اهر یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان اهر و منطقه ارسباران (قره داغ) و در شمال شرق این استان واقع شده‌است و به‌عنوان بزرگ‌ترین شهر منطقه ارسباران شناخته می‌شود. این شهر در ۹۰ کیلومتری شمال شرق تبریز و ۶۸ کیلومتری مشگین‌شهر بر سر مسیر ارتباطی تبریز به استان اردبیل قرار گرفته‌است. همچنین به مرکز دو شهرستان های دیگر قره داغ یعنی ۶۰ کیلومتری کلیبر و ۳۵ کیلومتری ورزقان با جاده اصلی مسیر دارد و با دارا بودن مناطق بکر و زیبا، کوه‌ها، دشت‌ها و جنگل‌ها یکی از خوش آب و هواترین مناطق استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. سوغات خوشمزه اهر شیرینی به نام پتی قات است ولی سیب قرمز، عسل بومی و ذرت هم از دیگر سوغاتی این شهر هستند. البته ورنی و جاجیم هم سوغاتی های اهر محسوب می شوند.
شهر اهر با دارا بودن ۱۰۰٬۶۴۱ نفر جمعیت (سال ۱۳۹۵ خورشیدی) و ۱۲٫۷۶ کیلومتر مربع مساحت (سال ۱۳۹۴ خورشیدی)، چهارمین شهر پرجمعیت استان پس از تبریز، مراغه و مرند محسوب می‌شود.
در آغاز جنگهای روسیه - ایران بخش مهمی از مردم قره داغ زندگی عشایری داشتند. آن زمان، اهر به عنوان مرکز ناحیه ۳۵۰۰ نفر جمیعت داشت. در میانه‌های دهه ۱۸۳۰ جمعیّت شهر در بین ۵ تا ۶ هزار نفر و تعداد خانه‌ها ۹۰۰ واحد تخمین زده شده‌اند. جمعیّت در سال ۱۳۳۵ به۱۹۸۱۶ نفر رسیده بود. علیرغم افزایش چهار و نیم برابری جمعیت در ۶۰ سال گذشته اهر شکوه پیشین خود را هیچگاه بازنیافت. فاصله از مرکز استان 90 کیلومتر دارای آب و هوایی بکر و طبیعت زیبا به خصوص در فصل تابستان و بهار است
در اوایل قرن نوزدهم میلادی، جیمز موریر، دیپلمات انگلیسی و مؤلف «ماجراهای حاجی بابای اصفهانی» دربارهٔ نام اهر چنین می‌نویسد، "بنظر میاید اهر کاندید خوبی است برای محل شهر تاریخی "هارا"، یکی از سه شهری که بر طبق نوشته تورات پادشاه آشور، تیلگته پیلنسر (Tilgath Pilneser)، افراد قبایل ربنیت (Reubenites)، گادیت (Gadites) و مناشه (Manasseh) را به آنجا تبعید کرد…" نظریه موریر توسط برخی تاریخ‌نگاران غربی پذیرفته شده‌است.
در کوههای اطراف اهر بازمانده‌های زیادی مربوط به دوره پیش از اسلام، مخصوصاً زمان ساسانیان، پیدا شده‌است. از اواخر قرن دوم هجری تا سال ۲۲۲ (۸۳۷ میلادی) اهر در محدودهٔ قلمرو جاودان و بابک خرمدین قرار می‌گرفت. در قرن سوم، اهر مرکز ناحیه میمذ (Mīmaḏ) بود. در سال ۹۴۵ (میلادی)، اهر شهری آبادان گزارش شده‌است. در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم اهر پایتخت حکمرانان سلسله پیشتکین (Pīškīn) بود. یاقوت حموی هشتصد سال پیش اهر را این‌گونه توصیف می‌کند، اهر، علیرغم وسعت کمش، اقتصاد شکوفایی دارد. این شهر بین تبریز و اردبیل قرار گرفته و توسط امیری به نام «ابن پشتگین» اداره می‌شود. اهر فقهای بزرگی پرورده‌است. دو روز راه آن را از «وراوی»، دیگر شهر بزرگ این دیار جدا می‌کند. من شخصی بس آگاه از آذربایجان با نام الهجان المنشی را، که صاحب چند رساله بود، می‌شناختم. او در نوشته‌هایش اهر را «اهریج» می‌نوشت، و بر این اساس فکر می‌کنم نام اولیه همان «اهریج» باشد.
