الشتر مرکز شهرستان سلسله
اَلِشتَر یکی از شهرهای استان لرستان است. این شهر مرکز شهرستان سلسله در شمال استان لرستان در غرب ایران است. برخی خاورشناسان سرزمین کهن الشتر را همان «نیسا» دانستهاند که داریوش در کتیبه بیستون از آن یاد کردهاست، ولی پورداود در این نظریه تردید کردهاست، زیرا نیسای یاد شده متعلق به دوره ماد، و از مکانهای مهم پرورش اسب بودهاست (ص ۲۸۸–۲۹۰). آثاری چون سفالهای منقوش و اشیاء برنزی که در دشت الشتر کشف شدهاند، نشانه آبادانی این سرزمین در دورههای کهن است (استاین، ۲۹۱–۲۷۷؛ گدار، ۲۵، ۲۶؛ واندنبرگ، ۹۵). حمدالله مستوفی به وجود آتشکده اروخش (یا اردخش، اردحش، اروحش) که قبلاً در آنجا وجود داشته، اشاره کردهاست (ص ۱۰۷). اصطخری به موقعیت مکانی الشتر اشاره کرده، و آنجا را از شهرهای جبال دانسته که در ۱۰ فرسخی نهاوند و ۱۲ فرسخی شاپورخواست بودهاست (ص ۱۹۷). ابن حوقل الشتر را در میان راه ری به شاپورخواست نوشتهاست (۲/۳۵۸ . در حدود سده ۶ ه.ق الشتر از تختگاههای برسقیان بودهاست (ظهیرالدین، ۵۶؛ راوندی، ۲۲۹).
در نیمه نخست همان سده در الشتر، گروهی از امیران با برسقِ الشتر ضد مسعود بن ملکشاه سلجوقی هم عهد شدند. سلطان پس از آگاهی به الشتر رفت و امیران از کرده خویش پشیمان شدند و سلطان نیز از گناه آنان درگذشت (همانجا)، اما طغرل پس از شکست از برادرش مسعود هنگام فرار به سوی خوزستان، وزیر خویش خواجه قوام الدین درگزینی را در الشتر به دار آویخت (ظهیرالدین، ۵۵). در دوره صفویه حکومت الشتر به امیران کرد سپرده شد (اسکندربیک، ۱۴۱). در اواخر سده ۱۳ش، دژ استواری که قلعه مظفری نام گرفت، در خاور الشتر، توسط مهدی خان امیرالعشایر و مهرعلی خان امیر منظم ساخته شد (فرهنگ جغرافیایی ایران، ۶/۲۱). مدتی مهرعلی خان در این قلعه حکمرانی کرد و موجبات ناامنی در شمال لرستان را فراهم آورد، ولی سرانجام توسط حاکم نظامی لرستان دستگیر و اعدام شد (استارک، ۲۱، ۲۲). میتوان گفت که این ناامنیها مانع آبادانی الشتر در سدههای اخیر بودهاست (ظل السلطان، ۶۰۸؛ استارک، ۲۲). این آبادی مدتی به نام قلعة مظفری و مرکز دهستان الشتر شناخته میشد (فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا؛ اسامی…، ۲۷۶، ۲۷۸؛ گزارش…، ۱۰). همچنین در آغاز سده حاضر به این نواحی «سلسله» نیز گفته میشدهاست و ییلاق برخی ایلات و طوایف لک مانند ترکاشوند، یوسفوند و حسنوند و کولیوند بوده که بیشتر آنها در ۱۳۱۲ش تختهقاپو شدند (کریمی، ۱۶۰؛ رزم آرا، ۹۶، ۹۷، ۱۰۷، ۱۱۲. در تاریخهای گذشتگان از جمله تاریخ گزیده نوشته حمدالله مستوفی از شانزده ولایت به عنوان کردستان یاد شدهاست. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری نخستین کسی بود که اسم کردستان و شانزده ولایت آن را آوردهاست: خوزستان و آن شانزده ولایت است و حدودش به ولایات عرب و خوزستان و عراق عجم و آذربایجان و دیاربکر پیوستهاست. آلانی، الیشتر، بهار، خفتیان، دربند، تاج خاتون، دربند رنگی، دزبیل، دینور، سلطان آباد، چمچمال، شهر زور، کرمانشاه (قرمیسین) هرسین، وسطام.
