شهرِضا (با نام قدیمی قمشه) از شهرهای استان اصفهان ایران در ۷۰ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان است. آب و هوای آن نسبتاً سرد و خشک است.
۸۵۰ سال قبل قصبه قمشه در روزگار سلاطین آل مظفر و شاهزادگان و فرزندان شاه شجاع حصاربندی آن تکمیل گردید. ،شاه منصور مظفری از سال ۷۹۰ تا ۷۹۵ هجری برای یکدست کردن قدرت آل مظفر و جلب همکاری سلاطین ایلخانی، عثمانی و دیگر قدرت‌ها علیه تیمور لنگ تلاش کرد و سرانجام در نبردی با تیمور، جان باخت. تیمور پس از این نبرد، شاهزادگان آل مظفر را گردآورد و فرمان داد تا در قمشه آنان را کشتند و حتی اطفالی را که از آل مظفر در شهرها بودند نیز فرستادگان تیمور کشتند. در بیان علت قتل عام شاهزادگان آل مظفر، برخی از مورخان نوشته‌اند که چون این شاهزادگان در نبردهای جانشینی، هر شهر و روستایی را عرصهٔ نبردهای خویش ساخته بودند و رعایا از آنان آسیب بسیار می‌دیدند، پس تیمور برای رعایت رعایا، آل مظفر را قتل‌عام کرد.در پایان دوره صفویه و در هنگام محاصره پایتخت توسط محمود افغان، قلعه بزرگ قمشه ضمن فرستادن ۱۰ هزار سوار تفنگدار به جهت کمک به سپاه شاه سلطان حسین برای نجات پایتخت از محاصره(نبرد گلون اباد,سال ۱۱۳۵ هجری قمری)، به عنوان آخرین پایگاه مقاومت پایتخت در برابر شورش ابدالی‌های شرق ایران, تا آخرین نفس جنگید، تمامی مردان جنگجو کشته شدند، قلعه تسخیر و با خاک یکسان شد و آنگاه تصرف اصفهان میسر گشت . این شهر با سابقه طولانی از جمله شهرهای قدیمی و با اهمیت استان اصفهان است. مردم بومی این شهرستان از نژاد فارس هستند و لهجهٔ شهرضایی دارند. مساعد بودن آب و هوا و سرسبزی محیط در شکل‌گیری هسته اولیه شهر نقش داشته‌است. بافت قدیم شهر بارها تجدید بنا گردیده ،اما اصولاً حیات و هویت آن حفظ شده و در حال حاضر از نظر ترکیب و بافت فیزیکی با بخش‌های میانی و جدید شهر تفاوت دارد. به احتمال زیاد بافت نخستین این شهر به پیش از اسلام برمی گردد.
بازار شهرضا مرحله بعدی گسترش شهر مربوط به زمان صفویه می‌باشد که اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب گردید. قرار گرفتن این شهر در محور جاده اصفهان به فارس که یکی از راه‌های مهم تجاری بوده موجب رونق اقتصادی آن گشته است. از طرف دیگر به خاطر نزدیکی‌اش با اصفهان نوعی عملکرد نظامی نیز داشته‌است. در این دوره به دلیل امنیت نسبی بافت فیزیکی شهر توسعه یافت.
مرحله بعدی گسترش شهر مربوط به دوره قاجاریه است. در این دوره شهر به شکل قلعه مانند و دارای دروازه بوده که هفت محله در آن جای می‌گرفته‌اند. مجموعه دروازه‌ها با عناصر تشکیل دهنده محله، نظیر بازارچه گذر، مسجد، تکیه، آب انبار و حمام در عین استقلال نسبی به کل شهر نیز وابسته بوده‌است. بازار در مرکز شهر قرار داشته و به عنوان کانون اصلی مبادلات اقتصادی و تجاری، همه شریان‌ها را به خود متصل نموده‌است.
