دامغان شهری باستانی است که در حدود ۳۴۰ کیلومتری شمال شرق تهران در استان سمنان واقع شده‌است. این شهر یکی از کهن‌ترین و باستانی‌ترین شهرهای پارتی ایران است که در مسیر رودخانهٔ چشمه علی شکل گرفته و در دورهٔ شاهنشاهی اشکانی اولین پایتخت اشکانیان در ایران بود. نام قدیم آن ده مغان و صد دروازه بوده‌است و دارای آثار باستانی فراوانی از جمله تاریخانه می‌باشد. شهر دامغان در مسیر جاده ۴۴ قرار گرفته‌است.
نام دامغان از «ده» و «مغان» است. «ده» به معنای روستا است و «مغان» به معنای مگی است. این نام توسط زرتشتیان داده شد که شامل پادشاهانی چون شاه کوروش بزرگ و داریوش بزرگ از ایران باستان بود. دامغان، زمانی با نام صد دروازه (به یونانی: هکاتوم پیلس Hecatompylos:Ηεκατομμυλός) پایتخت دولت امپراطوری اشکانیان بوده‌است. قدیمی‌ترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه «چهل ستون» که (۱۳۰۰)سال قدمت دارد در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان «گومش یا قومش» در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده‌است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه‌ها دارد. فاصله آن از دریای تی تی (دریای نیلوفر آبی، منظور دریای مازندران) هفت روز راه به‌شمار رفته‌است.
دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشیده شده بود به طوری گفته می‌شود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌های آن دیوار هم‌اکنون هم دیده می‌شود؛ و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۸۶۱۵۶ نفر (دارای۲۳۴۱۰ خانوار) بوده‌است.
زبان مردم شهرستان دامغان نیز گونه‌ای از زبان اصیل فارسی است که با لهجه خراسانی پیوستگی دارد. این گویش در تمامی مناطق این شهرستان یکسان تکلم نمی‌شود. در مناطق شمالی شهرستان دامغان مردمان طبری‌تبار ساکن هستند، مردم این ناحیه به گویش‌هایی همچون گویش شهمیرزادی، گویش چاردهی (دیباجی) و … سخن می‌گویند که گویش‌هایی از زبان طبری هستند. روستاهای جنوبی حاشیه کویر (به جز روستای کوه زر)، تحت تأثیر مناطق مرکزی ایران بوده و به فراوانی لغات و واژه‌های آن مناطق را در تکلم آنان می‌توان دید. زبان روستاهای شرقی دامغان به گویش شاهرودی نزدیک است.
مردم کومشی یا کومشی یا قومسی به مردم بومی شهرستان‌های سمنان، سرخه، دامغان و شاهرود گفته می‌شود که به یکی از گویش‌های زبان کومشی گویش می‌کنند. امروزه گویش کومشی تنها در شهرستان سمنان و سرخه و مهدی‌شهر گویش می‌شود و در دیگر نواحی آن زبان فارسی و تاتی و مازندرانی رایج است. به اعتقاد زبانشناسان از منطقه سمنان تا گرمسار هیچ گونه بومی از زبان فارسی شناخته نشده‌است و شهر سمنان و روستاهای اطراف سمنان گویش کومشی خود را حفط نموده‌اند. عبدالله مقدسی مردم کومش را نه فارس و نه تازی می‌داند و در وصف زبان مردم کومش چنین می‌گوید: «زبان کومش و گرگان به هم نزدیک است. ها بکار می‌برند و می‌گویند هاکن و هاده و آن را حلاوتی‌ست، و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است مگر در آن شتاب است». پس از فتح ایران توسط اعراب لفظ کومش به قومس تغییر کرد و از آن پس به ولایت کومش قومس گفته می‌شد و به مردم بومی آن قومسی گفته می‌شد. امروزه مردم مازندران و گیلان و گلستان به اهالی سمنان کومشی می‌گویند. اکثر مردم سمنان خود را قومسی و کومشی می‌نامیدند.
