ری، شهرری، یا راگا( آوا راهنما·اطلاعات) از کهن‌ترین شهرهای جهان. تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و ری از تمام شهرهای ماد بزرگتر بود. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. ری در بخشی از دوره زیاریان و نیز سلجوقیان پایتخت ایران بوده‌است.
این شهر در طول تاریخ به نام‌های مختلفی خوانده می‌شده، راکس (رکس)، راگز، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه از نامهایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده. بنابر آنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که درجهان ساخته شده‌است. تاریخ سکونت در این شهر به ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. این شهر در قرن چهارم هجری بزرگترین مراکز چهارگانه ایالت جبال بوده است. ابن حوقل گوید بعد از بغداد آبادتر از ری شهری در شرق نیست، جز آنکه نیشابور به وسعت از آن بیشتر و بزرگتر است.
رابرت کرپرتر، سیاح انگلیسی به پیروی از مؤلف کتاب آثارالبلاد نقل می‌کند «ایرانیان بنای این شهر را به هوشنگ پسر بزرگ کیومرث نسبت می‌دهند.» در کتاب نزهه‌القلوب آمده‌است ری را «شیث بنی‌آدم» بنا نهاده‌است. در مختصر البلدان ابن فقیه بنای ری را به احفاد «بیلان ابن اصبهان بن فلوج بن سام بن نوح» نسبت داده‌است. همچنین مؤلف کتاب هفت اقلیم می‌نویسد: "در بنای شهر ری اختلاف بسیار کرده‌اند بعضی برآنند که ری را راز بن اصفهان بن فلوح بنا کرده و برخی گویند راز بن خراسان ساخته و بعضی نقل می‌کنند هوشنگ پسر کیومرث پادشاه افسانه ای ایران.[۱۱] و کسانی هم روایت می‌کنند کیخسرو پسر سیاوش." همچنین می‌گویند ری شهری است که پیروز پسر یزدگرد بنا کرد و آن را رام‌فیروز نام نهاد. در فرهنگنامه دهخدا آمده‌است: بانی ری، راز بن فاروس پسر لواسان و به قولی شیس بنی آدم است. عده‌ای نیز بنای ری را به (روی) از فرزندان نوح یا ری بن بیلان بن اصفهان بن فلوخ نسبت داده‌اند.
نام ری در کتیبه‌های هخامنشی و منابع یونانی به صورت رگ‌آ (Rega) و رغه (Rege) آمده‌است. سلوکیان به ری، آریا (Erya) و ارویا (Eroya) و اشکانیان «آرشکیا» می‌گفته‌اند. ری در دوران پیش از اسلام، مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت و به‌طور کلی ری در دوران مادها و هخامنشیان و حتی قبل از آن نیز شهری مقدس به‌شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم که از آنجا به همدان می‌رفت علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داده‌است، لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجر پیشه بوده‌اند.
ورود آریایی‌ها در حدود هزاره دوم پیش از میلاد به ری و استقرار شعبه‌ای از آنها در مسیر حرکت خود به شمال و غرب، آثاری از خود بر جای گذاشته که شواهد آن به صورت کوره‌های سفال پزی در کهریزک و نیز در سال ۱۳۷۳ در تپه معمورین در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی به دست آمده‌است، پس از ورود به آریایی‌ها که مهم‌ترین آنها مادها و پارس‌ها می‌باشند و درآمیختن آنها (مادها) با بومیانی که پیش از آنها در این سرزمین مستقر بودند این منطقه نیز در تقسیم‌بندی مادها به رماد رازی یا راگا، راگس که در جنوب تهران قرار داشت قرار گرفت (۷۲۰–۵۵۰ ق. م) با پیروزی کوروش بر جد خود آژدهاک در سال (۵۵۰ ق. م) پایه‌های اولین امپراتوری بزرگ جهانی پی‌ریزی شده که مدت دو قرن تا سال (۳۳۰ ق. م) دوام یافت این امپراتوری علاوه بر سرزمین‌های واقع در محدوده حکومت ماد