ایلام مرکز استان ایلام است. جمعیت این شهر برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۱۹۴٬۰۳۰نفر بوده‌است. شهر ایلام در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی واقع شده و آب و هوایی معتدل کوهستانی و بهاری دارد. دانشگاه علوم پزشکی ایلام و دانشگاه ایلام دو دانشگاه مهم این شهر هستند. ایلام دارای منابع خوب گاز و نفت است. ایلام در گذشته ده بالا نامیده می‌شد. بعدها به دلیل حکومت و ساخت وساز حسینقلی خان ابوقداره والی لرستان پشتکوه، به حسین‌آباد معروف شد.
معانی دیگر ایلام عبارت است از: طعام عروسی ساختن، (منتهی الارب) مهمانی عروسی کردن (تاج المصادر بیهقی)، یه طعام عروسی کسی را بردن، ولیمه دادن، مهمانی عروسی دادن و مجتمع و فراهم آمدن خوی و خرد (منتهی الارب)، (آنندراج)، (ناظم الاطبا). این معانی معانی همگی بامسمی و متناسب با ویژگی‌های منطقه‌ای و بومی ساکنان این نواحی است. در محاورات و نقل قول‌ها، ذکر نام ایلام به صورت «عیلام» غلط است؛ زیرا که عیلام با ع به معنای کفتار نر است. مأخوذ از منتهی الارب.
ایلام در دورهٔ قاجار به این علت که مقر تابستانی والی بود به لرستان پشتکوه معروف بوده‌است و در شهریور سال ۱۳۰۷ شمسی به ایلام تغییر نام یافته‌است. این شهر در سال۱۳۵۲ از استان پنجم به مرکزیت کرمانشاه جدا شد و تبدیل به استان شد.
مفصل‌ترین گزارش در باب مرگ مهدی خلیفهٔ عباسی در ماسبذان، توسط طبری گزارش شده‌است. وی حدود چهار صفحه در خصوص رفتن مهدی به ماسبذان و وفات او نوشته‌است؛ و این که در همان‌جا فوت می‌کند و محل دفن او در دهکدهٔ «رذ» که از دهکده‌های ماسبذان بوده و در شهر ایلام امروزی واقع شده بود؛ و تاریخ آن را سال ۱۶۹ ذکر کرده‌است. از واضح، ناظر مهدی آورده‌اند که گوید: «مهدی، در ماسبذان، در دهکده‌ای به نام رذ به شکار رفت و … سگان از پی آهویی برفتند. وی نیز همچنان از پی آن بود، آهو از در خرابه‌ای بیرون دوید، سگان از پی آن بیرون دویدند، اسب نیز از پی سگان به درون دوید که پشت وی بر در خرابه بشکست و همان دم بمرد.» رستم رفعتی چنین می‌آورد: «قبر مهدی خلیفه عباسی در ده بالا -ایلام کنونی- بود و تیره‌هایی از ایل دهبالایی خادمین این قبر بودند. بر روی این قبر تا سال ۱۳۱۴ بارگاهی برقرار بود اما این اثر تاریخی - اسلامی در سال ۱۳۴۳ تخریب شد.» از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم ایلام به عنوان یک شهر مهم برای مدتی هم به عنوان پایتخت فصلی خاندان حسنویه کرد درآمد. ایلام برای مدت زیادی هم به عنوان یکی از مناطق ایالت کرمانشاهان درآمد. اما ایلام کنونی در سال ۱۳۰۸ شمسی در منطقه‌ای که «حسین‌آباد» نامیده می‌شد از نو احداث گردیده و یک سال بعد با توجه به سابقه تاریخی و تصویب فرهنگستان ایران به نام «ایلام» نامگذاری شده‌است.
ایلام از دیرباز جایگاه شهرنشینی و گهواره فرهنگی ایرانیان بوده‌است. در دوره ساسانی بخشی از سرزمین «پهله» یا «پهلو» شمرده می‌شده و تازیان آن را «جبال» می‌نامیده‌اند. از سدهٔ چهارم تا میانه‌های ششم قمری، این منطقه بخشی از عراق عجم بود. ایلام در دوران جنگ ایران و عراق بشدت آسیب دید. شهر ایلام با مساحت ۶۷/۲۱۲۸۰۴ هکتار شامل ۶۲/۱۰ درصد مساحت استان بین ۳۳ درجه و ۲۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه تا ۳۳ درجه و ۵۱ دقیقه و ۴۸ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴۱ دقیقه و ۰۷ ثانیه تا ۴۶ درجه و ۵۱ دقیقه و ۱۹ ثانیه طول شرقی در شمال غربی استان قرار گرفته و با شهرستان‌های ایوان، سیروان، چرداول، دره شهر، مهران و کشور عراق همسایه است.[۲۳] از شمال به کوه‌های شنه‌چیر، از شرق به کوه‌های شلم و از غرب به کوه قلاقیران و نهایتاً رشته کوه کبیرکوه در جنوب منتهی می‌شود.