دامغان به عنوان مرکز اتصال راه‌های ایران شناخته می‌شود، بدین جهت که جاده تهران مشهد که غرب و شرق ایران را به هم وصل می‌کند و همچنین کریدور جنوب - شمال که بخش‌های شمالی و جنوبی ایران را بهم متصل می‌کند، از دامغان می‌گذرد. شهر دامغان در مسیر جاده تهران مشهد جاده ۴۴ قرار گرفته و از غرب به شهر سمنان و از سمت شرق به شهر شاهرود منتهی می‌شود. همچنین جادهٔ شمال-جنوب ۸۱ دامغان به خرانق جندق و خور به طول ۴۹۴ کیلومتر از راه‌های اصلی رفت و آمد به این شهر است. آب و هوای شهر دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی‌های ناشی از بادهای نواحی گرگان و مازندران زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.
مهمترین تفریحگاه این شهر چشمه علی است در نزدیکی این چشمه یک اردوگاه به نام اردوگاه شهید صدوقی است. تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده‌است
مردم دامغان به دلیل همجواری با منطقهٔ خراسان بزرگ و طبرستان وجود آثار تاریخی و فرهنگی بسیار در این منطقه از وارثین قابل اعتنای فرهنگ و ادب فارسی به حساب می‌آیند. شعر و ادب پارسی سایهٔ طولانی بر این شهر افکنده و وجود ادیبان و فلاسفهٔ بسیار این شهر را به عنوان یکی از مراکز شهر و ادب در کشور ایران شهره ساخته‌است. فرهنگ این شهر آمیخته‌ای از فرهنگ اسلامی ایرانی کهنیست که از علل آن می‌توان به قرن‌ها حضور اسلام در این وادی و وجود اولین مسجد ایران(مسجد تاریخانه) در این شهر اشاره نمود. اکثرین قریب به مطلق مردم دامغان پیروان شیعهٔ دوازده امامی بوده و وجود فرهنگ قدیمی و غنی عزاداری برای حسین بن علی سالیانه بسیاری از مردم را به این شهر و دیار فرامیخواند. فرهنگ دامغان به دلیل همجواری با استان مازندران از آن دیار نیز تأثیر پذیرفته‌است و می‌توان در گفتار دامغانی کلماتی از پارسی قدیم و زبان پهلوی را شناسایی کرد.
شهر دامغان دارای وسعت ۱۲هزار و ۱۱۰ کیلومتر مربعی است. حدود این شهر از طرف شمال به خط الراس و به کوههای البرز و از طرف شرق به شهرستان شاهرود ختم می‌شود. دامغان از جنوب به دشت کویر مرکزی ایران و از غرب نیز به شهرستان سمنان میرسد. ارتفاع شهر از سطح دریا ۱۱۷۰ متر و اختلاف ساعت آن با تهران ۱۱ دقیقه و ۵ ثانیه است. شهر دامغان دارای تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد است، به همین دلیل در فصول گرم سال از خنک‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رود شهر دامغان چون از شمال به البرز و از جنوب به کویر متصل است، دارای دو نوع آب و هوا است به همین دلیل دارای خاک حاصلخیز برای کشت برخی میوه‌ها است. مهمترین محصول این شهر پسته است که شهرت بسیاری در ایران دارد. علاوه بر پسته، خربزه و انگور را می‌توان از محصولات باکیفیت این شهر دانست.
از مهمترین سوغات این شهر می‌توان به پسته معروف دامغان اشاره کرد که تقریبا برای همه شناخته شده است. مردمان دامغان رسم شیرینی‌پزی را در خانه‌های خود از قدیم‌الایام تا به امروز مخصوصا در آستانه عید نوروز، حفظ کرده‌اند. از بین انواع شیرینی‌های خانگی، باقلوای دامغان به دلیل شهر پسته بودنش از شهرت بسیاری برخوردار است. یکی دیگر از سوغات مشهور این شهر سمنو است. زنان دامغان در پختن سمنوی خانگی مهارت خاصی دارند؛ همچنین شیرینی‌های دیگری چون تره حلوا، حلوای شیره، حلوای برنج و برشتوک در این شهر مشهور هستند که توسط مردمان این خطه از کویر درست می‌شوند. همچنین سفال‌های این شهر نیز یکی از صنایع دستی معروف دامغان هستند که از لحاظ هنری کم‌نظیراند. از غذاهای محلی و معروف شهر دامغان می‌توان به ماست جوش اشاره کرد که گردشگران و بازدیدکنندگان شهر دامغان از آن به عنوان یکی از غذاهای خاص و خوشمزه این شهر یاد می‌کنند.
