استادیوم آزادی که روزگاری نماد افتخار ملی و میزبان رویدادهای بزرگ بین‌المللی بود، امروز درگیر بازسازی است که پس از سال‌ها تعلل، طرح‌های ناتمام و افزایش مستمر هزینه‌ها آغاز شده است. با وجود شروع عملیات، بخش‌هایی از سازه همچنان ناتمام باقی مانده‌اند و تکمیل به موقع این پروژه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. کمبود منابع مالی، ناپایداری مدیریتی و نوسانات قیمت مصالح، به ویژه افزایش چشمگیر قیمت میلگرد، از جمله چالش‌هایی هستند که روند نوسازی را با کندی مواجه کرده‌اند.
در این مقاله، مسیر بازسازی ورزشگاه آزادی از ابتدا تا امروز بررسی می‌شود؛ از پیشینه تاریخی و تلاش‌های اولیه برای نوسازی این مجموعه، تا چالش‌های مالی، مدیریتی و فنی که در سال‌های اخیر پیشرفت پروژه را با کندی و وقفه مواجه کرده‌اند. همچنین، هزینه بازسازی ورزشگاه آزادی، پیامدهای تاخیرهای پیاپی و چشم‌انداز احتمالی تکمیل پروژه در آینده نزدیک مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
تاریخچه ورزشگاه آزادی و تلاش‌های پیشین برای بازسازی
ورزشگاه آزادی که در تاریخ ۲۶ مهر ۱۳۵۰ با نام «ورزشگاه آریامهر» افتتاح شد، یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های ورزشی ایران به شمار می‌رود. این پروژه ملی با هدف میزبانی بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران ساخته شد و به دلیل ظرفیت بالای تماشاگران و طراحی پیشرفته، در زمان خود سازه کم‌نظیری محسوب می‌شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، نام مجموعه به «ورزشگاه آزادی» تغییر یافت و به عنوان ورزشگاه ملی کشور، محل برگزاری مسابقات فوتبال در سطح بالا و رویدادهای فرهنگی شد. با گذر زمان، زیرساخت‌های ورزشگاه، به ویژه در بخش‌هایی مانند سکوهای بتنی، صندلی‌ها، تاسیسات بهداشتی و تجهیزات صوتی و تصویری در طی دهه‌ها به تدریج دچار فرسودگی شدند که ضرورت تعمیرات و نوسازی اساسی را اجتناب‌ناپذیر ساخت.
در خرداد ۱۳۸۱ و در دوره ریاست محسن صفایی فراهانی بر فدراسیون فوتبال، این ورزشگاه تحت بازسازی گسترده‌ای قرار گرفت. در این مرحله، یک شرکت پیمانکار هلندی زمین چمن ورزشگاه را به طور کامل تعویض کرد. این اقدام مشکلات ساختاری چمن را رفع کرده و کیفیت زمین را به طور موقتی بهبود بخشید.
در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ نیز اصلاحات جزئی مانند نصب صندلی‌های جدید و ارتقا سیستم روشنایی صورت گرفت. در سال ۱۳۹۴ یک طرح جامع برای نوسازی ارائه شد، اما به دلیل کمبود منابع مالی و تعلل نهادهای ذی‌ربط، این طرح به مرحله اجرا نرسید.
در سال‌های اخیر، روند نوسازی ورزشگاه آزادی با رویکرد منسجم‌تری از سر گرفته شده است. پروژه فعلی بازسازی که از سال ۱۴۰۳ آغاز شده، بر بهسازی سازه‌ها، اصلاح سیستم زهکشی و بازسازی مرحله‌ای صندلی‌ها و تونل‌ها تمرکز دارد. این اقدامات گسترده‌ترین تلاش برای بازگرداندن ورزشگاه آزادی به استانداردهای بین‌المللی از اوایل دهه ۱۳۸۰ تاکنون به شمار می‌روند.
وضعیت کنونی ورزشگاه آزادی
ورزشگاه آزادی، با وجود پیشینه پرافتخار خود، امروز نمادی از دهه‌ها کم‌توجهی مدیریتی و فرسودگی زیرساختی به شمار می‌رود. ترک‌خوردگی در سازه‌های بتنی، شکستگی صندلی‌ها، نواقص در تاسیسات بهداشتی و اختلال در عملکرد سامانه‌های الکتریکی، از جمله مشکلات رایجی هستند که از سوی بازیکنان، هواداران و مسئولان مطرح می‌شود. وضعیت زمین چمن نیز به دفعات مورد انتقاد قرار گرفته است؛ ناهماهنگی سطح چمن، ضعف در زهکشی و مشکلات نگهداری، بارها موجب اختلال در برگزاری مسابقات شده‌اند.