مساحت عرصه‌های ملی شهرستان ایلام ۶۴/۱۹۶۵۰۰ هکتار (۹۲ درصد سطح شهرستان) است که سطح جنگلهای شهرستان ۲۱/۱۰۲۷۲۴ هکتار، مراتع ۴۳/۷۰۴۸۴ هکتار و اراضی بیابانی ۲۳۲۹۲ هکتار می‌باشد. بلندترین نقطه استان (قله کان‌صیفی در کبیرکوه با ارتفاع ۳۰۶۲ متر از سطح دریا) در این شهرستان واقع شده‌است و کم ارتفاع‌ترین نقطه شهرستان ۱۹۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. مانشت، سیاه‌کوه و گچان از کوه‌های مهم این شهرستان به‌شمار می‌آیند و از رودخانه‌های مهم شهرستان می‌توان رودخانه گدارخوش، تَلخاب و رودخانه قلا (قلعه) را نام برد.
شهر ایلام به ۲ منطقه شهرداری تقسیم شده‌است. شهر ایلام در حصاری از کوه‌ها و ارتفاعات جنگلی استقرار یافته که دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با میانگین بارش سالیانه ۶۱۹/۵میلیمتر و متوسط دمای مطلق آن از۱۳/۶- تا ۴۱/۲ درجه سانتیگراد در تغییر است.
آمار ایستگاه‌های مطالعاتی نشان می‌دهد که ماه ژانویه (دی-بهمن) به عنوان سردترین ماه و ژوئیه (تیر-مرداد) به عنوان گرمترین ماه سال می‌باشد. دمای ایستگاه‌ها از فروردین تا تیرماه سیر صعودی داشته و بعد به تدریج سیر نزولی پیدا می‌کند.
ساکنین شهر ایلام به زبان کردی صحبت می‌کنند. علاوه برکردی، زبان لری نیز دست کم در گذشته در ایلام رایج بوده‌است. لباس مردمان ایلام کردی است. لباس مردها شامل نیم‌تنه‌ای به نام کراس که همچون چوخه بوده و از جنس پشم یا کتان است و شلواری گشاد از جنس تترون و امثالهم و همواره تک رنگ می‌باشد و در قسمت باسن ورانها کاملاً گشاده و در پائین هم باریک م شود. به شکلی که برای هر شلوار چند برابر نیاز واقعی پارچه بکار برده می‌شود که در گویش محلی به آن «شِوال جافی» می‌گویند؛ که در تمام نقاط استان استفاده می‌شود.
کِلاش (Kwlās ) کلاش نوعی کفش (امروزه مردانه و در گذشته هم مردانه و هم زنانه) است که توسط مردان با نخ پنبه و جوال دوز به شیوه‌ای خاصی روی یک قطعه لاستیک پهن به اندازه کمی بزرگتر از کف پاها بافته می‌شود. این لاستیک از روه داخلی چرخهای کهنهٔ اتومبیل تهیه می‌گردد. و امروزه در برخی نقاط عشایری وروستایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
لباس زنان پوشش غالب دختران و زنان همچنان چا مانتو و چادر است.[۴۰] لباس زنان شامل پیراهن بلند (بدون پولک یا با پولک)، جافی، شلواری است همانند شلوار مردان که توسط زنان مخصوصاً در روستاها در هنگام کار پوشیده می‌شود. قی‌وَن پارچه‌ای بلند ویک رنگ که از آن به عنوان شال کمر استفاده می‌شود و امروزه در نقاط عشایری و روستایی برخی نقاط استان به صورت محدود خصوصاً در فصل کار کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گُلوَنی (Golwany) نوعی سرپوش از جنس حریر، ابریشم یا نخی می‌باشد که در اندازه‌های مختلف کوچک و بزرگ تولید می‌گردد و جنس آن نازک بوده و زمینهٔ مشکی داشته و با گل و بوته و نقش‌های ساده اسلیمی در رنگهای سفید و قرمز یا سبز و گاهی نارنجی و آبی وزرد تزئین گردیده‌است. در بیشتر نقاط استان بغیر از نقاط شمالی با شیوه‌های تقریباً مشابه‌ای از «گُلوَنی» برای پوشش سر استفاده می‌شود. گلونی پوششی است که توسط کردها و لرهای این استان استفاده می‌شود. کَمَر چین (Kamarčin) تا چند دهه پیش بالاپوش عمدهٔ بیشتر زنان ایلامی خصوصاً در نواحی شمالی و مرکزی نوعی پالتو زنانه به اسم «کَمَرچین» بود که به علت استفاده فراوان از نوارهای زربافت در تزئین آن از زیبایی خاص برخوردار و احتمالاً نام آن