ساکنان الشتر به زبان کردی گویش لکی مکالمه میکنند. کردی لکی از زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی است. نام آن به صورت نیسا، الیشتر، لاشتر، الاشتر و اشتر در کتابهای قدیمی ضبط شدهاست. برای اولین بار حمداله مستوفی از الشتر نام میبرد در کتاب نزهت القلوب در سال ۷۴۰ ه.ق و آن را جز نواحی کردنشین معرفی میکند که دارای آتشکده اروخش است نام دیگر این شهر قلعه مظفری بودهاست. الشتر مرکز منطقهٔ سلسله میباشد.
در حال حاضر جز حسنوندها که در همان سلسله پراکنده هستند قسمت اعظمی از ترکاشوندها و کولیوندها و یوسف وندها به شهرهای کنگاور، هرسین، درهشهر،آبدانان، کرج، کلاردشت و رودهن مهاجرت کردهاند. اَلَشْتَر، شهری از شهرستان سلسله در استان لرستان است. نام الشتر در مآخذ اسلامی به صورتهای لاشتر (اصطخری، ۱۹۷؛ ابن حوقل، ۲/۳۵۸، ۳۶۰)، لیشتر (حدود العالم، ۴۰۷؛ ابن اثیر، ۱۰/۳۹۸؛ راوندی، ۲۰۹، ۲۲۹) و اشتر (ظهیرالدین، ۵۵) آمدهاست. یاقوت آن را به دو گونه اشتر و لاشتر آورده، ولی تلفظ محلی آنجا را لیشتر دانستهاست (۱/۲۷۶، ۳۴۱). وجه اشتقاق آن را، برخی با کلمه ایشتار (عشتر) ممکن دانستهاند (باستانی، ۲۸۶–۲۸۷)، ولی مبنای علمی برای این گفته وجود ندارد.
شهر الشتر با جاده فرعی آسفالته به طول حدود ۱۵ کیلومتر از دو سمت شمال و جنوب به راه اصلی خرمآباد به کرمانشاه متصل میشود. همچنین با جادهای از سمت شرق به راه اصلی بروجرد-خرمآباد وصل میشود. از سمت غرب نیز به بخش فیروزآباد و از آنجا به نورآباد و دیگر مناطق لک نشین مرتبط است. روستاهای مؤمن آباد، فیض آباد (ورمزیار)، حق ندر (حق نیر)، دکاموند، دره تنگ، دهرحم (ده رحیم)، آهنگران، امیر، آب باریک، هنام، تملیه، سیاهپوش و جوانمرد از روستاهای مشهور این دیار میباشد. الشتر در ۴۸ و ۱۵ درجه طول شرقی و ۳۳ و ۵۱ درجه عرض شمالی، و در ارتفاع ۱٬۶۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفتهاست. این شهر در ۴۸ کیلومتری شمال خرمآباد (مرکز استان) و ۱۱ کیلومتری راه خرمآباد به نورآباد واقع شده که ادامه این راه پس از عبور از هرسین، به کرمانشاه منتهی میشود (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۴؛ نقشه راهها). شهر الشتر در دشتی به همین نام قرار گرفتهاست و کوههای گرین و خرگوشناب از رشته کوههای زاگرس میانی از دو سوی شمال و خاور آن را دربرگرفتهاند. همچنین کوه بازگیران، نثار پهن و سیاهدل در فاصله کمتری در شمال خاوری، خاور و جنوب خاوری آن قرار دارند (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۳؛ نقشه عملیات). آب و هوای این ناحیه از لرستان، معتدل و نیمه خشک است و حداکثر دمای آن در تابستان به ۳۹ و حداقل آن در زمستان به ۷- سانتیگراد میرسد. رودهای فصلی متعددی از ارتفاعات شمالی و خاوری به سوی دشت الشتر جاری است که از میان آنها تنها مسیر رودخانه فصلی کَهمان از مرکز بخش میگذرد (فرهنگ جغرافیایی آبادیها، ۳۳–۳۴). دامنههای شمالی کوه گرین، سرچشمه آبهای جاری به سوی نهاوند است (نقشه عملیات). بنابر افسانهای کهن، این سرچشمه (کوهها) طلسمی داشته (در متن: دو طلسم) به نقش گاو ماهی بر توده برف و یخ که گویا حامی و نگهبان آن بودهاست (یاقوت، ۱/۲۷۶، به نقل از ابن فقیه)
گردو و عسل از سوغات الشتر به حساب می آیند که عسل این شهر به عنوان مرغوب ترین عسل ایران شهرت دارد. سیاه چادر، چیت، قالی، گلیم، جاجیم، نمد بافی، خراطی، قلم زنی، ورشو سازی، گیوه و سرامیک مهترین صنایع دستی این شهر به حساب می آیند.