در دهه چهل ایجاد امنیت نسبی در کل کشور و تبدیل شهرضا به مرکز شهرستان موجب رشد شهرنشینی گشته، به‌طوری‌که رشد کالبدی شهر در این دهه چشمگیر بوده‌است. در این دوره از حیات، شهر به دلیل ایجاد مناسبات جدید اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی شهر از حالت ایستا خارج شده و به یک رشد نسبتاً سریع شهرنشینی دست یافت و صنایع که تا این زمان تنها در مقیاس سنتی آن مطرح بوده جای خود را به کارخانه‌های نسبتاً بزرگ سپرد. جهات گسترش شهر در این دوره در بخش*های شمال غربی بوده‌است و بافت فیزیکی آن به عنوان پیوند دهنده بافت قدیم و جدید کاربرد شهری خود را حفظ نموده‌است. در سال ۱۳۰۳ شمسی هنگامی که رضاخان پهلوی از قمشه عبور می‌کرد نام این شهر را به شهرضا تغییر دادند و از این سال رسماً شهر قمشه به شهرضا تبدیل شد.
شهرضا در گذشته «قمشه» نامیده می‌شده‌است. قمشه‌ای واژه‌ای پهلوی ساسانی است، که از روزگار باستان به این محل گفته شده و نخست «کمتنه» بوده‌است، چون پس از اسلام بیشتر واژگان «کم» به «قم» تبدیل یافته، مانند قمشه که کمشه بوده و این واژه می‌رساند که شهرضا پیش از اسلام سرزمینی آباد بوده‌است. دربارهٔ واژه قمشه در فرهنگ نوبهار آمده‌است: «قمشه چون هرزه شهری است قریب به اصفهان که در اصل کومه شه بوده، کومه خانه‌ای است که از چوب و علف سازند و چون شاهان عهد قدیم در آن حدود به شکار می‌رفته و کومه خوبی برای او می‌ساخته‌اند، بدین نام موسوم داشته‌اند. رفته رفته شهری آباد گشته و مورد استعمال تخفیف یافته کمشه گردیده سپس معربش نموده قمشه گفتند…»
شماری از پژوهشگران گفته‌اند که قمشه از دو پاره «قم» و «شه» ترکیب و جای آب جوشنده و روان و ماندگار را به یاد می‌آورد. واژه قمشه به معنای سرزمین پُرکاریز نیز هست، که بیشتر زمین‌های کشاورزی شهرضا به وسیله کاریزها آبیاری می‌شود. شماری نیز می‌گویند به سبب وجود امام زاده شاهرضا در شمال شهر، این شهر را شهرضا می‌نامیده‌اند. به هر حال در سال ۱۳۰۵ ه.ش نام این شهر از قمشه به شهرضا تغییر یافت. پس از انقلاب ، چون سید حسن مدرس در آن نشو و نما داشته‌است «مدرس شهر» نامیده شد، ولی چندی بعد در دوره دوم مجلس شورای اسلامی، نام شهرضا بر قمشه برتر دانسته شد و اکنون نام رسمی این شهر همان شهرضا است.
قسمتی از این شهرستان جلگه‌ای و قسمت دیگر کوهستانی و دارای آب و هوای خشک می‌باشد. درجه حرارت هوای شهرستان از جنوب به سمت شمال شرق افزایش می‌یابد؛به‌طوری‌که میانگین سالانه دما در جنوبی‌ترین قسمت شهرستان حدود ۱۰ درجه سانتیگراد و در قسمت شرق به ۱۶ درجه سانتیگراد می‌رسد. میزان تبخیر سالانه از ۱۴۰۰ میلی‌متر در شمال شرق تا حدود ۲۲۰ میلی‌متر در ناحیه جنوب غرب شهرستان کاهش می‌یابد. بارندگی شهرستان تحت تأثیر جریانات جوی است که از سمت غرب وارد منطقه می‌شوند. توده‌های هوای باران‌زایی که از سطوح وسیع آب مانند دریای مدیترانه، دریای سیاه و اقیانوس اطلس سر چشمه می‌گیرند، منشأ اصلی بارش‌ها هستند. میانگین بارش سالانه در شهرستان از حدود ۴۰۰ میلی‌متر در جنوب غرب تا ۱۱۹ میلی‌متر در شرق شهرستان متغیر است.