نیز به همین خاطر باشد. جنس کمرچین از مخمل در رنگهای قرمز، جگری، سبز، سرمه‌ای و مشکی بوده ودارای آستین بلند، جلوباز، (عیناً شبیه پالتو مردانه) و جیب بادهانه کج در طرفین و کمربندی از جنس خود می‌باشد و بسته به سن و موقعیت مالی زن ممکن بود از تزئینات بیشتری برخوردار و چنانچه زن در سنین میان سالی ویا کهنسالی بوده از رنگهای سنگین (مشکی، سرمه‌ای) استفاده می‌کرد. کُلَنجَه (Kolanja) کُلنجه نوعی دیگر از بالا پوشهای زنان می‌باشد که از نظر رنگ، جنس، دوخت و تزئینات و کاربرد عیناً مانند کمرچین می‌باشد با این تفاوت که فقط اندازهٔ آن کمتر بوده وتا حدود زانو می‌رسد و در مناطقی که کمرچین کاربر داشته مورد استفاده بوده‌است. سُخمَه (Soxma) نوعی بالاپوش دیگر است که از مخمل ویا گاهی پارچه‌های رنگ دیگر و در رنگهای شاد و روشن (قرمز، جگری، سبز و…) دوخته می‌شود و فاقد آستین بوده و کاملاً شبیه جلیسقه می‌باشد. کِراس یا شَوو( Kerās , ŠaÜ) همان پیراهن بلند و آستین دار زنانه است که اکثریت زنان روستایی و عشایری و قسمتی از زنان شهری نیز به عنوان تن‌پوش از آن استفاده می‌کنند این پیراهن بلند بوده وتا نزدیک روی پاها می‌رسد و گاهی در ناحیه کمر مقدار تنگ گشته ولی پائین آن کاملاً گشاد می‌باشد.
استان ایلام از نظر جمعیتی سهم اندکی از جمعیت کل کشور به خود اختصاص داده‌است (۷۷/۰ درصد جمعیت کل کشور در سال ۱۳۸۵). نسبت جنسی، رشد شهرنشینی و بعد خانوار جمعیت استان ایلام در اکثر سرشماری‌ها بالاتر از سطح کشوری بوده‌است. جمعیت استان ایلام طی سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۷۵ از رشد بالاتری نسبت به کل کشور برخوردار بوده ولی طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵، رشد جمعیتی پایین‌تر از متوسط رشد جمعیت کشور داشته‌است. تراکم جمعیت در استان ایلام پایین‌تر از تراکم کشور بوده‌است و در ارتباط با مهاجرت استان باید گفت که استان ایلام به دلیل فقدان زیر ساخت‌های اقتصادی لازم، در سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ خالص مهاجرتی منفی داشته‌است.
هسته اولیه شهر با پیوستن چند عنصر دست کم بیش از یک قلعهٔ کشاورزی که در کنار یا نزدیکی یکدیگر قرار داشته‌اند شکل گرفته که به دلایلی مانند رشد جمعیت و تراکم جمعیت در حد فاصل دو قلعهُ پیوستن چند و چندین قلعه یا مرکز جمعیتی به جهت بالا بردن میزان نفوس و برخورداری از منبر و جامع و پرداختن مالیات به حکومت مرکزی تشکیل شده‌است. هسته شهر اولیه بافت داخل یکی از قلاع بوده که پس از حذف حصار و بارو در مرز و محدودهٔ آن مسجد جامع و میدان قرار گرفته و نوار بازار شهر از آنجا و در حد جنوبی آن شروع و رشد و حرکت داشته‌است ولی این به معنای نبودن بنایی در محل قبل از سالهای قرن پنجم هجری قمری نیست. شکل «شارستان» اولیه بیانگر این است که در محل مورد نظر قبل از احداث هر بنایی به مکان مقدس یا بنای یک «آتشکده» و مشابه آن تعلق داشته و ارتفاع جامع از سطح گذر که در حال حاضر نیز (قریب دوازده پله) است حاکی از وجود بنای معتبری در زیر آن است که در تحولات شهر به یک شهر اسلامی تبدیل به مسجد شده‌است. توسعه شهر اولیه از سوی شرق بوده به‌طوری‌که دروازه ایلام راه ارتباطی که ابتدا در کنار «شارستان» و کنار مکان مقدس یا جامع شهر بوده‌است به عقب رانده شده و محله پنجه شاه فعلی در کنار میدان کهنه به شهر افزوده شده‌است. «پنجه شاه» که دارای صحن زیارت نیز می‌باشد و به احتمال زیاد از قبل از شکل‌گیری شهر وجود داشته‌است.