شهرستان سلسله
شهرستان سلسله یکی از شهرستانهای استان لرستان است که در شمال استان لرستان واقع شدهاست و مرکز آن شهر الشتر میباشد. مردم سلسله با زبان لری گویش لکی تکلم میکنند. مردم سلسله از ایلات حسنوند ، یوسفوند و کولیوند تشکیل شدهاست دو ایل زندیه و غیاسوند که منتسب به شهرستان سلسله میباشند در حال حاضر در استانهای همدان، کرمانشاه و قزوین سکونت دارند. برخی نام سلسله را برگرفته از سئ له سئ له یعنی آب گوارا میدانند اما برخی دگر معتقدند سلسله (الشتر) را به علت وصل بودن چشمهها به هم آن را سلسله (الشتر) مینامند.
برخی معتقدند سِل سِل یا سلسله را فردی از قوم عرب بودهاست برخی هم نسب سلسله (حسنوندها، کولیوندها، یوسفوندها) را به اسیران نهاوندی میرسانند که سالها در میان قبایل عرب زندگی کردهاند و سپس به لرستان بازگشتهاند و در الشتر، مجاور نهاوند سکنی گزیدهاند. به روایت دیگر آنان فرزندان اردشیر بابکان هستند که تا زمان نادرشاه افشار در منطقه ایلام زندگی میکردند اما نادر به پاس جنگ آنها علیه عثمانی منطقه شمال لرستان را به آنان بخشید. بنابر اسناد تاریخی هیچیک از این نظرات نمیتواند درست باشد.
وسعت شهرستان سلسله ۱۲۱۲ کیلومتر مربع است. این شهرستان در ۲۷ دقیقه و ۴۸ درجه شرقی و ۳۲ دقیقه و ۳۳ درجه شمالی قرار گرفتهاست. آب و هوای معتدل کوهستانی دارد. جمعیت این شهرستان، پس از جدا شدن بخش خاوه و ملحق شدن آن به شهرستان دلفان، ۷۰۵۸۶ نفر است. این شهرستان از شمال به شهرستان بروجرد و شهرستان دلفان، از جنوب به شهرستان دوره، از جنوب شرق به شهرستان خرمآباد، از شمال غرب به شهرستان دلفان و از شمال شرق به شهرستان بروجرد منتهی میگردد.
در سال ۱۸۹۴ میلادی (۱۲۷۳ خورشیدی) محمدحسین میرزا حشمتالدوله فرزند محمدعلیمیرزا دولتشاه که حاکم لرستان و خوزستان بود، بخش بزرگی از طوایف سلسله را که پیشتر به صورت کوچنشینی زندگی میکردند در دشت الشتر یکجانشین کرده و در ۱۲۰ روستا اسکان داد. همچنین برخی حکمرانان این شهرستان (از جمله مهرعلیخان حسنوند) در طول تاریخ با سایر ایلات لرستان تنشهایی داشتهاند. بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهرستان ۷۵٬۵۵۹ نفر برآورد شده که ۳۸٬۲۴۲ نفر مرد و ۳۷٬۳۱۷ نفر زن بودهاند. شهرستان سلسله دارای ۲۱٬۱۴۰ خانوار میباشد.
جاذبه های سلسله
تپه باستانی گریران الشتر: تپه باستانی گریران در ۵ کیلومتری شمال غربی شهر الشتر واقع شده است. تپه باستانی گریران یکی از مهمترین سایتهای پیش از تاریخ لرستان با وسعتی در حدود ۱۳ هکتار است. تپه باستانی گریران حاوی آثار مربوط به تمدنهای مختلف پیش از میلاد مسیح تا عهد اسلامی است. در سراسر تپه باستانی گریران قطعات سفال منقوش و ساده به سبک تپه گیان دیده میشود.تپه باستانی گریران به شماره ۷۳۵۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، این اثر تاریخی یکی از تپه های باستانی با ارزش و قابل مطالعه در شهرستان سلسله محسوب می شود که بر حسب بررسیهای سطحی دارای آثاری از فرهنگهای هزاره پنجم تا هزاره اول قبل از میلاد است. سابقه مطالعاتی این تپه به قبل از جنگ جهانی دوم در سالهای ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۸ برمی گردد که توسط باستان شناس آلمانی به نام’ سر اورل اشتاین’ انجام گرفته که در ضلع شمالی آن اطلاعاتی به دست آمده وگزارش آن به صورت محدود منتشر شده است. این تپه به احتمال قوی یک مکان مرکزی تجاری بین راهی بوده که در مسیر یک شبکه تجاری گسترده که از بین النهرین آغاز و تا ارتفاعات جیرفت و احیانا شهرسوخته سیستان ادامه داشته است قرار گرفته و بخشی از مبادلات در این مکان انجام می شده است.