در دوره ایلخانان مغول، اهر استراحت گاه تابستانی ایلخانها بود (در اکتبر ۱۲۸۴ خواجه شمس الدین محمد جوینی در اهر اعدام شد). به نظر می‌آید که در طی یک و نیم قرن بعد از یاقوت حموی اهر اهمیت خود را در دوران مغولها از دست داد. حمدالله مستوفی در نیمه قرن هشتم هجری چنین می‌نویسد، اهر شهرکی کوچک و هوایش سرد است و آبش از رودی که بدانجا منسوب است از جبال اشکنبر برمی‌خیزد و از عیون و قنوات نیز آب دارد. حاصلش قلعه و اندک میوه بود و مردمانش شافعی مذهب اند و حقوق دیوانیش بتمغا مقرر است و غرب ده هزار دینار حاصل دارد و ولایتش غریب بیست پاره دیه بود و غرب پنج هزار دینار قرب دارد. جالب است در مقام مقایسه بدانیم که باز به گفته مستوفی در همان زمان حقوق دیوانی مردانقم، را که امروزه روستایی متوسط است، هشت هزار و پانصد دینار قید کرده‌است.
در زمان صفویان اهر توجه پادشاهان را جلب کرد چرا که قبر شیخ شهاب الدین (مرشد شیخ صفی الدین) در آنجا قرار داشت. برای مثال شاه عباس بزرگ دو بار در سالهای ۱۶۰۵ و ۱۶۱۱ از شهر دیدن کرد. در دوره قاجاریان اهر توسط شاهزادگان قاجار اداره می‌شد. عباس میرزا برای مدتی این اهر را مرکز فرماندهی خود علیه روسها قرار داد. در آن زمان عشایر ارسباران قسمت عمده‌ای از جنگاوران قشون ایران را تأمین می‌کردند. اهر در طی‌جنگ به شدت آسیب دید. مسافرین فرنگی که در دوره بین ۱۸۳۷–۱۸۴۳ اهر را دیده‌اند آن را «شهری در وضعی اسفبار» وصف کرده‌اند. بر اساس برداشت آنها، شاهزادگان قاجار، که به عنوان حکمران قره داغ به شهر اعزام می‌شدند، به این فکر بودند که جیبشان را قبل از پایان مأموریت پر کنند.
شهر اهر در ارتفاع ۱۳۶۰ متر از سطح دریا قرار گرفته‌است. این شهر در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده و کوههای شیور در شمال شرق، بزکش در جنوب و قاشقاداغ در جنوب شرق آن قرار گرفته‌است. رودخانهٔ کیچیک‌چای از داخل، اهرچای از جنوب و علیرضاچای و رنگول‌چای از غرب اهر می‌گذرند. سد ستارخان اهر، در ۱۵ کیلومتری غرب شهر، این رودخانه بسته شده‌است. از لحاظ تغییرات آب و هوایی، بیشینهٔ دمای اهر در فصل تابستان ۳۴ درجهٔ سانتی‌گراد بالای صفر و کمینهٔ دمای آن در فصل زمستان ۲۷ درجهٔ سانتی‌گراد زیر صفر است؛ همچنین میانگین بارش سالانهٔ اهر ۳۱۰ میلی‌متر گزارش شده‌است.
زبان گفتاری مردم زبان ترکی آذربایجانی است که متعلق به شاخه غربی گره جنوبی - غربی (اغوز) خانواده زبان‌های ترکی می‌باشد. اغلب مردم، بعلاوه، با زبان فارسی آشنایی دارند. اکثریت مردم پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند. تعداد قابل توجّهی از اهالی پیروان اهل حق (گوران در زبان آذری) هستند. همه گوران‌ها در اصل متعلق به طایفه شاملو هستند. این طایفه یکی از ارکان عمدهٔ قزلباش‌ها در عهد شاه اسماعیل بود.
