یکی از اعمال مستحب بسیار مهمی که برکات و آثار بسیاری در برآورده شدن حاجات دنیا و آخرت انسان دارد و گرفتاری‌های زیادی را مرتفع می‌کند، نماز شب است؛ نمازی که چون در تنهایی و خلوت شب خوانده می‌شود از هر نوع ریا و تظاهر دور بوده و جلوه‌ای از اخلاص بندگان خاص خداست. اهمیت نماز شب به اندازه‌ای است که عالمان دینی بسیاری بر اقامه آن تأکید کرده‌اند.
با مرور بخش‌هایی از سخنان عالمان و عارفان دینی که به معارف عالی دین دست یافته‌اند، به بررسی جایگاه و منزلت اقامه نماز شب و آثار آن در زندگی دنیا و آخرت می‌پردازیم
نماز شب در بیان آیت‌الله کشمیری
آیت الله سید عبد الکریم کشمیری می‌فرمود: نماز شب بخوانید. بعضی اعمال مقام می‌آورد مانند نماز شب «عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبکَ مَقاماً مَحْمُوداً» که انسان به مقام محمود می‌رسد و مجاور خدا می‌شود.
تعطیلى درس براى به پاداشتن نماز شب در بیان آیت الله بهجت(ره)
زمانى سید بحرالعلوم رحمه الله درس را تعطیل کرد. آقا سیدجواد رحمه الله (صاحب مفتاح الکرامه) از ایشان ـ که استاد او و استاد همین آقا (یعنى حجت‌الاسلام شفتى) هم بود ـ مى‌پرسد: چرا درس را تعطیل کرده‌اید؟ مى‌فرماید: آخر شب از مدرسه‌اى مى‌گذشتم. دیدم طلاب خوابیده‌اند و براى نماز شب و تهجد بیدار نیستند.
آرى، سیدبحرالعلوم رحمه الله از شدت ناراحتى به اصطلاح قهر کرده و براى تنبیه، درس را تعطیل کرده بود که چرا مستحب به این مهمى را به جا نمى‌آورند.
فواید نماز شب در کلام آیت‌الله حق شناس
روایتی را ابوحمزه ثمالی از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که فرمودند: با نماز شب خواندن هم صورتت نیکو می‌شود، هم خلقت نیکو می‌شود، هم بوی خوب پیدا می‌کنی، هم رزقت زیاد می‌شود، هم دیون و قرض‌های شما ادا می‌شود، هم غصه‌های شما برطرف می‌شود و هم چشم شما باز می‌شود و جلا پیدا می‌کند. این‌ها همه نتیجه نماز شب خواندن است.
حضرت در ادامه می‌فرماید: «علیکم بصلاه اللیل فإنّها سنّه نبیکم صلی الله علیه و آله و سلم»؛ بر شما باد به خواندن نماز شب که همان سنت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم است. سپس می‌فرماید: «مطرده الداء عن اجسادکم»
برخی پدر و مادرها به فرزندان خود می‌گویند: نماز شب مستحب است، بخواب که لاغر می‌شوی! در حالی که این روایت می‌فرماید: بلکه دردها را دوا می‌کند. شاید برخی تصور کنند که فقط دردهای روحی مورد نظر است ولیکن حضرت می‌فرماید: درد را از بدن‌های شما می‌برد. حجاب‌ها را از قلب شما می‌برد و شما را مقرب قرار می‌دهد.
شخصی آمد خدمت امام صادق علیه السلام و عرض کرد: یابن رسول الله یک کمکی به من بفرما. حضرت فرمودند: به نظرم دیشب نماز شب نخوانده‌ای، اگر خوانده بودی، امروز محتاج به سؤال نبودی!
اگر بخواهم این حجاب‌ها را بر طرف کنم و از این خانه ظلمانی بگذرم، باید پروردگار مرا یاری کند. امام عسکری علیه السلام می‌فرماید: «إنّ الوصول إلی الله سفر لا یدرک إلا بإمتطاء اللیل» سفر به سوی خدا ممکن نیست، مگر اینکه سحرها بلند شوی.
آمادگی برای نماز شب در بیان میرزاجواد آقا ملکی تبریزی
مؤمن باید در اول روز و در اول شبش، در فکر نماز شب و تهجدش و آماده کردن اسباب آن باشد. از آنجا که حال آغاز شب در توفیق آخر شب مؤثر است، کسی که طالب شب زنده‌داری است، باید در انجام خواب –طبق خشنودی خداوند متعال- بکوشد تا او را به آنچه مرضی اوست از آداب برخاستن و شب زنده‌داری، موفق بدارد.
از وظایف با اهمیت، این است که هنگام خواب از نفسش –از ابتدای بیدار شدنش در شب گذشته تا کنون- به طور کامل حساب بکشد.
سپس بداند که خواب برادر مرگ است. پس هنگام خواب، وسائل مرگ کوچک را بردارد و با طهارت، و در حال ذکر، بخوابد و به مهمترین آنچه را برای این حال از دعا و ذکر روایت شده، عمل کند؛ در حالی که روح و جان و قلب و بدنش را به خدا می‌سپارد و با زبان حالش می‌گوید: «به سوی خدام می‌روم.»
نماز شب: از اسباب علم
میرزاجواد آقا ملکی تبریزی می‌فرمود: هر که در روایات اهل بیت علیهم السلام و حالات گذشتگان از مشایخ و بزرگان ما تتبعی داشته باشد، تردید نمی‌کند در اینکه نماز شب، ضد تحصیل علم نیست؛ بلکه از اسباب نزدیک و قوی حصول آن است.
بسیاری از محصلان را می‌شناختیم که از شب زنده‌داران بودند و همان [تهجد و نماز شب] باعث استقامت فهم و خوش فکری آنان در رسیدن به مطالب حق و صحیح در مسائل علمی گشت و به مراتب عالی علم و دانش بالا رفتند. برخلاف طلاب و محصلینی که در مطالعه کتب علمی کوشا بودند [ولی اهل نماز نبودند] در حالی که عده بسیار اندکی از آنان، صاحب نظر شدند.
بلی چه بسا در میان آنان هم باریک‌بین و تشکیک‌کننده یافت شود. اما هرگز محقق نمی‌شوند و در عملشان برکت کاملی نیست؛ بلکه خیر و نورش اندک و از فوائد و بهره‌های علم، بی‌نصیب می‌مانند.