پل شاپوری کاکارضا: این پل باستانی که به جا مانده از دورهی ساسانیان است، بر روی رودخانهی کاکا رضا قرار دارد. این پل زیبا اما تخریب شده در میانهی مسیر بین الشتر و خرمآباد به بقایای حیات خودش ادامه میدهد. متأسفانه به دلایل نامشخصی قسمت زیادی از این پل ۱۳۰ متری از بین رفته و تنها بخشهایی از آن باقی مانده است. پل کاکارضا که به نظر میرسد در روزهای طراوتش ابهت و زیبایی خاصی داشته ارتفاعی بیش از ۳۰ متر دارد و از سنگهای برش خورده و ساروج ساخته شده است.
آبشار کاکارضا: آبشار کاکارضا الشتر در موقعیت جغرافیایی E481300 N334313 در استان لرستان واقع است. در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال خرم آباد و در دره ای پر از درختان زیبای بلوط و کشتزارهای صیفی و حبوبات و در نزدیکی روستای کاکارضا، آبشار باصفایی با ارتفاع تقریبی بیست متر خودنمایی می کند. این آبشار در دامنه کوه های الشتر به عنوان آبشار گل هو نیز معروف است. وجود دره هایی پرآب و گیاهان، خزندگان و آبزیان کوچک در بالای آبشار بر زیبایی این منطقه افزوده است. در روبروی آبشار، منظره بسیار زیبایی از درختان سرو و بلوط بر پهنه زیبای شت چشمان هر بیننده ای را خیره می کند. در طول مسیر، سیاه چادرها و رمه های بزرگ عشایر بر دامنه های پرسخاوت زاگرس دیده می شوند. رودخانه کاکارضا به طول نود کیلومتر یکی از عوامل موثر طبیعی در این منطقه است که از دهستان قائدرحمت در ۵۷ کیلومتری شرق خرم آباد سرچشمه گرفته و با مخلوط شدن با رود کهمان، رود کشکان را تشکیل می دهد که در انتها به رود بزرگ کرخه متصل می شود.
دژشینه: روستای شینه در انتهای جنوب باختری الشتر واقع شده است. در شمال این روستا کوهی بزرگ با دیوارهای صاف و قلل متعدد قرار دارد که ارتفاع آن نزدیک به ۱۰۰۰ متر است. بر روی قله خاوری کوه آثار یک دژ بزرگ و وسیع وجود دارد. این دژ ده اتاق داشته که به مرور تخریب شده است. مصالح به کار رفته در بنا، از قلوه سنگ و نوعی ملاط است. در جنوب دژ آثار یک حوض سنگی دیده میشود که مخزن آب دژ بوده است. ساختمان این دژ به پیش از اسلام مربوط است.
قلعه مظفری: قلعه مظفری نام دیگر شهرستان الشتر می باشد. این قلعه را مهرعلی خان حسنوند در دوره قاجار بنا نهاد و سالها مقر حکومت او بود. مهرعلی خان از القاب خدایی خان در حدود سال ۱۲۶۰خورشیدی در الشتر به دنیا آمد و از مخالفان حکومت رضا خانی وامیران منتسب به ایشان بودند.قیام او به همراه اعظم السلطنه کاکاوند(خان لره) و طوایف متحد دلفان بر علیه نظرعلی خان امیر اشرف از حوادث مهم زندگی اوست . وسر انجام با توجه به مخالفت هایی که با گماشتگان رضاخان در لرستان داشت روز بیستم اسفند مهرعلی خان دستگیر شد و روز ۲۷اسفند ماه به همراه شیخ علی خان بیرانوند ، حسین خان بیرانوند ، غلام علی بیرانوند(معروف به خله) ، خدابخش ازطایفه سبزعلی ، محمد میرزا از کدخدایان معروف و تقریبا ۱۲ نفر دیگر به دار مجازات آویخته شدند .