جاذبه های دامغان
تپه حصار: یکی از تپه‌های باستانی و مهم فلات ایران، تپه حصار می‌باشد که در حوالی دامغان قرار دارد. از هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح، در این منطقه زندگی جریان یافته است. مساحت محوطه تاریخی تپه حصار حدود 160 هکتار می‌باشد. هجوم اقوام بیگانه از مشرق باعث نابودی فرهنگ حصار شد و تنها جایی که فرهنگ باقی ماند، شاه تپه و تورنگ بود. می‌توان حدود 1900 سال پیش از میلاد مسیح را عصر از بین رفتن فرهنگ حصار نامید. پس از انجام کاوشهای اولیه در منطقه حصار به این نتیجه دست یافتند که در گذشته در این منطقه قلعه‌ای وجود داشته است که به آتش کشیده شده است. از میان بقایایی که از این آتش سوزی به جا مانده است، اجساد مثله شده یافت شدند که بعدها با انجام تحقیق و تجسس، مشخص شد این اجساد پس از تهاجم نخستین پدید آوردگان عصر آهن در ایران، به گونه‌ای وحشیانه قطعه قطعه شده‌اند. تپه حصار دامغان از جمله مواردی است که اگر بلیط هواپیما سمنان را خریداری کنید، باید از آن بازدید کنید. مطمئن باشید چیزهای زیادی هستند که با بازدید از این تپه درباره تاریخ و گذشتگان یاد خواهید گرفت.
مسجد تاریخانه: نام مسجد تاریخانه در دامغان ترکیبی از دو کلمه تُرکی “تاری” به معنای خدا و “خانه” می‌باشد. این مسجد، به مسجد “چهل ستون” نیز معروف است. لازم به ذکر است در سازه‌ها و بناهای ایرانی، عدد چهل بدین معنا نیست که این بنا دارای چهل عدد ستون است، بلکه حکایت از فزون تعداد ستون‌ها دارد. در این مسجد یک صحن مربع شکل وجود دارد و در چهار سوی آن طاق‌هایی وجود دارند. یکی از طاق‌ها از سایرین عمیق‌تر است و رو به قبله قرار دارد. این طاق جای مقصوره نام دارد. مقصوره به مکانی در مسجد گفته می‌شود که پیش‌نماز در آن‌جا می‌ایستد. نقشه این مسجد از ساده‌ترین، خالص‌ترین و علمی‌ترین مسجدهای صدر اسلام می‌باشد. در سال 418 هجری، مناره آجری مسجد با ارتفاع 30 متر ساخته شد و دارای تزئینات زیبا و طریف است. اگر بلیط هواپیما سمنان را خریداری کنید، در بازدید از مسجد تاریخانه تنها 26 ستون از آن را مشاهده خواهید کرد که تا به امروز باقی مانده است. ضخامت هر کدام از ستون‌ها 4 متر و ارتفاعشان 2 متر و 84 سانتی‌متر می‌باشد.
خانه لطفی: بلیط هواپیما سمنا را خریداری کنید و از یکی از بناهای دوره قاجار در دامغان بازدید کنید. خانه لطفی، دارای بخش‌های مختلفی شامل حیاط بیرونی، حیاط درونی، حیاط پشتی، اصطبل و خانه مستخدمین است. هر کدام از بخش‌های خانه دارای تزئینات خاص بوده و دیدنی هستند. بازدید از این خانه برای کسانی که به تاریخ و بناهای باستانی علاقه‌مند هستند، پیشنهاد می‌شود.
دیوار بارو: دیوار باروی دامغان با طول 16 کیلومتر که امروزه تنها 8 کیلومتر از آن به جا مانده است، از قدمت بسیار کهنی برخوردار است. قدمت این دیوار را برابر با قدمت مسجد تاریخی تاریخانه و برخی نیز، دوران پیش از اسلام می‌دانند. دامغان در جاده ابریشم یک راه ارتباطی محسوب می‌شد و به همین دلیل دیواری استوار جهت حفاظت از شهر در غرب و شرق به خاطر رفت و آمدهای زیاد نیاز بود. اگر بلیط هواپیما سمنان را خریداری کنید، در فواصل مختلف برج‌هایی را مشاهده خواهید کرد که توسط 5 دروازه به داخل بارو راه دارند.
