پیش گفتار
این مقاله، ترجمه ای بر مطلبی از سایت Lichess.org است که میتوانید در اینجا اصل مطلب را مطالعه فرمایید.
امیدوارم این نوشته برایتان جذاب باشد.
دراین مطلب، تاریخچه ای از موتورها یا انجین های شطرنجی را فراخواهیم گرفت سپس با استفاده از آنها به بررسی بازیهای قهرمانی جهان خواهیم پرداخت و بازیها را براساس دقت آنها لیست بندی میکنیم.
سپس اطلاعات جالبی را درباره ی انجین ها و بازیهای قهرمانی جهان خواهیم داد . هدف نهایی ما، بررسی بازی سوم از قهرمانی جهان سال 2021 است.
مقدمه
بعد از تساوی دور سوم مسابقات قهرمانی جهانی فیده 2021 بین قهرمان فعلی جهان مگنوس کارلسن و استادبزرگ یان نپومنیاشی، بخش چت لایچس فورا به دقت باورنکردنی که دو بازیکن در بازیشان به نمایش گذاشتنه بودند، برخورد کرد.
بخش چت گاهی اوقات ممکن است کمی هیجان زده شود (مخصوصاً با حرکاتی که فکر می کند اشتباه است)، اما ما تصمیم گرفتیم این مورد را بررسی کنیم.
_54u3.png)
بخش چت سایت لایچس
آشنایی با centipawn و ACPL
دراینجا ما با دو مفهوم آشنا خواهیم شد: centipawn و ACPL
Centipawn : centipawn یک واحد اندازه گیری و معیاری ست که میتوانیم با آن، برتری را در شطرنج محاسبه کنیم. هر واحد centipawn درواقع به ارزش یک صدم یک پیاده است.
یعنی اگر به یک پیاده، ارزش یک را بدهیم، یک centipawn ارزش یک صدم دارد.
حال وقتی در یک وضعیت به طور مثال سفید، centipawn 150برتر باشد، مثل این است که یک پیاده و نیم از حریف جلوتر است.
ACPL : ACPL در واقع مخفف average centipawn loss یا میانگین از دست دادن centipawn به ازای هرحرکت است.
واضح است که هرچه یک بازیکن ACPL بیشتری داشته باشد، بازی ضعیفتری انجام داده است.
حال به ادامه ی مطلب میپردازیم..
ما در تیم لایچس، ACPL برخی از برترین بازیکنان تاریخ شطرنج و همچنین مسابقات قبلی قهرمانی جهان را دردست داریم و به همین دلیل، بلافاصله متوجه شدیم که دقت دو شطرنجباز در بازی سوم قهرمانی جهان 2021 واقعا بالاست:
تنها 2 ACPL برای مگنوس کارلسن و 3ACPL برای یان نپومنیشی
عضو فرستاده شده ی تیم ما به محل برگزاری بازیها، دبی، از دوبازیکن پرسید:( چه احساسی دارید؟ زیرا به نظر میرسد یکی از دقیقترین بازیهای قهرمانی جهان در تاریخ را برگزار کرده اید!)(پاسخ دوبازیکن را در صفحه 12 میتوانید مطالعه کنید)
بعد از آن، ما تصمیم گرفتیم خودمان به صورت عمیقتر این موضوع را بررسی کنیم.
تاریخچه مختصری از موتورهای شطرنج و ACPL
اما ابتدا، بیایید یک قدم عقب برگردیم. برخی شاید توسط تحلیل کامپیوتری یا اینکه ACPL واقعا به چه معناست گیج شوند. پس بیایید درباره ی تحلیل کامپیوتری، انجین های شطرنج و ACPL به صورت مختصر بحث کنیم.