شهرستان شهرضا از شمال به شهرستان اصفهان از شمال غربی به شهرستان مبارکه، از جنوب شرقی به استان فارس، از شرق به استان یزد، از غرب به شهرستان دهاقان و از جنوب غربی به شهرستان سمیرم محدود می‌شود. این شهرستان حدود 9.45 کیلومتر مربع مساحت دارد و بین ۵۱ درجه و ۲۳ دقیقه و ۵۲ در جه و ۱۳ دقیقهٔ طول شرقی و ۳۱ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۳۲درجه و ۲۴ دقیقه عرض شمالی قسمتی از بخش مرکزی فلات ایران را تشکیل می‌دهد.
از آنجا که تمام مناطق شهرستان شهرضا برای دامداری و کشاورزی بسیار مستعد هستند؛ فراورده‌های دامی و لبنی از قبیل ماست و کشک و خامه و فرش و منداب و گیوه و کتیرا همچنین انار و بادام بهترین سوغات آن محسوب می‌شوند. محصولات و صادرات آن: کتیرا، روغن حیوانی، بادام، کشمش، کشک، نخود، میوه، سیب زمینی و غلات می‌باشد. صنایع دستی این شهرستان فرش، گلیم،گیوه، سرامیک و سفال است که در کشور ما معروف می‌باشد. ( شهرضا، شهر ملی سفال است. )
مناطق روستایی شهرستان شهرضا دارای آب و هوایی خوش و باغ‌های مصفا هستند که هر کدام تفرجگاهی زیبا و دلنشین محسوب می‌شوند. با این همه مهم‌ترین مناطق تفریحی اطراف شهرضا عبارتند از: باغ‌های اسفرجان، هونجان، زرچشمه، ….
شهرستان شهرضا در زمینه کشاورزی نیز حرف برای گفتن دارد. از 17هزار هکتار زمین زراعی درشهرستان ،4هزارو 700هکتار به کشت پاییزه و 2هزار و300هکتار به کشت بهاره اختصاص دارد. 40 هیات ورزشی ،250مربی و 7 هزار و 300ورزشکار سازمان یافته در شهرستان شهرضا فعال هستند. شهرضا از ديرباز به عنوان يكي از مراكز مهد صنعت سفال و سراميك در كشور مطرح بوده و عنوان شهرملی سفال را به خود اختصاص داده است . پیشینه هنر سفالگري در شهرضا به قرن دوم هجری برمی گردد و در دوره صفویه این هنر در شهرضا رونق گرفت . دوران پهلوی اوج شکوفایی هنر سفالگری شهرضا بود به نحوی که کارگاه های تولیدی این شهر مملو از کارگران وخریداران این هنر سنتی بود.
جاذبه های شهرضا
امامزاده شاهرضا: از جمله آثار دیدنی این شهر امامزاده شاهرضا است.گفته می‌شود شاهرضا در زمان امام رضا از دست مأموران حکومت وقت گریخت و به کوه این شهر پناه برده است. مأموران اورا در غاری درآن کوه کشتند و سرش را برای حاکم اصفهان بردند.این بقعه از آثا دوران صفویه بوده و ساختمان اولیه آن متعلق به عهد شاه اسماعیل اول مؤسس سلسله صفویه (۹۵۰–۹۳۰ هجری قمری) است.