تا قبل از انقلاب سفید، که نقشی عمده در فروپاشی نهایی ساختار ایلی ایران داشت، اهر مرکز اقتصادی قره داغ بود .ایلات کوچ نشین تولیدات خود را در بازار اهر با محصولات روستاییان ناحیه و کالاهای شهری مبادله می‌کردند. زغال چوب تولیدی جنگلهای ارسباران با کاروانهای قاطر به اهر حمل شده و از آنجا به تبریز فرستاده می‌شد. به‌علاوه بازار اهر مرکزی بود برای توزیع قالی قره داغ. معلم‌های ناحیه عموماً از اهالی اهر بودند. استقرار عشایر، تخلیه جمعیتی روستاها، رواج سوختهای فسیلی، و تغییر الگوی مصرف به اقتصاد اهر ضربه زد.بیشتر اهالی شهرستان به شغل دامداری مشغول بوده و میدان دواب اهر جزء معدود میادینی هست که همه روزه باز بوده و از از اقوام های مختلف (اعم از کرد و لر)برای خرید و فروش دام به این بازار مراجعه می کنند.
شهر اهر در مرکز منطقهٔ سرسبز و خوش آب و هوای ارسباران و در فضایی به وسعت ۱۵ کیلومتر مربع گسترده شده‌است و به همین دلیل، از آب و هوایی خوش بهره‌مند گشته‌است. ارتفاع این شهر از سطح دریا، ۱۳۴۱ متر می‌باشد. شهر اهر در ۸۹ کیلومتری شمال شرقی تبریز و ۷۶۵ کیلومتری شمال غربی تهران واقع شده‌است. شهرستان كوهستاني اهر در ۱۰٣ كيلومتري شمال شرقي تبريزواقع شده و از قديمي‌ترين ولايات آذربايجان به شمار مي‌رود. آب و هواي آن در زمستان سرد و پر برف و در تابستان معتدل است. اكثردره‌هاي ارسباران از جنگل و مرتع پوشيده شده و رودخانه اهر چاي زمين‌هاي آن را مشروب مي‌سازد.ناحيه اهر به علت اهميت سياسي و نظامي، از ديرباز مورد توجه حكام و امرا بوده و پيشينه تاريخي آن بابسياري از حوادث تاريخي آذربايجان گره خورده است. اين منطقه در اوايل قرن سوم هجري قمري به مدت ۲۰سال ميدان خونين‌ترين نبردهاي بابك خرم دين و طرفداران وي با سپاهيان عرب بود. شهر اهر در دوره جنگهاي‌ايران و روس در زمان قاجار نيز مركز فرماندهي قشون ايران به رهبري عباس ميرزا بوده است.اين شهرستان در ميان ارتفاعات مهمي چون قيزقلعه‌سي به ارتفاع 1266 متر و كوه تاريخي معروف هشت سر با ارتفاع 2536 متر محصور شده و دامنه ارتفاعات مزبور از جهات شمال و جنوب و غرب تا هوراند كشيده شده است. پست‌ترين نقطه، بخش كناره‌هاي رودخانه قره‌سو كه در قسمت شرقي شهرستان واقع و محل كشت و زرع انواع محصولات باغي و زراعي مي‌باشد.
جاذبه های اهر
بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری: یکی از جاهای دیدنی اهر، بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری‌ست. این مقبره در دوره صفویه و احتمالا زمان پادشاهی شاه عباس اول بر سر مزار شیخ شهاب‌الدین بنا شده است. البته آثاری هم از دوران قبل‌تر از صفویه مثل دوره ایلخانی نیز در گوشه و کنار مقبره به چشم می‌خورد. این خانقاه در سال 1374 تحت عنوان موزه ادب و عرفان اهر، نام‌گذاری شد و از این لحاظ در ایران منحصر به فرد می‌باشد. بقعه شیخ شهاب‌الدین، تنها موزه عرفان در ایران است. این بنای تاریخی از سال 1311 در لیست آثار ملی ایران و استان آذربایجان شرقی قرار دارد.
.jpeg)
بازار سرپوشیده اهر: از دیگر جاهای دیدنی اهر، می‌توان به بازار سرپوشیده قدیم اهر اشاره کرد که در سال 1321 ساخته شد. این بازار با نام نصیر‌بیگ هم شهرت دارد و از جاذبه‌های گردشگری مهم این شهر محسوب می‌شود. بازار قدیم اهر، دارای تزیینات گچ‌بری زیبایی‌ست که در بدو ورود توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند و نشان از ذوق و سلیقه معماران و سازندگان آن دارد. سقف بازار اهر از جنس چوب بوده و دیوارهای حجره‌ها آجری هستند. همین سبک معماری را می‌توان در میان مساجد و بازار قدیم تبریز و دیگرهای مهم آذربایجان مانند مراغه نیز مشاهده کرد. این بازار شامل بازار مسگران، راسته آهنگران، بازار کلاه‌دوزان، میدان تره‌بار و میدان دواب است که هر کدام یک ورودی به مخصوص به خود را دارند و در نهایت به راسته اصلی بازار منتهی می‌شوند.
