سوال
ایا اینکه خدا موجوداتی ممکن الوجود خلق کند و به انها در انجام کار ها اختیار بدهد و سرنوشت نهایی انها را بداند بدون اینکه خودش سرنوشت شان را مشخص کند در دایره قدرت مطلق است و ممکن است ؟
از نظر منطقی و عقلی
1. معنای پرسش
ممکن‌الوجود: موجودی که وجودش ضروری نیست، اما می‌تواند وجود پیدا کند یا نکند (مثل انسان).
اختیار: توان انجام یا ترک کاری بر اساس ارادهٔ خود فرد.
علم پیشین خدا: خدا قبل از وقوع هر حادثه، می‌داند چه زمانی و چگونه رخ می‌دهد.
قدرت مطلق: خدا می‌تواند هر امر ممکنی را که محال ذاتی نیست انجام دهد.
شما می‌پرسید:
آیا خدا می‌تواند موجوداتی خلق کند که هم اختیار واقعی داشته باشند، هم خدا از قبل بداند چه خواهند کرد، بی‌آنکه او این مسیر را مجبورانه تعیین کرده باشد؟
۲. تحلیل منطقی
برای پاسخ، باید سه نکته را روشن کنیم:
الف) تفاوت بین «علم» و «علت»
علم خدا به آینده، مثل پیش‌بینی هواشناسی نیست که احتمال باشد؛ بلکه شهودی و بی‌واسطه است: خدا همهٔ زمان را یکجا «می‌بیند».
اما دیدن و دانستن الزامی بر کار ایجاد نمی‌کند.
مثال محدود: اگر کسی فیلمی را قبلاً دیده باشد، دانستن پایان فیلم، کار شخصیت‌ها را مجبور نکرده است.
بنابراین علم پیشین علت جبر نیست، بلکه انعکاس آن چیزی است که آزادانه رخ خواهد داد.
ب) قدرت مطلق و محالات ذاتی
قدرت مطلق فقط شامل امور ممکن‌الوقوع است، نه محالات ذاتی.
«موجود مختارِ مجبور» محال ذاتی است، چون تناقض دارد.
اما «موجود مختاری که رفتار او از پیش معلوم باشد» محال نیست؛ در منطق تضاد ندارد.
ج) ارتباط علم و تقدیر
اگر خدا بداند «علی فردا نماز می‌خواند»، این علم از فعل اختیاری علی سرچشمه می‌گیرد، نه برعکس.
تقدیر الهی شامل نظام علت و معلول است؛ اختیار جزء همین نظام است.
نتیجه: می‌توان رابطه‌ای تصور کرد که علم خدا با اختیار انسان جمع شود، بدون اینکه اختیار را حذف کند.
۳. نتیجهٔ عقلی
از نظر عقل و منطق:
بله، در دایرهٔ قدرت مطلق است که خدا موجودات مختار ممکن‌الوجود بیافریند.
علم پیشین خدا با اختیار واقعی ناسازگار نیست، چون علم، «کاشف» است نه «مجبورکننده».
تنها چیزی که قدرت مطلق شامل نمی‌شود، اجتماع نقیضین است (مثل «مختارِ مجبور» در یک فعل واحد در یک زمان).
💡 خلاصهٔ دوستانه:
خدا می‌تواند بازی‌ای بسازد که بازیکنانش آزادانه بازی کنند، و با این حال از ابتدا نتیجهٔ همهٔ بازی‌ها را بداند، بدون اینکه خودش دست شخصیت‌ها را به اجبار بچرخاند.