مسجد جامع شهرضا: مسجد جامع شهرضا یکی از زیباترین آثار تاریخی این شهرستان واقع در مرکز شهر و ورودی بازار قدیمی است. این مسجد مربوط به دوره سلجوقی، گنبدی با ارتفاع ۱۰ متر و مناره‌ای با ارتفاع ۱۵ متر دارد و سبک معماری این بنا از نوع ضربی است که در ساخت آن از آجر ساده استفاده شده است. این بنا با شبستانی بزرگ، محرابی نقاشی شده و منبری سنگی در ابتدای بازار بزرگ سر پوشیده شهرضا قرار گرفته است. تاریخ بنای این اثر گران‌بها بر اساس لوحی که در سال ۷۳۹ نگاشته شده به قرن هشتم هجری می‌رسد. در دالان این مسجد بر یک سنگ وقف نامه‌ای موجود است که مقداری از آب ملک «صحرای موقان» شهرضا را وقف مسجد کرده تا از منافع حاصله سهمی را با سادات فقیر و سهم دیگری را صرف تعمیر و فرش و روشنایی کنند. به مرور زمان بافت قدیمی مسجد دستخوش تغییراتی شده که می‌توان به مواردی نظیر خراب کردن حوض آب وسط حیاط و جابجایی سنگ آب آن به کاروانسرای جعفرخان اشاره کرد.
مسجد نو شهرضا: مسجد نو شهرضا با پیشینه 700 سال یکی از آثار تاریخی ملی این شهرستان شهرضا به شمار می‌رود، این مسجد حدود هزارمتر مربع مساحت دارد و به شیوه معماری دوره صفویه با سقف ضربی ساخته شده و دارای دو شبستان است.شبستان اصلی مسجد 9 ستون سنگی دارد که پایه آنها برای استحکام بیشتر از ساج بنا شده است، در بخش شرقی مسجد حیاطی با ایوان آجری ساخته و محراب مسجد هم با مقرنس کاری تزئین شده است.هشت ناودان سنگی و سنگ آبی متعلق به سال 1130 هجری قمری از دیگر دیدنی‌های مسجد نو شهرضا است، مسجد نو در سال 75 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید .
کاروانسرای ملک: کاروانسرای ملک از بناهای تاریخی دوره صفویه در شمال شهرستان شهرضا در جوار امامزاده شاهرضا در مسیر اصفهان به شیراز بنا گردیده است. این کاروانسرا همانند دیگر بناهای عصر عباسی در زمین مستطیل شکل و به صورت چهار ایوانه ساخته شده و در وسط آن حوض آب بزرگی وجود داشته که آب آن به مصرف کاروانیان و زائران حاضر در کاروانسرا می‌رسیده است. این آب از زاویه جنوب شرقی کاروانسرا با معابر تنگ و طولانی با پیچ و خم به کاروانسرا وارد می‌شده است و از سمت شمالی کاروانسرا خارج می‌گردیده است. محل تامین آب از چشمه‌ای بوده که از کوه مجاور امامزاده جاری بوده که هم اکنون علاوه بر خشک شدن، حوض وسط نیز تخریب گردیده است.
کاروانسرای امین آباد: کاروانسرای امین‌آباد یکی از آثار ملی ثبت شده است که در شهرضا قرار دارد. ساخت این بنا به دوره صفوی بازمی‌گردد. کاروانسرای امین‌آباد دارای بنایی هشت‌ضلعی است که همین موضوع یکی از ویژگی‌های معماری آن است. وجود مسجد، حمام و آب‌انبار اهمیت این کاروانسرا را در گذشته نشان می‌دهد. بنای کاروانسرا از جنس سنگ و آجر است و با سقف‌های گنبدی‌شکل نمایی تحسین‌برانگیز دارد.
کبوتر خانه شهرضا: با ورود به شهر “شهرضا” و پرسه زدن در مناطق قدیمی تر آن گاهی ساخنمان های بلند و استوانه ای شکلی را می توان دید که با معماری جالبی ساخته شده اند. این بنا ها به کبوتر خانه معروف هستند. کبوتر خانه ها محلی برای تجمع پرندگان و جمع آوری و استفاده از کود آن ها برای کشاورزی و دیگر مصارف می باشد. از زیبا ترین کبوتر خانه ها را در این شهر می توان دید.