توسعه فیزیکی شهر ایلام پس از سالهای اولیه اسلام بیشتر در تداوم راه‌هایی که به طرف شرق و جنوب شهر قرار داشته‌است، بوده و دو دروازه که در «ربض» شهر اولیه قرار داشته در توسعه بعدی داخل بافت قرار گرفته‌اند. یکی روی راه شرقی یعنی تداوم راه بازار شهر در حد «چهار سوق» و دیگری روی راه جنوب در محل «بازار» است.
در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم استخوان بندی شهر شکل اصلی خود را گرفته‌است. دروازه‌هایی از شمال و جنوب و شرق و غرب از سه جاده ارتباطی اصلی به استان‌های کرمانشاه- لرستان و سایر استان‌ها مربوط می‌ساخته‌است. شهر ایلام در میان چندین کوه که دور تا دور شهر کشیده شدهاند قرار دارد که آب و هوای معتدل تری نسبت به دیگر نقاط استان دارد. از آنجایی که تپه زیبا و طبیعی خرگوشان (چَقا که رگویه) و قبر صی می (مهدی پدر هارون الرشید) یکی از خلفای عباسی و دره زیبای ارغوان در میان این کوه‌ها قرار داشت، غلامرضا خان والی در زمان قاجار بر آن شد تا قلعه والی را در میان آن کوه‌ها بنا کند. در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی-اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته باختر کشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاهی جنگلی و آثار تاریخی و باستانی متعدد از زیباترین شهرهای استان نیز محسوب می‌شود.
شهرستان ایلام از شمال با شهرستان سیروان، از شمال غربی با شهرستان چوار، از جنوب غربی با شهرستان مهران، از جنوب با شهرستان ملکشاهی و از شرق با شهرستان بدره همسایه است.
جاذبه های ایلام
کاخ فلاحتی: کاخ فلاحتی در سال ۱۳۲۶ هجری قمری یعنی در دوره قاجاریه به فرمان «غلامرضا خان»، والی وقت ایلام، ساخته شد. لازم به ذکر است که در زمان‌های گذشته فضای اطراف کاخ، فضایی باز و دل‌انگیز و پر از باغ‌های میوه بود، ولی در حال حاضر تمام محیط پیرامون آن را ساختمان و خیابان فرا گرفته که این موضوع کمی از جذابیت قدیم آن را کاسته است. کاخ فلاحتی هم‌اکنون در محوطه سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام قرار گرفته و به موزه کشاورزی نیز تبدیل شده است. به همین دلیل ممکن است که برخی آن را کاخ کشاورزی نیز بنامند. این کاخ با هر نامی که شناخته شود، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ایلام است. زمینی که کاخ در آن ساخته شده است، مساحتی در حدود ۸۱۰ مترمربع دارد. خود کاخ نیز زیربنایی بالغ بر ۳۳۷ مترمربع را دارا است. وارد کاخ که شوید، یک هال بزرگ در وسط آن قرار دارد و در اطراف آن دو اتاق تو در تو دیده می‌شوند. در جلوی این هال میانی یک ایوان قرار دارد که هم اتاق‌ها و هم هال به این ایوان ورودی دارند.