در میان این نارسایی‌ها، یکی از معدود اقدامات مثبت، نصب موقت سامانه کمک‌داور ویدئویی (VAR) در شهریور ۱۴۰۲ برای هماهنگی با الزامات کنفدراسیون فوتبال آسیا بود. با این حال، این تجهیزات بلافاصله پس از پایان مرحله گروهی جمع‌آوری شدند؛ موضوعی که نبود برنامه‌ریزی بلندمدت و ضعف در سرمایه‌گذاری پایدار در زیرساخت‌ها را به خوبی نمایان می‌سازد.
از ابتدای سال ۱۴۰۳، فاز جدیدی از بازسازی ورزشگاه با تمرکز بر تقویت سازه‌ها، تعمیر تونل‌ها و نصب سامانه‌های جدید برقی و صوتی، به ویژه در سکوهای غربی و شمالی، آغاز شده است. به گفته مسئولان، این مرحله بخشی از یک طرح سه‌مرحله‌ای گسترده‌تر است که در صورت تداوم تامین منابع مالی و هماهنگی با زمان‌بندی پیمانکاران، اجرای آن تا آبان ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت.
چرا بازسازی ورزشگاه آزادی با تاخیرهای طولانی مواجه شد؟
با وجود آغاز فعالیت‌های اجرایی، روند بازسازی جامع ورزشگاه آزادی همچنان با تاخیرهای طولانی‌مدت و پیشرفت‌های پراکنده روبه‌رو است. در قلب این مشکلات، مجموعه‌ای از موانع مالی، اداری و اجرایی قرار دارد که هر کدام به مرور زمان، عوامل دیگر را نیز تشدید کرده‌اند. از جمله دلایل اصلی کندی در پیشرفت پروژه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم تامین مالی کافی و به موقع: اگرچه در مراحل مختلف بودجه‌هایی به پروژه اختصاص یافته است، اما این مبالغ همواره کمتر از نیاز واقعی بوده‌اند. از سوی دیگر، هر بار تاخیر در تکمیل پروژه، عملا هزینه بازسازی ورزشگاه آزادی را افزایش داده و فشار بیشتری بر منابع وارد کرده است. بر اساس اعلام مسئولان و به نقل از مهر، هزینه مجموع این بازسازی از ۱,۲۰۰ میلیارد تومان فراتر رفته است و این رقم همچنان در حال افزایش است.
- افزایش قیمت مصالح: تامین مصالح کلیدی، به ویژه میلگرد، با نوسانات شدید قیمتی و اختلال در زنجیره تامین مواجه بوده است. تنها در بازه یک ساله بین اردیبهشت ۱۴۰۳ تا اردیبهشت ۱۴۰۴، قیمت میلگرد اصفهان نزدیک به ۴۰ درصد افزایش یافته است. این رشد چشمگیر، فشار مضاعفی بر پروژه‌های عمرانی و زیرساختی از جمله هزینه بازسازی ورزشگاه آزادی وارد کرده و مدیریت هزینه‌ها را با دشواری مواجه ساخته است.
- بی‌ثباتی مدیریتی: جابجایی‌های مکرر در سطح مدیریت وزارت ورزش و فدراسیون فوتبال باعث تغییر مداوم اولویت‌ها و اختلال در تداوم اجرای برنامه‌ها شده است. این بی‌ثباتی مدیریتی روند نهایی شدن قراردادها را کند و پیگیری مستمر پروژه را دشوار کرده است.
- موازی‌کاری نهادها و پیچیدگی‌های اداری: ورزشگاه آزادی تحت نظارت نهادهای مختلفی از جمله وزارت ورزش، شهرداری تهران و سازمان تربیت بدنی قرار دارد. این ساختار پراکنده موجب ابهام در مسئولیت‌پذیری و کندی در فرایندهای اداری شده است.
- تاخیر در صدور مجوزها و ارزیابی‌های فنی: مرحله دوم بازسازی، شامل ارتقا تونل‌ها، نصب صندلی‌های ویژه و نوسازی سامانه‌های الکتریکی، بارها به دلیل کندی در صدور مجوزها و بررسی‌های فنی به تعویق افتاده است. طبق اعلام مسئولان، آغاز این مرحله برای اردیبهشت ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی شده و ممکن است تا مهر یا آبان همان سال ادامه یابد.
با وجود این موانع، عملیات اجرایی از سال ۱۴۰۳ بار دیگر فعال شده و بخش‌هایی از سازه اصلی و مسیرهای دسترسی در حال بازسازی هستند. به گفته مسئولان، جدول زمانی پروژه تا نیمه دوم سال ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت. با این حال، تاکید شده است که تداوم تامین مالی و پایداری مدیریتی، شرط اساسی برای جلوگیری از تاخیرهای بیشتر در مراحل بعدی پروژه خواهد بود.