کامپیوتر Ferranti Mark 1 که Turochamp روی آن کار میکرد
به تعداد زیاد کمدهای پر از سخت افزار که روی آن سیم کشی شده است توجه کنید
تقریبا از زمانی که کامپیوتر وجود داشته است، برنامه نویسان تلاش کرده اند که نرم افزاری بسازند که بتواند شطرنج بازی کند. پدر محاسبات مدرن، آلان تورینگ، در سال 1948 برنامه ای به اسم Turochamp ساخت که میتوانست شطرنج بازی کند اما این برنامه پیچیده تر از کامپیوترهای زمان خود بود. پس اولین بازی خود را چهارسال بعد درسال 1952 انجام داد وحاصل آن؟ باخت سی حرکته به یک آماتور
_y68q.png)
کامپیوتر Ferranti Mark 1 که Turochamp روی آن کار میکرد
به تعداد زیاد کمدهای پر از سخت افزار که روی آن سیم کشی شده است توجه کنید
از آن زمان، نرم افزارهای شطرنج به طور قابل توجهی پیشرفت کردند، به طوری که Deep Blue که توسط IBM ساخته شده بود، در سال 1997 گری کاسپاروف یکی از برترین شطرنجبازان تاریخ را شکست داد - لحظه ای برجسته در تاریخ که به نظر می رسید ماشین ها سرانجام توانسته اند از انسان ها پیشی بگیرند. نرم افزارهای شطرنج (که اکنون به عنوان "موتورهای شطرنج" یا "انجین های شطرنج" شناخته می شوند) به پیشرفت خود ادامه دادند و قادر به ارزیابی و محاسبه ی بهترین خطوط حرکات شطرنج شدند.
Stockfish نام یکی از این انجین های شطرنج است - که اتفاقاً نرم افزار رایگان و متن باز است.(درست مانند (Lichess
جامعه ی Stockfish، آن را به یکی از قوی ترین موتورهای شطرنج در جهان تبدیل کرده بود که می توانست به طور پیش پاافتاده ای قوی ترین شطرنج بازان جهان را شکست دهد. هنگامی که در سال 2017 stockfish در مقابل AlphaZero محصول شرکت Google DeepMind قرار گرفتStockfish 8 (شماره ی 8 اشاره به نسخه نرم افزار دارد) به طور کامل توسط AlphaZero نابود شد.
Stockfish که ابزار آماده سازی بهترین بازیکنان جهان است و قهرمانی TCEC 2016 و قهرمانی شطرنج کامپیوتری Chess.com 2017 را به دست آورد، در این دیدار هیچ شانسی نداشت. آلفازیرو در 100 بازی با 28 برد، 72 تساوی و صفر باخت پیروز شد.
استوکفیش هم به وضوح نابود شده بود. در نتیجه، روش شبکه عصبی ارزیابی و بررسی موقعیت‌ها که در ابتدا در موتورهای شوگی(نوعی شطرنج ژاپنی) استفاده می‌شد، در نهایت در Stockfish و سپس با الهام از AlphaZero در انجین محبوب و قدرتمند دیگر به نام Lc0 یا Leela chess Zero اجرا شد. آخرین نسخه از این همکاری ثمربخش با نام Stockfish 14 NNUE شناخته می‌شود که موتور شطرنجی است که Lichess برای تمام تحلیل‌های پس از بازی زمانی که بازیکن درخواست میکند از آن استفاده میکند و موتور شطرنجی است که ما برای اندازه‌گیری دقت تمام بازیهای قهرمانی جهان از آن استفاده میکنیم.
_0vbq.png)
برای کمک به ارزیابی دقیق موقعیت‌ها و گیم‌پلی، انجینها ارزیابی خود را به صورت Centipawn (1/100 پیاده) ارائه می‌کنند. به عنوان مثال، اگر یک حرکت 100 centipawn را از دست بدهد، این معادل با از دست دادن یک پیاده است. این لزوماً به این معنا نیست که واقعاً یک پیاده را از دست داده اند - از دست دادن فضا یا قرارگیری در موقعیت بدتر می تواند معادل ازدست دادن یک پیاده باشد.
_yh4g.png)
ارزیابی لایچس از بازی دور سوم قهرمانی جهان 2021 با استفاده از stockfish14 NNUE
میانگین از دست دادن centipawn یا ACPL این ضرر و از دست دادن برتری را در کل بازی اندازه گیری می کند - بنابراین هر چه بازیکن ACPL کمتری داشته باشد، از نظر انجینی که آن را ارزیابی می کند، بازی آنها عالی تر است.