قلعه والی ایلام: قلعه والی یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و جاهای دیدنی ایلام است و در قسمت شمالی خیابان پاسداران قرار دارد. این بنا در واقع محل اسکان والی در فصل تابستان بوده که روی تپه‌ای ساخته شده و ارتفاع آن از اطراف ۳/۵ تا ۴ متر است. سنگ نوشته‌ای در تخت خان وجود دارد که در آن به تاریخچه این قلعه اشاره شده است. طبق این سنگ نوشته، معمار قلعه والی، حاج درویش علی کرمانشاهی بوده و کارهای حجاری را رضاقلی انجام داده است. قسمت شمالی قلعه یک تالار شاه‌نشین وجود دارد که ابعاد آن بزرگتر از سایر اتاق‌های قلعه و بسیار زیبا و دیدنی است. وسط آن حوض کوچکی است که اطراف و داخل آن با سنگ مرمر تزیین شده بوده، اما هنگام بازسازی با کاشی‌های رنگی تزیین شده است. قلعه والی سال ۱۳۸۵ به موزه مردم‌شناسی ایلام تغییر کاربری داد که از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است و اکنون از غنی‌ترین موزه‌های تخصصی مردم‌شناسی به شمار می‌رود. این قلعه به عنوان یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی استان ایلام که یادگاری برجای مانده از دوران قاجاریه در ایران است، در تاریخ ۱۹ خرداد سال ۱۳۷۶ هجری شمسی و با شماره ثبت ۱۷۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تالاب چکر: تالاب چکر در غرب شهرستان ایلام و در منطقه بولی و در ناحیه چکر قرار دارد. مساحت آن در حدود ۳ هکتار، ارتفاع آن ۶۰۰ متر و عمق آن در حدود ۲/۵ متر است. این تالاب در منطقه گرمسیری قرار دارد ولی آب آن دائمی است و عمق آن بستگی به میزان بارش در طول سال دارد. منبع آب آن نزولات جوی و چند چشمه جوشان است. متوسط دمای آن ۲۴ درجه سانتیگراد است. نیزارهای اطراف به همراه طبیعت بکر زیبای پیرامون آن واقعا دلنشین هستند و آن را به یکی از مکان های دیدنی ایلام تبدیل کرده‌اند. این تالاب محل زیستگاه پرندگانی هم چون چنگر، کشیم، حواصیل خاکستری، اردک ارده‌ای و اردک سر سبز است.
تنگه ارغوان: تنگه ارغوان که در واقع باید آن را دره‌ای بزرگ دانست یکی از زیباترین مناطق حفاظت شده استان ایلام و از جاهای دیدنی ایلام محسوب می‌شود. تنگه ارغوان در گذشته تنگه گاوز نامیده می‌شد. این دره در فاصله‌ی ۳ کیلومتری شمال شرقی شهر ایلام و در مسیر تنگه قوچعلی و در ورودی شمالی مسیر کرمانشاه به ایلام و در حوزه‌ی استحفاظی دهستان میشخاص (میه خاص) واقع شده است. عامل اصلی که سبب نامگذاری این دره شده است رشد درختان ارغوان در سراسر منطقه است. ارغوان درختی از سرده ارغوان به شمار می‌رود که ارتفاع رشد آن گاهی به ۱۲ متر هم می‌رسد. البته این گیاه را بیشتر به صورت درختچه می‌توان مشاهده کرد. برگ‌های ارغوان قلبی شکل، بدون کرک و دارای کناره‌های صاف هستند. گل‌های این درختچه در اوایل بهار (اردیبهشت)، در گروه‌های۳ تا۶ تایی، روی شاخه‌ها و حتی روی ساقه اصلی، پیش از رشد برگ‌ها به وجود می‌آیند و چون بسیار پرتعداد هستند، روی درختان زیبا به نظر می‌رسند.
تفرجگاه جنگلی ششدار: تفرجگاه جنگلی ششدار یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین تفریحگاه‌های شهر ایلام است که در ۵ کیلومتری این شهر قرار گرفته و به دلیل زیبایی‌های طبیعت در فصول بهار و پاییز و نیز نزدیکی به منجل، از دیگر تفرجگاه‌ها و جاهای دیدنی ایلام، به یکی از پربازدیدترین مناطق گردشگری تبدیل شده است. کوه قلاقیران که از آن به عنوان نماد ایلام یاد می‌شود، در این منطقه از کشور قرار گرفته است.
پارک جنگلی چقاسبز: پارک جنگلی چقاسبز یکی از دلنشین‌ترین جاذبه های گردشگری ایلام است. این پارک جنگلی حدود چهار هزار هکتار وسعت دارد. در میان این جنگل انبوه که از درختان بلوط، پسته، زالزالک و انواع گونه‌های گیاهی پوشیده شده است، درختانی همچون کاج، سرو، اقاقیا، ارجن، بادام کوهی و گردو را نیز می‌توان در این مجموعه یافت. این پارک جنگلی پرندگان کمیاب و زیبایی مانند بوتیمار نیز دارد.
