در زبان شناسی(Linguistics) دو اصطلاح واژگان هم ریشه(Cognate) و واژگان قرض گرفته شده(Loanword) وجود دارد. هم ریشه به واژگانی گفته می شود که ریشه آن ها بین زبان های مختلف یکی باشد. از واژگان هم ریشه در طبقه بندی زبان ها به خانواده های مختلف استفاده می شود. زبان هایی که واژگان پایه(Basic Vocabulary) آن ها از یک ریشه باشند در یک خانواده قرار می گیرند. واژگان پایه شامل خویشاوندی، اعداد، اعضای بدن و ... می باشد که با گذر زمان کمتر دچار تغییر می شوند.
به همین دلیل فارسی و انگلیسی هر دو از خانواده هندواروپایی هستنند. به زبان هایی که از یک خانواده باشند در اصطلاح زبان های خواهر(Sibling Languages) می گویند.
زبان های هندواروپایی با گذشت زمان دچار تغییر شده اند ولی هنوز هم می توان بعضی واژگان هم ریشه آن ها را به آسانی تشخیص داد و تشخیص بعضی دیگر در حیطه تخصصی زبان شناسان است. برخی از واژگان هم ریشه فارسی و انگلیسی:
پدر = Father
مادر = Mother
برادر = Brother
دختر = Daughter
دو = Two
سه = Three
شیش = Six
نام = Name
ستاره = Star
موش = Mouse
پندار = Ponder
به واژه ای قرض گرفته شده گفته می شود که از یک زبان وارد زبان دیگری شده باشد. واژه وارد شده به یک زبان برای هماهنگ شدن با آن زبان مخصوصا از نظر آوایی دچار تغییراتی می شود که به این فرایند بومی شدن(Nativization) می گویند.
واژگان زیادی از فرانسوی و انگلیسی وارد زبان فارسی شده است و در زندگی روزمره از آن ها استفاده می کنیم اما واژگان زیادی هم وجود دارد که از فارسی به انگلیسی وارد شده است که به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم.
فهرست زیر 10 واژه رایج انگلیسی است که ریشه فارسی دارد.
1. Bazaar
برگرفته از واژه پارسی باستان "vāčar" به معنی جایی برای خرید و فروش است. در ایران باستان بازارهای بسیاری وجود داشت که کشاورزان و تاجران محصولات و کالاهای خود را می فروختند.
2. Caravan
کاروان از واژه فارسی "karwan" گرفته شده است. در گذشته ایرانیان برای امنیتشان به صورت گروهی یا کاروانی سفر می کردند. امروزه در زبان انگلیسی وسیله نقلیه بزرگی که معمولا برای مسافرت استفاده می شود را نیز Caravan می گویند.
3. Checkmate
"shāh māt" ریشه فارسی این واژه است. مات به معنی حیران و سرگردان است و در شطرنج این اصطلاح وقتی به کار می رود که شاه گیر افتاده است و راهی برای نجات خود ندارد.
4. Guitar
گیتار از واژه یونانی "Cithara" مشتثق شده است که این واژه نیز ریشه فارسی دارد، "Sihtar" به معنی سه تار.
5. Kiosk
فرانسوی ها واژه فارسی "Kushk" که نوعی معماری ایرانی است را به "Kiosk" تغییر دادند و انگلیسی ها نیز از آن با معنی باجه یا غرفه استفاده می کنند.
6. Lemon
ایرانیان حدود 600 سال پیش میوه لیمو را با نام مخصوص خود به دنیا معرفی کردند. عرب ها نیز در آن زمان اولین خارجی هایی بودند که با واژه سانسکریت "Limo" آشنا شدند. اما آن را به صورت "Laimon" تلفظ می کردند و تاجر های اروپایی لیمو را با این واژه شناختند.
7. Orange
ریشه پرتقال به واژه فارسی "nārang" بر میگردد که همان نارنج است. در زبان انگلیسی از این واژه هم به عنوان میوه پرتقال استفاده می شود و هم رنگ نارنجی. اروپایی ها درخت این میوه را از هند و ایران به کشورهایشان بردند و در آنجا پرورش دادند.
8. Paradise
پردیس(بهشت) برگرفته از واژه اوستایی "Pairidaeza" به معنی باغ و بستان است. در ایران باستان شاهان هخامنشی و ساسانی و اشکانی از باغ های بزرگ و جنگل مانند استفاده می کردند.
9. Pyjamas
از واژه فارسی "paejamah" "پای جامه" گرفته شده است یعنی لباسی که برای پوشش پایین تنه استفاده می شود. این کلمه پس از خروج از واژگان اصیل پارسی به واژگان فرانسه رفته و دوباره به صورت پیژامه وارد زبان فارسی شده است.
10. Sugar
اسکندر مقدونی در سفرش به هند متوجه شد که ایرانی ها فرمولی پیدا کرده اند که بدون زنبور، عسل تولید می کنند. او بلافاصله دستور داد تا تحقیقاتی در این باره انجام دهند که مشخص شد نام این محصول "Shakar" است. اما پس از فتح ایران توسط اعراب فرمول مخفی شکر لو رفت و در سراسر دنیا پخش شد. عرب ها نام آن را"Sokar" گذاشتند و به تاجرهای اروپایی می فروختند.