آسیابان شهرضا: عصارخانه های زیادی درشهر وجودداشته که به علت مسائل مالی عصارخانه ها را خراب می کرداند.تنها عصارخانه ای که در شهرستان شهرضا سالم باقی مانده و هنوز مشغول به کار است .این عصارخانه حدود صدسال سابقه دارد و درآنجا روغن منداب وروغنهای دیگر می گرفتند.
مسجد خان: همان طور که اشاره شد شهر “شهرضا” مجموعه ای از مساجد و امامزاده ها را در خود جای داده است. یکی دیگر از مساجد این شهر مسجد “خان” می باشد که با گنبد و گلدسته ای زببا از زمان “زندیه” برجای مانده است. از ویژگی های این مسجد زیبا قرار گرفتن آن بر روی ستون های سنگی و همچنین آجری بودن بنا می باشد.
بازار بزرگ و چهار سوق شهرضا: این بازار که از جمله بازار‌های قدیمی کشور محسوب می‌شود به شکل زیبایی در دل بافت قدیمی شهر طی قرون گذشته گسترش یافته است.این بازار دارای کاروانسرا‌ها و اماکن قدیمی است. در مرکز بازار چهار سوقی قرار دارد که گنبدی آجری بر فراز آن ایجاد گردیده که از جمله آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شود.
کوه دامزاد: این رشته کوه در شرق شهرضا واقع شده‌است. ارتفاع آن را کوه نوردان شهرضا حدود ۱۲۰۰ متر از سطح شهر می‌دانند. در بلندترین نقطه کوه مخروطی وجود دارد که به آن (سن بندی) می‌گویند. در گذشته اعتقاد بر این بوده‌است که برای دفع حشره سن که گاهی به صورت دسته جمعی به مزارع حمله می‌نمودند باید دعایی بر قله کوه قرار گیرد. به همین دلیل سه عدد از این سن بندها روی قله ساخته شده‌است. به خاطر مشکلات در مسیر صعود به قله گمان می‌کنیم که از چهارپایانی مانند بز برای حمل مصالح به قله استفاده شده باشد. از آن سه عدد سن بند مخروطی شکل امروزه فقط یک عدد برجای مانده‌است، که قسمت شرقی آن هم به لطف افراد ناآگاه در پی یافتن شیئی با ارزش تخریب شده‌است. این بخش تخریب شده از پایین کوه قابل مشاهده نیست. ارتفاع سن بند کنونی ۲۴۰ سانتی‌متر از قله و محیط مخروط در پایین ۸۵۰ سانتی‌متر است. تعداد ۳۱ ردیف خشت مخروط را تشکیل داده که ۲۷ ردیف آن هنوز سالم است.
شاه بابویه شهرضا: در کنار محله حصور آباد شهرضا، مکانی به نام شاه بویه معروف است. شاه بویه تا سال ۱۳۱۷ شمسی دارای گنبد رفیع آجری بوده که در این سال بدون توجه به اهمیت آن از نظر تاریخی و معماری خراب می‌گردد. شاه بویه یکی از شاهزادگان مظفری است که در سال ۷۹۵ هجری قمری به دست امیر تیمور کشته شده‌است. در سال‌های اخیر شاه بویه مجدداً وقف گردیده و در ایام محرم و روزهای مذهبی در آن روضه خوانی صورت می‌گیرد.