کوه قلاقیران: وجود یک کوه باستانی از ارزش و اهمیت ویژه ای برای مردم آن منطقه برخوردار است کوه قلاقیران در3کیلومتری استان ایلام قرار دارد.این کوه زیبا که از لحاظ مردم شناسی از موقعیت بسیار مهمی برخوردار است یکی از مکان های خاص این استان محسوب می شود. استان ایلام در گذشته بخشی از کشور عیلام بوده است که سه هزار سال پیش منقرض شد در پی این ماجرا بسیاری از جاذبه های طبیعی و تاریخی آن هم نابود شده است و فقط تعدادی از آن باقی مانده است از آن پس کوه باستانی قلاقیران نماد شهر ایلام شده است. این کوه زیبا و محیط اطراف آن از جاذبه های گردشگری به شمار می رود که همه ساله بازدیدکنندگان بسیاری را از داخل و خارج به خود جذب می کند و از قطب های مهم توریستی شهر ایلام به شمار می رود. قلا به معنی قلعه است و نامگذاری این کوه به خاطر بقایای قلعه ای است که بر بلندی آن ساخته شده است ارتفاع این کوه محبوب به 2173متر می رسد و برای صعود آن حتما باید تجهیزات کوهنوردی به همراه داشته باشید علاوه بر این کوه قلاقیران منبع تامین کننده آب آبشار سرطاف است و به دلیل وجود آب فراوان، دامنه کوه بسیار سرسبز است و مملو از پوشش های گیاهی متنوع شده است که در این میان می توان به درختان کهن سال بلوط اشاره کرد این درختان چند صد ساله گویای قدمت و دیرینگی این کوه جذاب هستند. از خصوصیات دیگر این کوه محوطه ای باستانی است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و تمدن کهن استان ایلام را زنده می کند و تفرجگاهی در نزدیکی این اثر طبیعی است که وجود این جاذبه ها در اطراف کوه قلاقیران آن را به پر طرفدار ترین جاذبه تبدیل کرده است.
تنگه رازیانه: تنگه رازیانه از جاهای دیدنی ایلام در کیلومتر ۵۰ جاده ایلام به دره شهر است و در محدوده روستای چنار باشی و رود تنگه گرآب قرار دارد. چشم‌انداز تنگه از غرب به‌سمت قله ۲,۷۹۰ متری کبیر کوه و از شرق به‌سمت قله ۱,۷۷۲ متر کوه سیوان است. در ابتدای ورود به دره، شکافی با عرض نه چندان زیاد در دامنه کبیرکوه وجود دارد. این تنگه‌ی پرپیچ‌وخم، بیش از سه کیلومتر طول دارد و عرض آن در بخش‌های مختلف آن از یک تا ۶ متر متغیر است و ارتفاع دیواره‌های آن به ۱۵ تا ۳۰ متر می‌رسد. دیواره‌های تنگه رازیانه از جنس آهک و ترکیبات کربنات کلسیم است.
آبشار گچان: آبشار گچان در ابتدای جاده ایلام به سرابله (شیروان و چرداول) و بعد از عبور از تونل بزرگ این مسیر در ۱۵ کیلومتری شهرستان ایلام واقع است. منطقه گچان پوشیده از درختان زیبای بلوط است. این منطقه در کنار کوه‌های مانشت و قلاجه در کنار دره زیبای گچان قرار دارد. در میان دره گچان چشمه ای پر آب جاری است که آبشار زیبای گچان را تشکیل می دهد. آب گوارای این چشمه به مصرف اهالی روستاهای مجاور و آبیاری باغات میوه می‌رسد. این محل که از جاهای دیدنی ایلام محسوب می‌شود، پوشیده از درختان زیبای گردو بوده و همه ساله پذیرای اردوهای علمی و تفریحی است. در این منطقه که کوه‌های زیبا و معظم مانشت و قلارنگ به همراه گچان گویی به هم رسیده‌اند منظره بسیار زیبایی را ایجاد کرده است. به گونه‌ای که در فصول بهار، تابستان و پاییز و حتی زمستان به‌علت دسترسی تقریبا راحت آن پذیرای خیل عظیم دوستداران طبیعت است.