ارزیابی لایچس از بازی دور سوم قهرمانی جهان 2021 با استفاده از stockfish14 NNUE
چه کار کردیم
ما تصمیم گرفتیم که تمام بازی های قهرمانی جهان را از طریق Stockfish 14 NNUE اجرا کنیم تا دقت آنها را رتبه بندی کنیم و ببینیم که آیا ادعای اولیه ما درست است یا خیر.(منظور از ادعا، درنظر گرفتن بازی سوم قهرمانی جهان به عنوان یکی از دقیقترین بازیهای تاریخ قهرمانی های جهان شطرنج است)
مرحله اول، تصمیم گیری در مورد اینکه چه مسابقاتی جزو قهرمانی جهان به حساب می آیند بود، سپس جمع آوری همه آنها. این به آن سادگی که به نظر می رسد نبود. فیده فقط از سال 1924 وجود داشته است، اما مسابقات تاریخی وجود دارد که به طور غیر رسمی به عنوان مسابقات قهرمانی جهان تلقی می شود. همچنین در دوره هایی، تاج قهرمانی جهان برای مدت کوتاهی بین دو سازمان رقیب تقسیم شد(و عملا دو قهرمان جهان داشتیم)، و ما باید در نظر می گرفتیم که چگونه با این دوگانگی برخورد کنیم.
با پیروی از اکثر مفسران مدرن، تصمیم گرفتیم که اولین مسابقه تاریخی که شایسته عنوان قهرمانی جهان بود را مسابقه ای که در سال 1886 برگزار شده است، درنظر بگیریم.مسابقه ای بین ویلیام اشتاینیتز و زوکرتورت.
ما همچنین برخی از مسابقات PCA ( (professional chess associationو یک مسابقه کرامنیک را قبل از اتحاد مجدد فیده در سال 2007 به رسمیت شناختیم.
پس از جمع بندی، ما PGN بازی های تاریخی را پیدا کردیم، و برای هر مسابقه یک مطالعه ( study)، و برای هربازی یک فصل ایجاد کردیم.
پس از آن مرحله، تمام بازی ها و همه مسابقات توسط Stockfish 14 NNUE آنالیز شدند. با این حال، داده ها هنوز باید آماده و مرتب شوند تا خوانا شوند. برخی از توسعه دهندگان ما در مورد نحوه انجام این کار با هم همکاری کردند و کد مورد نیاز برای مرتب کردن داده ها را نوشتند.
_t006.png)
5تا از دقیقترین و 5تا از بی دقت ترین بازی های قهرمانی جهان که پس از تجزیه و تحلیل موتور طبقه بندی شده است.
با تهیه و پاکسازی داده ها، زمان آن رسیده بود که داده ها به صورت بصری ارائه شوند تا به راحتی توسط انسان ها تفسیر شوند. از یک شکل جدولی ساده، واضح بود که ادعای اولیه تایید شده است - و به جای اینکه بازی راند 3 "یکی از دقیق ترین بازی های انجام شده در مسابقات قهرمانی جهانی" باشد، در واقع دقیق ترین بازی در تاریخ قهرمانی جهان بود.
نمودارها
نمودارهای مختلفی ایجاد شد، اما عموماً همه روندهای یکسانی را نشان دادند.
_40vh.png)
طرح جعبه و شارب نشان دهنده دقت مسابقات قهرمانی جهان در آن سال است
با گذشت زمان، می توان دید که شطرنج از بازی پراشتباه حتی در بالاترین سطوح به بازی تقریباً با دقت لیزری تبدیل شده است.
به عنوان مثال، در بازیهای قدیمیتر برخی از بازیهای پرت وجود دارد که دارای بیش از 200 ACPL هستند - بسیاری از بازیهای مدرن Bullet(بازیهایی با زمان یک دقیقه برای هر بازیکن) بین بازیکنان سطح باشگاه با دقت بیشتری انجام میشوند!