دره کهمان (تخت شاه): دره کهمان در موقعیت جغرافیایی N335901 E482102 در استان لرستان واقع است. زاگرس به عنوان جزئی از کمربند کوهزایی آلپ – هیمالیا دارای مناظر وپدیده های جذاب زمین گردشگری زیادی می باشد.در این میان کوه گرین به عنوان بخشی از زاگرس مرتفع در شمال لرستان با زیبایی های خود مانند نگین سبزی در انگشتری زاگرس می درخشد. از پدیده های جذاب آن می توان از دره کهمان،قله کلو،رادیولاریت های گرین،برف چال ها، غارها، پوشش گیاهی وغیره نام برد. منطقه باستانی و گردشگری کهمان و دروازه در شمالی ترین نقطه لرستان و شهرستان الشتر قرارداشته ،یکی از دره های بسیار زیبا و در عین حال پرآب و باستانی در سطح کشور است. در حال حاضر منطقه کهمان و دروازه الشترمعروفترین جاذبه ژئو توریسم در استان لرستان می باشد. گردو های سر به فلک کشیده ،طبیعت بکر،یخچالهای دائمی ،غارهای متعدد و ارتفاعات جذاب و دیدنی ،وفور داروهای گیاهی بسیار نادر وکمیاب ،چشمه سارهای فراوان و پرآب،طراوت و خنکی و آب وهوای بی بدیل آن روح هر انسانی رااسیر نفس خود کرده تا جایی که پادشاهان وکیان ها را ،از جلوس در بطن خود به حال خویش وانگذاشته تا آنجا که وجه تسیمیه بزرگترین چشمه آن یعنی«تخت شا،تخت شاه»را به قدری عیان ساخته که دیگر جای تاملی را برای کسی باقی نمی گذارد. علت نامگذاری آن مربوط به دوره های باستان بوده که در آن پادشاهان و کیانیانی در بطنش به تفرج و خوشگذرانی می پرداخته اند (کی امان)(کیمان)(کیمو)یا همان ((امانگاه کیان،مامن پادشاهان((.گواهش را می توان همان گاو خمره ها ،و آثار بدست آمده از آن و تخت گاههای سراب خاصون(سراب خاصان)و سراب و چشمه معروف تخت شا(تخت شاه)دانست. پوشش گیاهی منطق پوشیده از درختان کهن سال بلوط ،انجیر،گردو،گلابی کوهی،زالزالک،چنار ،زبان گنجشک ،صنوبر و سپیدار ،بید ،سیب، آلوی کوهی و در خلال آن سرشار از گون و درخت چه های کوهستانی است.
روستای پرسک : روستای پرسک در شرق شهرستان الشتر و در دامنه کوه استوار گرین واقع شده است شغل اصلی مردم پرسک دامداری و کشاورزی است از جاههای دیدنی روستای پرسک میتوان به طبیعت کوه گرین- سراب پرسک و چنار یتیمه اشاره کرد.کلمه پرسک ظاهرا از واژه پارسیک بمعنای محل سکونت پارسها(فارسها) گرفته شده است و یا از دو بخش پر +سک تشکیل شده است که به معنای دشت پر از شکار است. این روستا در گذشته بصورت یک روستای واحد با ساکنانی هم دل بود. در سالهای اخیر طایفه قیطول به کمی پایین تر از محل قبلی کوچ کرده اند و بنای پرسک "پایین" یا پرسک سفلی(خسروآباد) را نهادنند و طایفه های حاجی و اسماعیلوند و چند خانوار از خانهانیز همچنان در آنجا سکونت دارند. مردم روستای پرسک(علیا-سفلی) به کشاورزی - دامداری و باغداری مشغولند چند سالی است که زنبور داری و پرورش ماهی نیز در این روستا رواج پیدا کرده و غرس درخت گردو نیز بسیار مد نظر روستاییان قرار گرفته است . آب آشامیدنی روستا از سراب پرسک تامین میشود که بیشتر اراضی آبی این روستا نیز از این راه آبیاری می گردند آب این سراب در تابستانها بسیار کم شده و به روستای پرسک سفلی نمی رسد که لازم است مسئولین با کانال کشی و احداث یک سد خاکی زمینه آبیاری جلگه حاصلخیز پرسک و هنام را فراهم آورند.
سراب هنام: سراب هنام در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر الشتر واقع شده،این سراباز زیرآبادی برد بل و قسمتی از آن از روستای پرسک سرچشمه گرفته و در دو آب وارد رودخانه زز و رودخانه کهمان و چنارهمیشود و این آبها در قریه امرایی به رودخانه کاکارضا میپیوندند. رودخانه هنام نیز مانند رودخانه کاکارضا از مشرق بهطرف جنوب غربی جریان دارد تمام آب رودخانه هنام برای کشاورزی زمینهای اطراف آنکه به جلگه هنام مشهور است مورد استفاده قرار میگیرد در دو طرف این رودخانه چمنزارهای باصفایی وجود دارد که عموماً وسیله اشخاص غرس شدهاند.
..................................
آرشیو