طاق شیرین و فرهاد: طاق شیرین و فرهاد یکی از جاذبه های گردشگری ایلام است که به باور مردم محلی، فرهاد در مدت نصف روز، آن را برای استراحت شبانه شیرین ساخته بود. بسیاری از قدیمی‌ها و افراد مسن‌تر محلی، این بنا را با نام «طاق شیرین» می‌شناسند. این سازه، متشکل از طاقی سنگی است که رو به جنوب شرقی و در دامنه کوه قرار دارد. با پلان مربع، طاق شیرین و فرهاد دارای ۳۲۰ متر طول، ۲۹۰ سانتی‌متر عرض و ۲۲۰ سانتی‌متر ارتفاع است. این بنا به طور کامل از سنگ‌های تراش‌خورده و به‌صورت ردیفی و بدون ملات ساخته شده است. ویژگی منحصربه‌فرد طاق شیرین به طراحی پشت بام آن بازمی‌گردد که به‌جای فرم هلالی، به شکل مسطح و یکنواخت ساخته شده است. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره‌ی ثبت ۷۹۶۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
کوه مانشت: کوه مانشت یکی از زیبایی های شهر ایلام به شمار می‌رود و منطقه‌ای سرسبز و پوشیده از جنگل است. این کوه از جاهای دیدنی ایلام در ۶ کیلومتری شمال شرقی شهر و در نزدیکی بخش کارزان است و ارتفاعی برابر با ۲۶۲۹ متر دارد. مانشت پوشیده از جنگل است و رودخانه‌هایی که از آن سرچشمه می‌گیرند، مورت و آسا زنگان نام دارند. در شمال غربی کوه مانشت، کوه بانکول و در جنوب غربی آن کوه گاوه قرار دارند. منطقه کارزان را باید عروس همه زیبایی‌ها و جذابیت‌های طبیعی در این استان دانست.
غار طلسم ایوان: غار طلسم ایوان از جاهای دیدنی استان ایلام است و در ضلع شرقی دهستان سراب ایوان در ارتفاعات دَروَن درِیژْ و در بالای کوه مانشت قرار دارد. این غار به عنوان سکونتگاه درندگان کوهستان شناخته می‌شود. در غار طلسم ایوان، همه چیز برای شگفت‌زده شدن و وحشت کردن فراهم است. از ورودی تا انتهای غار طلسم ایوان، حدود ۳۰۰ متر مسافت است که ۱۰۰ متر اول آن به صورت فضای باز بوده و مابقی با سقفی که در آن استالاگتیت یا چکنده به چشم می‌خورد، پوشیده شده است. در عمق ۱۰۰ متری غار یک سه راهی خواهید دید که یکی از دهلیزهای آن ۲۰ متر عمق دارد و از فاصله ۱۰ متری تنگ و صعب‌العبور می‌شود. از اینجا به بعد، خفاش‌ها همسفران شما هستند که اگر از قندیل‌های غار سر و ته نشده باشند، در حال پرواز در ارتفاعی نزدیک به صورت شما هستند. بعد از گذشتن از این راه صعب‌العبور، تا عمق ۲۰۰ متری، غار به صورت نیم دایره امتداد دارد و از ۲۶۰ متری به بعد مجرای غار باریک می‌شود. از اینجا به بعد مجبورید با مشقت بیشتری غار را ادامه دهید. چرا که بخشی از این غار طبیعی ریزش کرده و مسیر را بسته است. شاید به همین دلیل باشد که حیوانات درنده منطقه، ترجیح داده‌اند در این غار سوت و کور پناه بگیرند و طعمه‌های شکار شده‌شان را در پستوهای آن ذخیره کنند. به خصوص که شرایط خاص منطقه و کوهستانی بودن آن کمک می‌کند تا لاشه‌ها مدت بیشتری سالم بمانند.
کوه شره زول: کوه شره زول از جاهای دیدنی ایلام در ۲۳ کیلومتری شمال غربی آن است. ارتفاع این کوه حدود ۲۰۵۰ متر است و به‌صورت رشته نسبتا طویلی به درازای ۴۱ کیلومتر و پهنای متوسط ۱۵ کیلومتر، از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد و گسترش می‌یابد. دهستان چوار در جنوب و دهستان‌های سهراب و مرکزی در دامنه‌های شمالی این کوه جای گرفته‌اند. بخش شمال غربی آن از جنگلهای بلوط پوشیده شده است. رودخانه‌های کنگیر، گلال رود، کزاب و مورت از این کوه سرچشمه می‌گیرند.