از شرق تا سند، غرب تا آسیای کوچک را نیز در بر می‌گرفت، در تقسیم‌بندی داخلی تغییرات چندانی نسبت به دوره ماد داده نشد و ایالات مادی همچنان با همان نام بر جای ماندند در این دوره این منطقه در محدوده (رک) قرار داشته‌است. در بند ۱۲ از ستون ۱ متن پارسی باستان کتیبه بیستون آمده‌است: داریوش شاه گوید: پس از آن، (فرورتیش) با سواران کم گریخت، سرزمینی (ری) نام در ماد سو روانه شد… در بند ۱۱ ستون ۳ متن پارسی باستان بار دیگر از ری نام برده می‌شود. داریوش شاه می‌گوید: پس از آن من سپاه پارسی را از ری نزد ویشتاسپ فرستادم…
اسکندر مقدونی در تعقیب داریوش سوم از راه همدان به ری وارد می‌شود و ویرانی‌ها به بار می‌آورد. پس از مرگ وی به دست سردارانش تقسیم شد و در این میان سلوکوس سردار نامی او با غلبه بر آنتیگون قسمت اعظم آسیای غربی را تصرف نموده و سلسله سلوکی را در سال (۳۱۲ ق. م) تشکیل داد. در عهد سلوکیان، در ری زلزله‌ای شدید روی داد، شهر بر اثر این زلزله ویران شد و سلوکوس اول (بین سالهای ۳۱۲–۲۸۰ قبل از میلاد) شهر را دوباره ساخت و نام زادگاه خود اورپس را بر آن نهاد، به همین خاطر در دوران سلوکیان از شهر ری به نام اورپس در تاریخ یاد می‌شود.
چون آثار بجا مانده از اشکانیان توسط سلسله بعدی یعنی ساسانیان از بین رفته‌است از عصر اشکانیان اطلاعات زیادی در دست نیست ولی آنچه مسلم است ری همچنان اهمیت خود را حفظ کرده زیرا برج و باروی عظیمی در نزدیکی و ابتدای چشمه سوربن یا چشمه علی فعلی که اختصاص به شاهان و امرا داشت ساخته شده‌است. در این دوران ری به صورت یک مرکز دینی تجاری و قطب کشاورزی و دامداری به حیات خود ادامه داده‌است. شهر ری در دوران ساسانیان از مراکز بزرگ دینی زرتشتیان بود و در آن به وسیله موبدان موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان وجود داشت. باید گفت ری در دوره ساسانیان شهر مقدس نامیده می‌شد و آتشکده ری از بزرگترین آتشکده‌های آن عصر بود که بقایای آن نیز هم‌اکنون وجود دارد.
در دوره پس از اسلام که سپاه ایران در جنگ نهاوند از مسلمانان شکست خورد و حکومت مرکزی از بین رفت، کشور ایران و ممالک تابعه آن نیز به تدریج تکه‌تکه گردیدند و تکلیف هر شهر از جمله ری به دست مرزبانان آن افتاد. پس از فتح ری نو یا ری زیرین به دستور نعیم بن مقرن و به دست همین زینبدی بنا شد و ری قدیم یا ری برین تخریب شد. ری نو در جنوب شرقی ری قدیم بنا گردید. ری در آغاز قرن چهارم دوران پرشکوهی از رشد و توسعه خود را آغاز کرد و این عهد مرداویج دیلمی اولین شاه خاندان زیاری بود. مرداویج در سال ۳۱۵ هجری در صحنه سیاست ظاهر شد و در سال ۳۱۹ هجری استقلال یافت و پایتخت خود را ری قرار داد. ری در حکومت رکن الدوله پایتخت او محسوب می‌شد و در این زمان بازهم بر اهمیت ری افزوده شد. در این دوره ری مرکز سیاسی فرهنگی ایران و جهان اسلام تبدیل شد و این امر رونق دانش و ادب را در این شهر در پی داشت. ری در دوره اسلامی، پناه‌گاه فرمان‌داران بنی‌امیه بود. این شهر از کشمکش‌های مذهبی آسیب بسیار دید و در سال ۶۱۷ هـ. ق مردم آن، در تاخت و تاز مغولان قتل‌عام شدند. هنوز آثار حمله مغولان از بین نرفته بود که ری بار دیگر در سال ۷۸۶ هـ. ق به دست سپاهیان تیمور به ویرانه‌ای بدل شد و از آن پس، دیگر روی آبادی به خود ندید. ویرانه‌های ری باستان هنوز نزدیک شهر کنونی ری باقی است.
ریشه نام ری را در موارد زیر می توان یافت:
ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند.