میله‌ها نشان‌دهنده محدوده بین‌چارکی و میانگین ACPL بازیهایی هستند که در آن سال انجام شده‌اند
در زمان قهرمانان جهان، لاسکر و کاپابلانکا، به سرعت کیفیت مسابقات بهبود یافت تا با دوران پیش از رایانه مدرن قابل مقایسه باشند.
_4pw6.png)
میله‌ها نشان‌دهنده محدوده بین‌چارکی و میانگین ACPL بازیهایی هستند که در آن سال انجام شده‌اند
در ادامه در زمان باتوینیک، اسمیسلوف و تال، محدوده ACPL به طور کلی با نوسانات کمتری تغییر میکرد و نقاط پرت و دور افتاده کاهش یافت.
در عصر کامپیوتر، از حدود سال 2007، ACPL بازیکنان کاهش بیشتری پیدا کرد- که این موضوع نشان دهنده اهمیتی است که موتورهای شطرنج در سطح بالای شطرنج بازی کرده اند. دوره ی آناند را میتوان به‌ویژه به‌عنوان مرحله ی پذیرفتن نقش رایانه‌ها و بهبود چشمگیر دقت بازیها ، عمدتاً به موازات توسعه قدرت انجینهای شطرنج درنظر گرفت.
وعلیرغم اینکه در زمان نوشتن این مقاله تنها 3 بازی از مسابقات قهرمانی جهان 2021 انجام شده است، به نظر می رسد که مسابقات جهانی فعلی به عنوان دقیق ترین مسابقات در تاریخ قهرمانی های جهان است.
_zb3r.png)
شاید تعجب آور باشد که قهرمانان دهه های 1910 و 1920 در بهترین روزهای خود حتی با دقتی قابل مقایسه با کسانی که بعدا آمدند بازی میکردند. همچنین بسیار قابل توجه است که برخی از بازیهایی که قبل از عصر کامپیوتر انجام می‌شد چقدر دقیق بودند. نام‌هایی مانند فیشر، کاسپاروف و کارپوف که همگی در 5تا از دقیقترین بازیها میتوان نامهای آنها را دید. (به غیر از کارلسن، فقط کارپوف دو بار ظاهر می‌شود) اما جای تعجب نیست که بزرگترین جهش ها بدون شک از آن شطرنج بازانی است که بازی را به عنوان یک علم و نه به عنوان یک هنر در نظر می گرفتند. انجینهای شطرنج واقعا بر نخبگان این رشته تاثیر داشتند.
اما همانطور که پاسخ مگنوس کارلسن نشان میدهد (من بسیار به آن (بودن در دقیقترین بازی قهرمانی جهان تاریخ)افتخار می کنم، اما هنوز تنها نیم امتیاز از این بازی در دست دارم.)، باوجود این که این چیزها به طور کلی جالب است، اگر بازیکن نتواند دقت خود را تبدیل به امتیاز کند، عملا ارزش کمی در رقابت دارد. یان نپومنیشی وقتی از او پرسیده شد که چه احساسی از بودن در دقیقترین بازی تاریخ قهرمانی جهان دارد، به همان اندازه بی‌تفاوت بود:(این یک سوال بسیار مبهم است قبل از تست‌های ضد دوپینگ!)
نتیجه
بهترین شطرنج بازانی که بشریت ارائه داده است به طور بالقوه بیش از هر زمان دیگری شبیه ماشین فکر می کنند - یا حداقل به سبکی بازی می کنند که مورد تایید قوی ترین موتورهای شطرنج باشد. احتمالاً همان موتورهای شطرنجی که آنها برای آماده سازی و تمرین استفاده می کنند.
_i413.png)
خارج از تعصب، موتورهای شطرنج باید مورد توجه قرار گیرد. یک امید به آینده. انسان ها ماشین نیستند، صرف نظر از اینکه یک بازیکن چقدر از آنها تقلید کرده یا از آنها می آموزد، اما انسانها ماشین نیستند!