مسجد جامع اهر: مسجد جامع اهر، به عنوان یک اثر ملی در سال 1381 ثبت شده است. این مسجد در اصل در دوره ایلخانی و صفوی بنا شده اما به دلیل تمام نشدن ساخت و ساز آن، تا مدت‌ها بعد از این دو دوره نیز، تکمیل بنا ادامه داشت. شواهد قدیمی نشان می‌دهد، در دوره‌های بعد هم کار ساخت گنبد‌ها ادامه داشته است. این مسجد دارای 21 گنبد و 12 پایه از جنس آجر می‌باشد که نظیر این گنبد‌ها در مساجد دیگر کشورمان یافت نمی‌شود. این اثر باستانی، دارای صحن روباز و همینطور شبستانی با ستون‌های بزرگ و کتیبه‌های ارزشمند تاریخی‌ست. اگر قصد سفر به شهر اهر را دارید پیشنهاد می‌کنیم از این اثر ماندگار دیدن کنید.
.jpg)
قلعه بابک: به نقل از گذشتگان و نیاکانمان قلعه بابک در زمان‌های قدیم به عنوان سنگر دفاعی بابک خرمدین استفاده می‌شده است. این قلعه بنایی بسیار زیبا و باشکوه بر سر قله کوه بابک شهرستان اهر است. قبل از این که به دروازه اصلی و مهم دژ وارد شوید، باید مسیری را طی کنید که شرایط تا حدودی رعب‌انگیز دارد. این گذرگاه صعب العبور، یک دالان باریک با سنگ‌های منظم را تشکیل می‌دهد که ظرفیت بیشتر از یک نفر را ندارد و در گذر از این مسیر دو نفر نمی‌توانند به راحتی از کنار هم عبور کنند. برای اینکه بتوانید به داخل این قلعه نفوذ کنید باید حتما از دروازه اصلی آن وارد شوید و راه دیگری وجود ندارد. پس از طی این مسیر باید از گذرگاهی که حدودا 100 متر ارتفاع دارد، رد شوید تا در نهایت به دژ اصلی که هدفتان بود برسید. در دامنه این کوه باعظمت، اقامتگاه بومگردی اوبا قرار دارد که می‌تواند جذابیت یک زندگی عشایری را برای شما تداعی کند.
.jpg)
آقداش: آغداش یا آقداش، نام مرتعی بسیار زیبا و سرسبزی، از توابع شهرستان اهر است. گفته شده که توپخانه عباس میرزا هنگام جنگ ایران و روسیه، در این منطقه مستقر بوده و شاید بتوانید آثار جنگ و جدل را در مرتع ببینید. آقداش در میان مکانهای دیدنی طبیعی و تاریخی اهر قرار دارد و همه ساله، توریست‌های زیادی را به سمت خود جذب می‌کند. بیشتر مسافران تابستان گرم و طاقت فرسای استان، چند شبی را در این اردوگاه خوش آب و هوا سپری می‌کنند. پیشنهاد می‌کنیم شما هم خود را از دیدن این جاذبه توریستی محروم نکنید و چند شبی را در این طبیعت بی‌نظیر بگذرانید.
.jpg)
قلعه پشتاب: از جذاب‌ترین و ارزشمند‌ترین جاهای دیدنی اهر، قلعه پشتو یا پشتاب است که بر کوه مرتفعی مابین دو روستای پشتاب و کوجان (در 50 کیلومتری شمال شرق شهرستان اهر) قرار دارد. قدمت این اثر تاریخی به دوره اشکانیان بر‌می‌گردد و تا دوره ساسانیان هم از این بنای تاریخی استفاده می‌کردند. قلعه‌های بسیاری در سرتاسر کشور وجود دارند که هر کدام بیان کننده‌ی تمدن و حکایت روزگار خود می‌باشند. برای اینکه متوجه کارکرد هر کدام از این قلعه‌ها و بناهای تاریخی کهن شویم، باید به موقعیت جغرافیایی و جایگاه آن توجه داشته باشیم. بعضی قلعه‌ها جهت اسکان والی یک شهر احداث شدند، برخی دیگر برای اداره شهر و بعضی‌ها از آنها در گذشته خاصیت دفاعی و نظامی داشتند. قلعه پشتاب در ردیف دژ‌های نظامی قرار دارد. با رفتن به قلعه پشتاب، می‌توانید اکثر قلعه‌های همجوار را ببیند. می‌توان حدس زد که این دژها، در ادواری، به واسطه ارسال علائمی خاص با همدیگر ارتباط برقرار می‌کردند. بد نیست بدانید که دره رود قره‌سو و قلعه قهقهه از نزدیکی این دژ قابل رویت است. نکته جالب دیگر این جاست که این دژ نظامی با دیگر قلعه‌های بابک نیز راه ارتباطی دارد. بنا به دلایل امنیتی این قلعه دارای پله‌های زیاد و همینطور مسیر ورودی بسیار باریک می‌باشد.