برج طغرل: یکی از دیدنی‌های دامغان که به قرن نهم مربوط است، برج طغرل می‌باشد. دقت و مهارت بسیاری در در معماری و آجرکاری آن به کار رفته است. اکنون پس از 935 سال، اگر بلیط هواپیما سمنان را خریداری کنید، در بازدید از برج طغرل از مسافت چندین متری می‌توانید تیزی لبه‌های تزئینات آجری قرنیزهای برج را با تمامی پیچ و خم‌هایش مشاهده کنید. قطعات بزرگ آجر را در حاشیه قرنیزهای بالای برج به گونه‌ای تراشیده شده‌اند که به چوبی می‌مانند که اره شده و تیز است. از آن جایی که این برج سقف ندارد، آن را “برج امامزاده سر بر ندار” نیز، می‌نامند. جالب است که چندین بار به روی این برج سقف ساخته‌اند، اما هربار خراب شده است. کاربری دقیق این برج به طور واضح مشخص نیست و بیشتر جنبه نمادین دارد.
چشمه علی: یکی از مکان‌هایی گردشگران بلیط هواپیما سمنان را خریداری می‌کنند، بازدید از چشمه علی است که از اصلی‌ترین تفرج‌گاه‌های ایران می‌باشد. این مکان تفریحگاه تابستانی پادشاهان قاجار بود و محوطه‌ای محصور است. داخل محوطه دو ساختمان از زمان صفویان وجود دارد که قراول خانه و سازه درون آب هستند. در گذشته به این چشمه “علی بولاغ” یا “هزار چشمه” می‌گفتند. اگر قصد دارید بلیط هواپیما سمنان را خریداری کنید، حتما به همراه خانواده به چشمه علی بروید. این مکان برای گردش در طبیعت بسیار مناسب است و دارای انواع امکانات رفاهی ازجمله سوئیت، کلبه، پارکینگ، سوپر مارکت، بستنی فروشی، مغازه‌های فروش لباس محلی، رستوران سنتی و … است.
روستای رشم: از دامغان به سمت جنوب راهی کویر می شویم.۱۰ کیلومتر مانده به معلمان جایگاه روستایی است به نام “رشم”. کویر همیشه پر رمز و راز بوده و هست. این روستای اصیل و با هویت نیز از راز و رمزهای کویر است. نام رشم با نام معادن کوههای اطراف، معادن شداد گره خورده است. در این منطقه معادن بسیاری وجود دارند که علاوه بر اینکه جزو منابع اقتصادی و در آمد زایی محسوب می‌شوند ،به ما نشان می دهند که مردمان روزگار قدیم از وجود آنها مطلع بودند و استخراج هم می‌کرده‌اند. معروفترین بنای رشم امامزاده آن است.در کنار این امامزاده گورستان تاریخی دیده می‌شود که جهت قبرهای آن شمالی-جنوبی است. معمولا این جهت به ما گوشزد می‌کند که این قبرها، قبرهای اسلامی نیستند.بنابراین روزگار رشم از قبل از دوران اسلامی تا به امروز تداوم داشته است. روی سنگ قبرها خطوطی دیده می‌شوند که احتمالا حاوی پیامی هستند که هنوز برای ما کاملا مکشوف نشده‌اند.گفته می‌شود قدمت بعضی ار این قبر ها به ۳۰۰۰ سال میرسد.