بررسی مختصر دقیقترین بازیهای انجام شده
به طور کلی، دقیق ترین بازی های انجام شده تماما کوتاه بودند. آنها معمولاً شروع بازیهایی را با حرکات متعدد بازی میکردند که امکان بازی دقیق یا خطوط بسیار عمیق تئوری شده را فراهم می کرد( یعنی شروع بازیهایی که یا امکان بازی دقیق در آنها وجود داشت یا اینکه بسیار عمیق بودند اما قبلا، شاخه های آنها بررسی شده و بازهم به صورت دقیق امکان بازی آنها بود). مهره ها ،که شانس اشتباه را برای انسانها بیشتر میکند، اغلب خیلی سریع تعویض میشوند. آخربازی هایی که وارد آنها می‌شدند معمولاً همه به صورت تئوری اجبارا مساوی بودند و همه، حرکات دقیق و به سوی مساوی شدن بودند.
بنابراین، در حالی که بسیاری از طرفداران شطرنج ممکن است از تعداد تساوی‌هایی که در مسابقات قهرمانی جهان رخ میدهد غافلگیر شوند، زود است که بگوییم آیا این به دلیل افزایش دقت در شطرنج است یا خیر!
حتی قبل از انجینها، مسابقه قهرمانی جهانی 1984/85 بین آناتولی کارپوف و گری کاسپاروف 17 تساوی متوالی (بازی 10 تا بازی 27) و سپس 14 تساوی متوالی دیگر (بازی 33 به بازی 47) داشت. گاهی اوقات بهترین های دنیا نمی توانند از پس همدیگر برآیند.
شروط
هنگام بررسی داده ها باید موارد مختلفی را در نظر گرفت.
اول از همه، اگر مایلید لیست دقیقترین بازیها را امتحان کرده و دوباره تولید کنید، خوش آمدید و لطفاً به ما اطلاع دهید که چه نتایجی به دست می آورید. این احتمال وجود دارد که بر اساس پارامترهایی که استفاده می‌کنید (مثلاً عمق جستجو) یا حتی دستگاهی که انجین را روی آن کار می‌کنید، نتایجی کمی متفاوت از ما دریافت کنید. هر دستگاه اغلب نوسانات کوچکی دارد حتی با پارامترهای یکسان. بنابراین نمیتوان تضمین کرد که 5 بازی دقیق شما، با لیست ما یکسان باشد!
ثانیاً، بازیکنان اغلب با رایانه‌هایی بسیار قوی‌تر و در عمقی بسیار بیشتر از تحلیلی که ما برای ساختن جدول امتیازات استفاده می‌کردیم، تمرین می‌کنند. بنابراین، ACPL که ما به دست آوردیم ممکن است فقط یک محصول مصنوعی و اشتباه به خاطر تفاوت عمق باشد. آنچه توسط Stockfish 14 NNUE در عمق 20 بد در نظر گرفته می شود، می تواند در عمق 45 خوب در نظر گرفته شود.
ثالثاً، همانطور که در مقاله به آن اشاره شد، اگر بازیکنان در حال آماده سازی و تمرین با Stockfish 14 NNUE هستند، استاک فیش حرکات و توصیه هایی را که خودش انجام می دهد ترجیح می دهد. در نتیجه، هر دو بازیکن می‌توانند از دید Stockfish 14 NNUE دقیق بازی کرده باشند، فقط به این دلیل که از خطوط Stockfish 14 NNUE استفاده کرده اند. اگر از یک موتور شطرنج متفاوت استفاده می‌کردیم، حتی یک نسخه ضعیف‌تر از همان موتور - مانند Stockfish 12 - ممکن بود مسابقات قهرمانی جهانی 2018 دقیقترین در تاریخ باشد (با فرض اینکه هر دو بازیکن با استفاده از Stockfish 12 در سال 2018 آماده و آموزش دیده‌اند).
چهارم، اینها همه در دید یک انجین است. این اعداد و ارقام نباید شطرنج درخشانی را که بازی می‌شود نادیده بگیرد. این تحلیل ها نباید تحلیل انسانی که توسط مفسران انجام شده است را نادیده بگیرد، انجین موجودی الهی نیست. اینها فقط چند یافته جالب هستند. چیزی بیشتر از آن نباید در این تحلیلها خوانده شود!