.jpg)
خانه دکتر اهری: خانه دکتر قاسم اهری مربوط به زمان قاجار و پهلوی‌ست که در خیابان شیخ شهاب‌الدین شهرستان اهر واقع شده است. این بنای تاریخی ارزشمند در آبان ماه سال 1382 به عنوان یک اثر ملی در ایران ثبت شد. قاسم اهری اولین چشم پزشک ایران بوده و به دلیل ساخت مدارس فراوان در شهرستان اهر شهرت دارد. منزل ایشان به دلیل زیبایی ساده و جزییات به کار رفته در معماری بنایش، در نوع خود بی‌نظیر به حساب می‌آید.
منطقه حفاظت شده یاری قاری: منطقه حفاظت شده یاری قاری با وسعت ۷۱۴۴۲ در حوزه استحفاظی شهرستانهای اهر، سراب و هریس در شرق استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است و متصل شدن آن به منطقه شکارممنوع انزان و کوه سبلان در شرق، رشته کوه های بزقوش در جنوب و ارتباط اکولوژیکی آن با ذخیره گاه زیست کره ارسباران و جلفا (پناهگاه حیات وحش کیامکی) در شمال در کنار تنوع منحصر بفرد اقلیم و توپوگرافی، این منطقه بعنوان یک کردیدور مهم حیات وحش علی الخصوص مسیر گدار قوچ و میش وحشی در مسیر سبلان – جلفا محسوب می شود.موقعیت جغرافیایی از جمله شرایط توپوگرافیکی و وضعیت اقلیمی منطقه موجب افزایش تنوع زیستگاهی و پراکنش گونه های گیاهی و جانوری در منطقه شده است و البته تنوع و تعدد چشمه های موجود در کنار توپوگرافی منحصربفرد در منطقه باعث افزایش فاکتورهای ضروری زیستی یعنی آب، غذا و پناهگاه شده است.
جنگل های ارسباران: جنگل های ارسباران در دل طبیعت بکر و دست نخورده استان آذربایجان شرقی قرار دارد. جنگل ارسباران با وسعت بیش از ۷۰ هزار هکتار سرزمین پهناوری است که از شمال به رود ارس و از مشرق به مشگین شهر و مغان و از جنوب به سراب و اوجان و از مغرب به مرند و تبریز محدود است و شهرستان اهر را در بر می گیرد. بدون شک جنگل ارسباران از مکانهای دیدنی و تفریحی آذربایجان شرقی و همچنین ایران است. ارسبار یا آرازبار و قره داغ یا قراچه داغ نامهایی بودند که جنگل ارسباران در دورانهای مختلف به آنها معروف بوده است. از ویژگی های منطقه ارسباران شامل کوههای بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر بیننده ای را مجذوب و حیران خویش می سازد و همچنین زیست گاه حیواناتی از جمله: خرس قهوه ای، خوک وحشی، روباه، شغال، گرگ، سیاه گوش و…. ، پرندگانی از قبیل :کبک، کبک چیل، جی جاق، کلاغ نوک قرمز و پرندگان شکاری چون عقاب طلایی، شاهین و … همچنین از لحظ پوشش گیاهی دارای گونه های مختلف گیاهی منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و غیره می باشد که گاه از نظر تنوع در جهان بی نظیر است.
تالاب خرمالو: روستای خرمالو از توابع شهر اهر است. یکی از جاذبه‌های تماشایی این روستا تالابی دائمی به نام خرمالو است که طبیعت زیبایی در کنار آن شکل گرفته. این تالاب زیستگاهی مناسب برای پرندگان است و از آب آن برای کشاورزی در همان منطقه استفاده می‌کنند.
..............................
آرشیو