روستای قوشه دامغان: اولین اثر و مهمترین بنای تاریخی روستا کاروانسرای شاه عباسی است که متعلق به دوران صفویه می باشد و یکی از بناهای زیبای مسیر خراسان محسوب می شود.این بنا از نوع چهار ایوانی است که از دور به شکل مربع است و از داخل به صورت هشت ضلعی ساخته شده است.در مقابل این بنا آب انباری قرار دارد که برای استفاده زائران ساخته شده است. قوشه، یکی از روستاهای شهرستان دامغان در استان سمنان است. این روستا در دهستان تویه دروار در بخش امیرآباد واقع است. قوشه در ۳۸ کیلومتری جنوب باختری دامغان و در مسیر جاده دامغان – سمنان جای دارد. جمعیت روستای قوشه بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵، ۱۳۵ نفر (۴۱ خانوار) بوده است. این روستا در فاصله ۱۴ کیلومتری روستای دروار (مرکز دهستان) قرار دارد. روستای قوشه با توجه به جمعیت نسبتا کم خود دارای آثار باستانی و مکانهای تاریخی جالبی هست که کاروانسرای شاه عباسی یکی از این آثار است که دارای ثبت ملی است.
عمارت قراولخانه: عمارت قراولخانه چشمه علی یکی از مهمترین تفریحگاه‌های شهر دامغان در ایران است. مجموعه چشمه علی که یک فضای محصور شده برای تفریح تابستانی شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه از دو بخش قراولخانه و سازه درون آب تشکیل شده‌است. دیرینگی سازه‌های درون مجموعه به روزگار صفویان میرسد اما کاربری تفریحی آن بیشتر در روزگار قاجار بوده‌است. چشمه علی در ۳۵ کیلومتری شمال دامغان قرار دارد و از قدیم الایام یکی از نقاط پر جاذبه بوده است . این محل با صفا در قدیم گردشگاه فرمانروایان و سلاطین بود, بطوریکه پادشاهان اولیه ایل قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان, چشمه علی را نیز مورد توجه قرار دادند. به همین جهت آغا محمد خان قاجار و فتحعلی شاه قاجار در محل چشمه, ساختمانهایی زیبا بنا نهادند. بنای چشمه علی شامل دو قسمت است یکی عمارت قراولخانه که بنایی خشتی است و معماری صفوی دارد و در زمان آغامحمدخان قاجار مورد استفاده قرار می گرفت و دیگری بنایی دو طبقه و آجری است که شالوده سنگی دارد و در داخل یک دریاچه طبیعی قرار گرفته است . این بنا مربوط به دوره فتحعلی شاه است. این پادشاه که در دامغان متولد شده بود. هر ساله ایامی را به عنوان تعطیلات در کنار این چشمه می گذراند در دو سوی سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده‌اند. چشمه علی دامغان یکی از خوش آب‌وهواترین تابستانگاه‌های ایران است. در زمان‌های گذشته به این چشمه «هزارچشمه» یا «علی بولاغ» می‌گفتند بناهای موجود در باغ شامل عمارت قراول خانه با بنایی خشتی و دیگری نشیمنگاه شاهان قاجار که در دو طبقه (آجری) و دارای ایوان محصور است که منظر بسیار عالی از دریاچه و باغهای اطراف دارد.
غار چاه دیو: غار چاه دیو در فاصله ده کیلومتری از شهرستان دامغان و در شمال مزرعه فرح زاد روستای طاق واقع شده است. فاصله این غار از این مزرعه حدود یک کیلومتر و از روستای طاق دو کیلومتر می باشد. ویژگی منحصر به فرد این غار آن است که بر خلاف تمامی غارهای ایران در دل دشت و در درون چاهی به عمق هفت متر قرار گرفته است. بطوری که دهانه ورودی آن در درون چاه از نگاه رهگذران پنهان مانده است. پیشینه تاریخی این غار به زمانی کهن می رسد بطوری که در سفرنامه اسکندر مقدونی از تونلی به نام «تا گِه آ» نام برده شده است که در شمال روستایی به همین نام (روستای طاق) قرار گرفته است. احتمال می رود که منظور از تونل «تا گه آ» غار چاه دیو کنونی باشد که در نزدیکی روستای (تا گه آ) یا طاق کنونی قرار گرفته است. وجه تسمیه این غار به دلیل اعتقاد مردم بومی منطقه به وجود دیوی به نام (زینَل یا زینَب) می باشد که این چاه و غار آن به وسیله وی کنده شده است. هرچند که در مورد چگونگی پیدایش این غار افسانه ها و عقاید مختلفی مطرح است ولی آنچه که به واقعیت امر نزدیکتر است این می باشد که این غار در دامن دشت و در مسیر رودخانه قرار گرفته است و جریان های سیل در طول زمان احتمالاً راهی به درون این غار باز کرده اند و چاه کنونی آن را به وجود آورده اند. به زعم برخی از قدما و اهالی بومی محل، این غار در دل زمین قلعه های تاریخی دو روستای طاق و جزن را به یکدیگر ارتباط می داده است و محلی جهت فرار سربازان هنگام جنگ و درگیری بوده است.
