی از انها نبود. در زمان توسعه ی این جنگنده قرار بود هدف اصلی بر روی جنبه های نسل پنجم ان یعنی رادارگریزی و جنگ الکترونیک باشد اما درنهایت اینگونه نشد. سوخو57 جنگنده ای فوق العاده چالاک است و احتمالا از این نظر نمونه ی دیگری در دنیا ندارد اما از نظر نظامی عملا یک جنگنده ی نسل 4.5 است. بر اساس ادعاهای اولیه روسیه این جنگنده از نظر رادرای گریزی در حد اف35 معرفی شد اما در سال 2018 نیروی هوایی روسیه این ادعاها را پس گرفت و سوخو57 را یک نمونه ی پیشرفته و ازمایشی از سوخو35 معرفی کرد.
سوخو 57 در درگیری های نزدیک دست بالا را در برابر هرجنگنده ی دیگری در جهان خواهد داشت(اف35 و اف22) اما در فواصل دورتر اینگونه نخواهد بود و همین موضوع باعث خروج هند از توسعه ی این جنگنده شد. نیروی هوایی هند در حال حاضر قصد دارد جنگنده های سوخو30 خود را به استاندارد سوخو35 برساند.
نتیجه گیری
یکی از مهم ترین نکات در مورد نیروی هوایی امریکا فعالیت بالای ان و تجربه ی بسیار بالاست(مهمترین عامل در حوزه ی تجهیزات نظامی تجربه ی جنگی برای رفع مشکلات است). در حال حاضر بسیاری از اف22 های امریکا که در ژاپن حضور دارند به شکل روزانه اقدام به جمع اوری سینگال میکنند و با توجه که این جنگنده توانایی تحلیل این امواج را دارد این موضوع قابلیت های بسیار خاصی به اف35 و اف22 میدهد که تا پیش از این یه طور کامل در یک جنگنده جمع نشده بودند. (تعداد هواپیماها، پهپادها و سامانه های جمع اوری سیگنال امریکا در برابر جنگنده ها و بمب افکنها حدودا 1 به 3 است که اهمیت این موضوع را نشان میدهد- تمام پهپادهای ساقط شده ی امریکا بوسیله ی ایران از همین انواع بوده اند).
بدون شک اف35 و اف22 شکست ناپذیر نیستند و در صورت بروز درگیری تلفات خواهند داشت اما موضوع اینجاست که هدف قرار دادن این جنگنده ها پیش از اینکه انها به شما ضربه بزنند بسیار بعید است. به عنوان مثال برای سامانه ی مانند اس 300 که شامل چندین پرتابگر و یک رادار (در دو نوع مختلف) میشود در صورت استفاده از موشکی مانند هارم میتوان پیش از هرگونه عکس العملی رادار را از میدان خارج کرد تا کل سامانه بی اثر شود.
در جنگ اول خلیج فارس عراق اهمیت این موضوع را ثابت کرد. در روزهای اولیه این جنگ هرکدام از سامانه های پدافند هوایی عراق که قصد فعالیت راداری داشتند به سرعت بوسیله ی موشک های هارم هدف قرار گرفتند به شکلی باقی این جنگ را عراق عملا بدون استفاده از رادار گذراند.