«ری» و «راز» دو برادر بودند که با همکاری یکدیگر اینجا را بنا کردند. توافق کردند شهر را «ری» بنامند و اهالی آن را «رازی» نامند.
بانی این شهر، راز بن فارسی بن یواسان بوده‌است.
ری را به نام یکی از فرزندان «بیلان بن اصفهان بن فلوج بن سام بن نوح» نامگذاری کرده‌اند.
یاقوت حموی می‌نویسد:محمدحسن مقدم مراغه‌ای (۱۳۶۳)، تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران، تهران، ص. ۹۶ «در تواریخ قدیم ایران می‌نویسند که کیکاووس ارابه‌ای اختراع نمود و آلاتی در آن قرار داد که به واسطه آن به آسمان‌ها رود. حق‌تعالی به باد حکم کرد آن ارابه را به ابر رساند و از آنجا سرنگون کند. کیکاووس با ارابه‌اش به دریای جرجان افتاد. کیخسرو پسر کیکاووس چون به تخت پادشاهی نشست، دستور داد آن ارابه را مرمت کنند تا به شهر بابل ببرد. در میانه راه به مردمی رسید که آنها با دیدن وی فریاد برآوردند: «به ری آمد» یعنی با ارابه آمده. چه ری در لغت فرس قدیم به معنی ارابه است. کیخسرو حکم کرد در آن محل شهری بنا کردند و نام آن را ری گذاشتند.» شیخ ربوه دمشقی (درگذشت ۷۲۷ هجری قمری) نوشته‌است: «از ری به معنی نیکویی یاد شده‌است.»
نام‌های قدیم ری: آرساسیا، آرساکیا، ارشکیه، اروپس، اروپوس، اَلرّی، اورپا، اورپُس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازی، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگ، راگا، راگای، راگز، راگس، راگو، راگیا، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائی، راورُپُس، رای، رغه، رک، رگ، رگا، رگس، رگه، ری ارشیر، ریشهر، شیخ‌البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازی، ماد راگیان، ماد رگیانا، ماد سفیلا، محمدیه، مدی، ئوروپوس.
در مقدمه فرهنگنامه تطبیقی، کثرت صور و بخشی از اسامی و القاب ذکر شده ری به علت تفاوت در تلفظ‌ها، گویش‌ها و ضبط و حتی احتمالاً بر اثر اشتباه ناسخان به صورت‌های مختلف بیان شده‌است. همچنین (راج) یا (راک) از نام‌های ری به معنای مشعشع است.
نکته دیگر آنکه اسامی ری کاملاً نقل نشده و نیاز به تحقیق بیشتری دارد. به عنوان نمونه عروس‌البلاد و ام‌البلاد دو تا از القاب مشهور ری هستند که در فهرست بالا از قلم افتاده‌است. همچنین در یک اثر متعلق به ۵۲۰ هجری قمری آمده‌است. منوچهر پیشدادی شهر ری را که خراب بود از نو بنا نهاد و آن را (ماه جان) نامید. ژان شاردن سیاح و جهانگرد دوره صفوی نیز در شمار القاب و عناوین ری (باب‌الابواب الارض)، (سوق العالم) و (بلدة البلاد) را ذکر می‌کند. همچنین در مورد نام ری، در الواح بیستون در آن لوحی است که به زبان مادی می‌باشد راگا ثبت کرده و در لوح دیگر که به زبان تورانی است (راگ کا ان). همچنین در یک متن جغرافیایی قرن چهارم هجری از ری به نام (مهدیه) یاد شده و در علت این نامگذاری نوشته‌است: زیرا مهدی در روزگار منصور در ری اقامت داشت و رشید در آنجا زاده شد.
در زمان خلفای عباسی نام رسمی یعنی دولتی ری (محمدیه) بود به مناسبت اینکه محمد، که همان مهدی خلیفه‌ی عباسی است، در زمان خلافت پدرش منصور در ری اقامت گزید و پسرش هارون‌الرشید نیز در آنجا متولد گردید. شهر محمدیه مهم‌ترین ضرابخانه‌ی آن ایالت بود و نام آن روی بسباری از سکه‌های دوره‌ی عباسی دیده می‌شود.