تالاب زمزم: تالاب زمزم از جاذبه های گردشگری ایلام در ۷۴ کیلومتری شرق شهر است. مساحت آن حدود ۱ هکتار و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد ۶۷۵ متر برآورد می‌شود. آب آن به صورت چشمه و دارای آب دائمی است. پوشش گیاهی اطراف آن چشم‌انداز زیبایی را به‌وجود آورده و زیستگاه بسیار مناسبی برای حیات وحش فراهم نموده است. پوشش گیاهی سطح و حاشیه تالاب علفی است که به صورت گیاهان آبزی در داخل آب رشد کرده است. گیاهان مرتعی، گیاهان علفی و گرامینه تیره جگن و نی از پوشش گیاهی غالب در تالاب به شمار می‌روند. پوشش گیاهی اطراف این تالاب انبوه نیست و به همین دلیل مورد استفاده پرندگان کنار آبزی قرار نمی‌گیرد.
امامزاده علی صالح (امامزاده خاص علی): امامزاده علی صالح (خاص علی) یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌ها و جاهای دیدنی استان ایلام است و در منطقه‌ای بنام هجداندشت یا همان صالح آباد واقع شده است. در زمان هلاکوخان بنای کوچکی روی قبر او ساختند، ولی در زمان قاجار مرمت و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به طور کلی تجدید بنا شد. در مجاورت بقعه، مزار شهدای جنگ تحمیلی هم دیده می‌شود.
آبشار آما ایلام: آبشار آما در نزدیکی روستای آما و پشت سد ایلام واقع است. آبشار این محل در میان دره‌ای واقع شده که آب آن به سمت دریاچه سد ایلام در حرکت است. زیبایی این آبشار در کنار دیواره‌های پوشیده از خزه و سرخس پرسیاوشان صد چندان شده و آن را به یکی از مقاصد و جاذبه های گردشگری ایلام تبدیل کرده است.
آسیاب های آبی قدیمی ایلام: آسیاب های آبی قدیمی ایلام شامل بقایای ده‌ها آسیاب قدیمی می‌شود كه تعدادی از آن‌ها در حال حاضر نیز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. آسیاب‌های قبا، كاظم بگه تنوره خان، كلای، چگاوزنه، یوسف، قبادبگ، باوی گمار، گریان، خندان و نادریژ در مناطق ایلام و بانقلان، آسیاب‌های موسی، حلاج آباد و چم‌آب در منطقه چم آب و آسیاب‌های دیزله، چم‌سارد، رحمان، چم‌بور، ملكشاهی، میراختیار، بولی‌ها، كوله، سرنی، میمه، گلان، شیخ مكان و سراب كلان در مناطق چوار و صالح‌آباد، دره‌شهر، شیروان و چرداول از مهم‌ترین آسیاب‌های قدیمی و تاریخی استان محسوب می‌شوند و در شمار جاهای دیدنی استان ایلام قرار دارند.
قلعه اسماعیل خان ایلام: قلعه و استحکامات معروف به اسماعیل خان از جاهای دیدنی ایلام بر فراز ارتفاعات انبار آب است که به شهر اشراف دارد. محدوده‌ی قلعه، کوهستانی و دارای صخره‌هایی است که مسیر عبور را دشوار کرده است. در بخش جنوب شرقی، که مسیر ارتباطی قلعه هم بوده، مسیر گذر مناسب‌تر است. این قلعه با سنگ‌های کوهستانی و ملات گچ ساخته شده است. با اندکی تراش به سنگ‌ها، آن‌ها را در کنار یکدیگر قرار داده و ردیف‌های نسبتا منظمی ایجاد کرده‌اند.
موزه تاریخ طبیعی ایلام: موزه تاریخ طبیعی ایلام از موزه های بزرگ و جاهای دیدنی ایلام است که در دو طبقه واقع شده است. در این موزه فسیل‌هایی از دوران مختلف زمین و همچنین حیوانات تاکسیدرمی شده به نمایش گذاشته شدهاند.
فرودگاه ایلام: فرودگاه ایلام که با نام «فرودگاه بین المللی شهدای ایلام» شناخته می‌شود یکی از پرترافیک‌ترین فرودگاه‌های ایران است که مرز هوایی نیز محسوب می‌شود. فرودگاه ایلام دارای دو ترمینال مسافری –ترمینال پروازهای داخلی و خارجی (در حال ساخت) با ظرفیت سالانه چهار میلیون نفر مسافر است.
....................................
آرشیو