پیامدهای تاخیر در بازسازی ورزشگاه آزادی
تاخیرهای طولانی در روند بازسازی ورزشگاه آزادی، پیامدهای زنجیره‌ای و گسترده‌ای برای فوتبال ایران و زیرساخت‌های عمومی به دنبال داشته است. ورزشگاهی که زمانی نماد افتخار ملی بود، اکنون به دلیل فرسودگی تدریجی و عملکرد فنی نامناسب، ظرفیت کشور برای میزبانی رویدادهای بین‌المللی را کاهش داده و هزینه‌های سنگینی به منابع عمومی تحمیل کرده است.
از مهم‌ترین پیامدهای تاخیر در نوسازی ورزشگاه آزادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- از دست رفتن فرصت‌های میزبانی: به دلیل ناتوانی در برآورده‌کردن الزامات فنی و زیرساختی کنفدراسیون فوتبال آسیا، ورزشگاه آزادی عملا از فهرست گزینه‌های مناسب برای میزبانی تورنمنت‌هایی نظیر جام ملت‌های آسیا کنار گذاشته شده است.
- نقص‌های زیرساختی: در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۴۰۳، یکی از برج‌های نورافکن در جریان یک مسابقه مقدماتی جام جهانی دچار اختلال فنی شد و موجب توقف بازی گردید. این رویداد تنها یک نمونه از آسیب‌پذیری زیرساخت‌های ورزشگاه در شرایط واقعی بهره‌برداری را نشان می‌دهد.
- افزایش هزینه بازسازی ورزشگاه آزادی به دلیل تورم: تورم مداوم و رشد قیمت مصالحی مانند فولاد و بتن، برنامه‌ریزی مالی پروژه را به شدت دشوار کرده است. منابعی که یک سال پیش کافی به نظر می‌رسیدند، امروز ناکافی‌اند و هر ماه تاخیر، عملا هزینه بازسازی ورزشگاه آزادی را بالا می‌برد.
- کندی در پیشرفت فازهای اجرایی: مرحله دوم بازسازی که از اردیبهشت ۱۴۰۳ آغاز شده، شامل نوسازی صندلی‌ها، ارتقای سامانه روشنایی و بهبود زهکشی است. با وجود برنامه‌ریزی برای تکمیل تا آبان ۱۴۰۴، ادامه این روند وابسته به تامین بودجه و اجتناب از وقفه‌های اجرایی است.
- تحمیل هزینه‌های اضافی برای استادیوم‌های جایگزین: به دلیل نبود اطمینان نسبت به آماده‌بودن ورزشگاه آزادی، مسئولان ناگزیر به صرف منابع برای ارتقای استادیوم‌های کوچکتر شده‌اند؛ اقدامی که اغلب با هزینه بالا و بازدهی محدود همراه بوده است.
آیا پروژه بازسازی ورزشگاه آزادی به موقع تکمیل خواهد شد؟
پس از سال‌ها تاخیر، اقدامات پراکنده و افزایش مداوم هزینه‌ها، سرانجام روند بازسازی ورزشگاه آزادی به صورت فعال آغاز شده است. اگرچه در ماه‌های اخیر برخی پیشرفت‌های ملموس گزارش شده، اما همچنان این پرسش مطرح است که آیا پروژه در بازه زمانی اعلام‌شده به سرانجام خواهد رسید یا خیر.
چالش‌هایی مانند کمبود بودجه، ناپایداری مدیریتی و نوسانات قیمت مصالح همچنان فشار زیادی بر فرایند اجرایی وارد می‌کنند. داده‌های بازار حاکی از نوسان مداوم در قیمت میلگرد و مصالح دیگر هستند؛ عاملی که برنامه‌ریزی مالی پروژه‌های عمرانی مانند بازسازی ورزشگاه را پیچیده‌تر کرده است. برای دریافت داده‌های به‌روزتر در این زمینه، منابعی مانند فولادسل از طریق شماره 74486-021 در دسترس هستند.
طبق اعلام مدیران پروژه، تکمیل عملیات بازسازی تا مرداد ۱۴۰۴ و هم‌زمان با پایان فصل آینده فوتبال هدف‌گذاری شده است. با این حال، هرگونه اختلال در تخصیص بودجه، تاخیر در تامین مصالح یا عدم هماهنگی با پیمانکاران، می‌تواند این زمان‌بندی را به تعویق بیندازد.
در حال حاضر، ورزشگاه آزادی به صورت عملیاتی در حال استفاده است، اما از منظر فنی همچنان ناتمام تلقی می‌شود. تحقق کامل این پروژه و تطابق آن با استانداردهای بین‌المللی، مشروط به استمرار تامین مالی، مدیریت پروژه منسجم و توان مهار هزینه‌ها در شرایط متغیر اقتصادی طی دوازده ماه آینده خواهد بود.