شهر ری محدوده‌ای است با مساحت ۲۲۹۳ کیلومتر مربع، از شمال به تهران، از جنوب به شهرستان قم، از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌های اسلامشهر، رباط کریم و زرندیه محدود می‌شود. مساحت بخش‌های سه‌گانه شهرستان ری: بخش مرکزی ۱۷۴؛ بخش کهریزک ۵۴۳، و فشاپویه ۱۶۴۵ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر ری مرکز شهرستان ری بین مختصات جغرافیایی '۳۶°۳۵ شمالی، '۲۶°۵۱ شرقی واقع شده‌است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۰۶۲ متر است. شهر ری در جنوب شهر تهران و متصل به شهر است. فاصله ری تا مرکز شهر تهران بالغ بر ۱۰ کیلومتر است.
هوای شهر ری معتدل و خشک می‌باشد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۲ درجه سانتی‌گراد بالای صفر و حداقل در زمستان به ۹- درجه سانتی‌گراد زیر صفر می‌رسد. میزان باران سالیانه شهر ری به‌طور متوسط ۲۵۰ میلی‌متر است.
شهرستان ری در دشت واقع گردیده و کوه‌های آن ارتفاع زیادی ندارند. این کوه‌ها عبارتند از:
۱. کوه بی‌بی‌شهربانو: این کوه در شرق شهر ری و متصل به آن می‌باشد. کوه بی‌بی شهربانو در شرق شهر ری و ارتفاعش از سطح دریا ۱۵۳۵ متر است. ۲. کوه آراد: این کوه در مرکز شهرستان ری حد فاصل بخش‌های کهریزک و فشاپویه قرار گرفته‌است. کوه آراد در ۹ کیلومتری شمال‌شرقی حسن‌آباد واقع شده و ارتفاع آن ۱۴۲۸ متر است. از این کوه به نام (اراده) هم یاد شده‌است. همچنین در یک نقشه متعلق به سال ۱۳۰۷ هجری قمری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار که توسط دو نفر از مهندسین ایرانی وقت ترسیم شده بود. از کوه آراد با نام کوه (آراد) یاد شده‌است. همچنین در کتاب جغرافیای مفصل ایران کوه آراد با نام کوه (حسن‌آباد و کنارگرد) ذکر شده‌است. ۳. کوه مره: این کوه در جنوب غربی شهر ری و در جنوب شهر حسن‌آباد و رودشور قرار گرفته‌است؛ و ارتفاع آن ۱۵۰۳ متر است. ۴. دامنه‌های شمالی کوه کورابلاغ: کوه کورابلاغ یکی از کوه‌های ناحیه مرکزی ایران است که در محل تلاقی چهار شهرستان زرندیه، ساوه، ری و قم واقع شده‌است. قسمت عمده این کوه و دو ارتفاع باند آن ۱۹۱۵ متر و ۱۹۴۰ متر در شمال استان قم واقع شده‌است. جنوب غربی شهرستان ری به دامنه‌های شمالی این کوه ختم می‌شود؛ و بخش شرقی کوه (گوی داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ری واقع شده‌است.
چندین رود مشهور و مهم ایران که به حوضه البرز مرکزی ایران روان هستند همانند رودهای کرج، شور فشاپویه، جاجرود (در ناحیه مرز شرقی شهرستان ری) در شهر ری جریان یافته و سپس به رودهای کرج و جاجرود می‌پیوندند:
۱. رودخانه کرج: رودخانه کرج از کوه البرز سرچشمه گرفته و پس از عبور از چندین شهرستان استان تهران به دریاچه نمک می‌ریزد. این رودخانه با جهت شمال‌غربی - جنوب‌شرقی سرتاسر شهرستان ری را می‌پیماید و پس از پیوستن به یکی از شاخه‌های جاجرود به دریاچه نمک می‌ریزد. ۲. رودخانه جاجرود: رودخانه جاجرود یکی از رودهای دائمی و مهم شهرستان استان تهران است که با مسیر کلی جنوبی جاری است و در نهایت به دریاچه نمک می‌ریزد. شاخه‌ای از این رود از ناحیه مرز شرقی شهرستان ری عبور می‌کند. ۳. رود شور فشاپویه: رود طولانی شور با جهت شمال‌غربی-جنوب‌شرقی عرض شهرستان ری را طی می‌کند. این رود از ۶ کیلومتری جنوب حسن‌آباد فشاپویه عبور می‌کند و به شوره‌زار شرق حوض سلطان قم می‌ریزد. چندین رودخانه کوتاه هم از شهرری عبور می‌کنند. برخی از آنها عبارتند از رودخانه جعفرآباد یا دربند، رودخانه سرخه حصار و رودخانه کن.