برج چهل دختر : برج چهل‌دختر برج آجری در مغرب شهر دامغان پشت آرامگاه امامزاده جعفر و کنار جاده دامغان به سمنان قرار دارد. ارتفاع برج مذکور تقریباً ۱۵ متر و محیط خارجی آن ۲۳ متر و قطر داخلی آن ۵/۵ متر است. این برج که تقریباً به سبک برج طغرل ری و میل رادکان بنا شده در سال ۴۴۶ هجری(۱۰۵۴ میلادی) به امر ابوشجاع اصفهانی ساخته شده‌است. در بیرون این برج کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد که خواندن آن بسیار مشکل می‌باشد. فقط «امر ببناء هذا لقبة الامیر الجلیل ابوشجاع» و در آخر کتیبه «ثلثمائه» از آن خوانده می‌شود و معلوم می‌شود که از بناهای قرن چهارم هجری است. به علت استحکام بنا خوب دوام کرده بطوریکه هیچگونه آثار خرابی در آن مشاهده نمی‌شود. در بالای در کوچک این برج که به جانب جنوب باز می‌شود کتیبه‌ای است از گچ به خط کوفی گویا نام بانی آن را نوشته‌اند. در وسط برج، قبر ساده‌ای است که از گچ که صاحب آن معلوم نیست و از قرائن چنان بر می‌آید که تا چندی قبل سطح داخلی برج مرتفع‌تر از زمان کنونی بوده‌است زیرا با اندکی دقت، قسمتی را که در زیر خاک بوده و بعداً خاک برداری شده‌است می‌توان تشخیص داد. قدر مسلّم اینکه اسم چهل دختر یا چهل دختران مربوط به دوره‌های قبل از اسلام می‌باشد و بعید به نظر نمی‌رسد که این ساختمان نیز مانند ساختمان چهل دختر سمنان از خشت خام بوده، چون به مرور زمان قسمتی از آن که فرو ریخته، در قرن چهارم یا پنجم به دستور ابوشجاع که هویت او تا اندازه‌ای مجهول است مجدداً با در نظر داشتن طرح سابق آن، منتهی با آجر و سقف مخروطی شکل بنا گردیده‌است.
مقبره شاهرخ تیموری: در صحن امامزاده و در مجاورت آن یک بنای چهار ضلعی آجری وجود دارد که ارتفاع آن ۱۲ متر می باشد. این بنا دارای گنبدی مدور کوچک و آجری است و به عنوان مقبره شاهرخ تیموری معروف است . اما عده ای معتقدند که این بنا در گذشته خانقاه بوده است بر بالای در جنوبی این مقبره عبارت ذیل با خط ثلث برروی کاشی نقش گردیده است: بناء هذا العماره فی ایام دوله السلطان الاعظم شاهرخ بهادر خلد الله ملکه
گنبد زنگوله: گنبد زنگوله در جنوب غربی شهر دامغان و در پارک شهید مولایی واقع شده است. این بنا دارای پلان مستطیل شکل است و ابعاد آن از خارج ۱۴/۶۰ در ۱۸/۱۲ متر و از داخل ۱۰/۴۰ در ۱۰/۴۰ متر است. این گنبد از بناهای قرن هفتم هجری قمری است و از خشت خام ساخته شده است. ارتفاع گنبد زنگوله حدود ۶ متر است و بر چهار دیوار بنا چهار طاق‌نمای مقرنس وجود دارد که از هر یک دری به بیرون راه دارد و ارتفاع هر دیوار حدود ۶ متر می‌باشد. گنبد این اثر قدیمی مدت‌ها پیش فرورریخت و با بررسی آثار به جا مانده می‌توان دریافت که گنبدی زیبا بر آن استوار بوده است. در مورد ساخت این بنا دلایل متفاوتی ابراز شده است. وجود چند نمای قبر مانند در داخل بنا و عدم شناخت هویت واقعی بنا داستان‌های زیادی را در مورد مدفونین زیر این گنبد به وجود آورده است. برخی شخص دفن شده در این بنا را یکی از سرداران یعقوب