روستای هونجان : روستای هونجان از توابع شهرضا که در ۶۰ کیلو متری و جنوب شرقی شهرستان واقع شده است . از شمال به روستای اسفرجان از سمت جنوب به کوه معروف علی جوق و منطقه حنا واز شرق به رودخانه تنگ چاییده و کوه ایزد خواست و از غرب به گردنه خروس گلو و جاده سمیرم به شهرضا و کهرویه محدود است . هونجان دارای زمستان های سرد و بهار و تابستان های معتدل است . در فصل بهار و تابستان با توجه به آب و هوای خوب پذیرای مسافران از شهر ها و نقاط مختلف می باشد . تفرجگاه های معروف می توان به زر چشمه و بیشه های مسیر رودخانه و آبکا که دارای آب معدنی است اشاره کرد . در فصل های بهار و تابستان با توجه به ییلاقی بودن منطقه همه ساله پذیرای ۳۵۰ خانوار عشایری می باشد . آداب و رسوم ماه محرم و صفر این روستا که در نوع بی نظیر است . مراسم ازدواج با استفاده از ساز و نقاره محلی در مدت دو روز با در آوردن عروس در روز اول و داماد در روز دوم و رسم چوب بازی تا منزل داماد که مردم آن را همراهی می کنند و در عصر روز دوم با مراسمی داماد را اصلاح می نمایند که بستگان و دوستان داماد با ریختن پول و هدایایی تا زمانی که سلمانی مشغول انجام اصلاح می باشد به پایکوبی می پردازند . مذهب همه مردم روستا شیعه الثنی عشری است و با زبان ترکی صحبت می کنند . روستای هونجان از توابع شهرضا که در ۶۰ کیلو متری و جنوب شرقی شهرستان واقع شده است . از شمال به روستای اسفرجان از سمت جنوب به کوه معروف علی جوق و منطقه حنا واز شرق به رودخانه تنگ چاییده و کوه ایزد خواست و از غرب به گردنه خروس گلو و جاده سمیرم به شهرضا و کهرویه محدود است . هونجان دارای زمستان های سرد و بهار و تابستان های معتدل است . در فصل بهار و تابستان با توجه به آب و هوای خوب پذیرای مسافران از شهر ها و نقاط مختلف می باشد . تفرجگاه های معروف می توان به زر چشمه و بیشه های مسیر رودخانه و آبکا که دارای آب معدنی است اشاره کرد . در فصل های بهار و تابستان با توجه به ییلاقی بودن منطقه همه ساله پذیرای ۳۵۰ خانوار عشایری می باشد . آداب و رسوم ماه محرم و صفر این روستا که در نوع بی نظیر است . مراسم ازدواج با استفاده از ساز و نقاره محلی در مدت دو روز با در آوردن عروس در روز اول و داماد در روز دوم و رسم چوب بازی تا منزل داماد که مردم آن را همراهی می کنند و در عصر روز دوم با مراسمی داماد را اصلاح می نمایند که بستگان و دوستان داماد با ریختن پول و هدایایی تا زمانی که سلمانی مشغول انجام اصلاح می باشد به پایکوبی می پردازند . مذهب همه مردم روستا شیعه اثنی عشری است و با زبان ترکی صحبت می کنند .
کوره آجرپزی: درشهرستان شهرضا درجاده شهرضا-اصفهان کوره آجرپزی وجود دارد که در حدود سال۱۳۴۶بنا گردیده و به کوره ی آجرپزی مناره ی معروف است.
روستای اسفرجان: روستای اسفرجان با موقعیت کوهستانی یکی از روستاهای خوش آبوهوای شهرضا است. وجود باغ‌های میوه، رودها، چشمه‌های جوشان، طبیعت بکر و خانه‌های زیبا اسفرجان را تبدیل به محل مناسبی برای گردشگری و طبیعت‌گردی کرده است. دره هونجان یکی از جاذبه‌های دیدنی این روستا است. این دره در حاشیه رودخانه اسفرجان قرار دارد. طبیعت دست نخورده و باغ‌های میوه منظره‌های چشم‌نوازی را خلق کرده‌اند. نوروز یکی از بهترین زمان‌ها برای اقامت در روستای اسفرجان است. امکانات رفاهی مانند اقامتگاه، رستوران، چای‌خانه و محل مناسبِ برپایی کمپ برای مسافران در نظر گرفته شده است.
دشت لاله های واژگون: یکی از جاذبه‌های توریستی و تفریحی شهرضا دشت لاله‌های واژگون است. لاله واژگون از گیاهان کم‌نظیری است که در این منطقه رشد می‌کند. وجود چشمه‌ها، نهرها و آبوهوای متعادل دشت لاله‌های واژگون را به محلی بسیار مناسب برای تفریح و طبیعت‌گردی تبدیل کرده است.
...................................
آرشیو