شهرستان ری به لحاظ آب و هوا نیمه‌صحرایی، دارای جنگل طبیعی نیست و جنگل دست کاشت آن بالغ بر ۳۸۷ هکتار است. اما از نظر مرتع نسبتاً غنی است و با ۱۶۶۲۰۰ هکتار در میان ۱۲ شهرستان استان تهران پس از فیروزکوه، ساوجبلاغ و دماوند رتبه چهارم را داراست.[۴۷] درختان گز و از گیاهانی که کاربرد دارویی دارند مانند خاکشیر، گل گاوزبان، کاسنی، کرچک و پونه در بسیاری نقاط می‌روید.
شهرری در مسیر راه‌آهن تهران - مشهد و تهران - بندر ترکمن است. سایر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از: ۱- اتوبان و جاده به سوی جنوب غربی که از کنار دریاچه قم می‌گذرد و ۱۳۰ کیلومتر از شهر ری تا قم فاصله دارد. ۲- اتوبان سوی جنوب شرقی از طریق بزرگ راه به درازای ۴۰ کیلومتر که به شهر ورامین می‌پیوندد.
شهرستان ری نظر تقسیمات کشوری دارای ۳ بخش «فشاپویه – کهریزک – مرکزی» و ۶ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه است جمعیت شهرستان بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۳۴۹۷۰۰ نفر است.
بازرگانی، صنعتگری، کشاورزی و دامداری از مشاغل اصلی اهالی این شهر ری به‌شمار می‌رود. شهر ری از نظر کشاورزی بسیار فعال و ۵۰٪ آن به طریقه صنعتی و مکانیزه و مابقی به روش نیمه مکانیزه و سنتی انجام می‌گیرد، فراورده‌های کشاورزی شامل گندم، نباتات، علوفه‌ای، پنبه، چغندر قند و ذرت و تره‌بار می‌باشد. از لحاظ باغداری ۲۰۰۰ هکتار از اراضی شهر ری را تاکستان پوشانده و ۲۰۰۰ هکتار آن شامل سیب گوجه، آلو، زرد آلو، هلو، آلبالو و گلابی است. جهت آبیاری زمین‌های زیر کشت و باغات از چاه‌های عمیق و نیمه عمیق استفاده می‌گردد. ضمناً اداره کل کشاورزی استان تهران برای هدایت آب رودخانه کن به منطقه کم‌آب فشاپویه کانالی در ۲ فاز حفر کرده که آب مورد نیاز منطقه فشاپویه را تأمین می‌نماید.
در رشته صنایع، کارخانجات صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیروهای زیادی به خود جذب نموده که عبارتند از: پالایشگاه تهران، روغن پارس و اسو، چیت سازی ری، گلیسیرین و صابون دولتی (اتکا)، ریسندگی و بافندگی ممتاز ایران، توری بافی ایران، بنز، سیمان ری، کنسرو سازی شمشاد، روغن ورامین، شرکت سهامی کفش اطمینان، روغن نباتی گل، ظروف لعابی قائم، روغن نباتی مارگارین، پلاسکو سازی (سانتال)، دیگر تولید صنایع این شهرستان را در دست دارند که از نظر اقتصادی و ایجاد بازار کار سهم به سزایی را در رشته اقتصادی ایفا می‌نمایند.
همچنین نیروگاه گازی ری، از منابع مهم تأمین انرژی این منطقه است. شهرت اصلی شهر ری بیشتر به خاطر وجود بارگاه عبدالعظیم حسنی در آن بوده‌است. به‌طوری‌که تا سال‌ها پیش از آن به (شاه عبدالعظیم) یاد می‌شد، ضمن اینکه این شهر از قدیمی‌ترین مناطق کشور نیز به‌شمار رفته، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده‌است.
در واقع شهرری را می‌توان مادر تهران دانست امّا با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت، از توجّه به ری کاسته شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه به‌وجود آمد به‌طوری‌که چهره شهر کاملاً دگرگون شد و مراکز متعّدد فرهنگی، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان‌های مدرن، بزرگراه و پل‌های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شد. نخستین سمینار ری شناسی در روزهای نهم و دهم بهمن ماه سال ۱۳۷۳ به همت فرمانداری شهرری برگزار شد و ری شناسان داخلی و خارجی مقالات خود در رابطه با این شهر کهن ارائه دادند.