لیث صفاری به نام «زنگارود» می‌دانند و نام زنگوله را تغییری از همین نام دانسته‌اند. عده‌ای نیز بنا را آرامگاه شاعر بزرگ مُسَمَط گوی ایران؛ منوچهری دامغانی بیان داشته‌اند. این اثر زیبا در سال ۱۳۴۶ خورشیدی توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منطقه انگورستانی : منطقه چشمه انگورستانی دهکده دهخدا شهرستان دامغان در شمالی‌ترین قسمت دره سرسبز تویه دروار قرار گرفته و آب آن به مصرف آبیاری و شرب می رسد. آب زلال چشمه، شرایط اقلیمی توام با آسایش آن در دوره های گرم سال و چشم انداز دره ای که چشمه مشرف بر آن است، در کنار زیبایی های طبیعی فراوان دیگر، از جمله آبشارها و آبشارک‌های فوق العاده زیبا، باغ های میوه و مردمان خونگرم و مهربان و …. از جمله قابلیت های این منطقه است.
آرامگاه پیر علمدار: در شمال شرقی شهرستان دامغان و در مجاورت مسجد جامع این شهرستان، بنایی متعلق به دوران حکومت «سلطان مسعود غزنوی» قرار دارد که به «مقبره پیر علمدار» شهرت یافته است. این اثر تاریخی در واقع برجی است مدور، بسیار زیبا و ساخته شده از آجر که ارتفاعش به ۱۳ متر میرسد. به نظر میرسد که این برج، آرامگاه یکی از فرمانروایان قومس یا همان دامغان قدیم به نام «محمد بن ابراهیم»، پدر «ابوحرب بختیار» است که در اوایل قرن ۵ هجری قمری احداث شده است. این اثر تاریخی که علاوه بر هنر آجرکاری در آن شهرت بسیاری دارد، بواسطه کتیبه‌ای ساخته شده از گچ که در اطراف ایوان مقرنس برج قرار گرفته است نیز بسیار مشهور است.
بنای فتحعلی شاهی : «بنای فتحعلی شاهی» یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری در شهرستان دامغان است که سازندگان وقت، آن را درون استخری که آب «چشمه علی» در آن جاری می‌شود، ساخته‌اند. این بنای زیبا متشکل از دو طبقه با پلانی به‌شکل مستطیل و در دو نما است که نمای بخش شمالی را دو ستون بسیار زیبا با پوششی از چوب، تشکیل داده است. نکته جالب در مورد ساخت این بنا، استفاده از ملاط ساروج برای استحکام بخشی بیشتر به‌دلیل قرارگیری آن درون آب است.
غار شیربند: یکی از زیباترین پدیده‌های طبیعی و دیدنی‌های شگفت‌انگیز در شهرستان دامغان، در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی این شهرستان قرار دارد که به «غار شیربند» شهرت یافته است. این اثر طبیعی و بسیار زیبای استان سمنان را می‌توان از زیباترین غارهای موجود در ایران برشمرد. دهانه غار در کوهی صخره‌ای که در ارتفاع ۵۰ متری از سطح رودخانه قرار دارد، مشاهده می‌شود. حضور قندیل‌های آهکی در رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف و رسوبات کربنات کلسیم محلول در آب که شبیه به گچ‌بری‌های عمارات مجلل و کاخ‌های باشکوه است و به‌شکل گل‌کلمی و بلورهای سوزنی شکل دیده می‌شود، زیبایی قابل توجهی را به بخش داخلی آن بخشیده است. جالب است بدانید که طبق اظهارات زمین‌شناسان، این غار زیبا دارای پیشینه‌ای بین ۱۳۶ تا ۱۹۰ میلیون سال است.
......................................
آرشیو