جاذبه های ری
برج طغرل: ٰسفر به شهر ری بدون بازدید از برج طغرل معنایی ندارد. برج طغرل از آثار به‌جای مانده از دوران سلجوقیان در شرق آرامگاه ابن‌بابویه است. این برج شبیه عقربه‌های ساعت است و می‌توانید از روی تابش آفتاب روی کنگره‌های آن، زمان را تشخیص دهید.
آرامگاه ابن بابویه: آرامگاه ابن‌بابویه مدفن «ابوجعفر محمد بن علی بن حسین» ملقب به «شیخ صدوق» است که در گورستان قدیمی پایتخت در شهر ری قرار گرفته است. این آرامگاه بنایی هشت ضلعی است که از ایوانی با قوس بزرگ رومی و تزیینات آینه‌کاری تشکیل شده است. همچنین کتیبه‌ای حاوی آیات قرآن، به خط نستعلیق شیوای «میرزا عمو» از خوشنویسان نامی دوره سلطنت «ناصرالدین شاه» در این آرامگاه وجود دارد.
آتشکده بهرام: آتشکده بهرام، آتشکده ری یا تپه میل از جمله آثار دوران ساسانیان است که در ۱۲ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر ری به سوی ورامین بر بلندای تپه‌ای پهناور در روستای قلعه‌نو واقع شده است. بقایای این آتشکده چون روی دو پایه بزرگ بنا شده و از دور شبیه به میل است، به تپه‌میل مشهور شده است.
آرامگاه بی بی شهربانو: آرامگاه بی بی شهربانو بر فراز صخره‌ای کوهستانی در دامنه جنوبی کوه بی بی شهربانو در محوطه‌ای با دیوار سنگی جای گرفته است. بر اساس کتیبه موجود در این آرامگاه و باور اهالی منطقه، «شهربانو» همسر امام سوم، امام حسین (ع) است.
چشمه علی: چشمه‌علی عمری به درازای هشت هزار سال دارد و یکی از نقاط باستانی، دیدنی و تفریحی شهر ری در جنوب تهران به شمار می‌رود. چشمه‌علی از میان صخره‌ای بزرگ خارج شده و به سوی جنوب و سپس به جنوب‌شرقی جاری می‌شود. در گذشته فرش‌فروش‌ها و تهرانی‌ها، قالی و قالیچه‌های خود را برای شستشو به این چشمه می‌آوردند و بر این باور بودند که چشمه خاصیت تمیزکنندگی زیادی دارد و رنگ فرش را روشن‌تر و پرجلاتر می‌کند.
نقش برجسته فتحعلی شاه قاجار: در محدوده چشمه‌علی در دامنه باروی ری، بقایای نقش برجسته‌ای تاریخی وجود دارد که گفته می‌شود به دستور «فتحعلی شاه قاجار» حجاری شده است. در این نقش‌برجسته فتحعلی‌شاه سوار بر اسب و در حال نیزه زدن به یک شیر نمایش داده شده است.
باروی ری: باروی ری که در محدوده چشمه‌علی در بالای نقش برجسته فتحعلی شاه قرار گرفته، قدمتی ۶۰۰۰ ساله دارد و احتمالا متعلق به دوران مادها است. باروی ری، دیواری با کاربردی تدافعی و نظامی است که دورتادور شهر را در دوران حکومت اشکانیان در بر می‌گرفته است. در حال حاضر تنها حدود ۳ کیلومتر از بقایای این دیوار که قسمتی از آن روی صخره چشمه‌علی واقع شده، باقی مانده است.
بقعه جوانمرد قصاب: «جوانمرد قصاب» یک شخصیت نیمه افسانه‌ای و نیمه تاریخی است که بقعه‌اش در نزدیکی شهر ری واقع شده است. بعضی از اهالی منطقه اعتقاد دارند که این مکان مقبره «ابوالعباس قصاب آملی» معروف به «ابوالعباس قصاب جوانمرد» است.
تالاب عشق آباد: تالاب عشق‌آباد یکی از بهترین مراکز تهران در شهر ری برای پرنده‌نگری است. در حال حاضر نزدیک به ۱۴۰ گونه پرنده از این تالاب ثبت شده است. پوشش گیاهی نی نیز در اطراف تالاب مشاهده می‌شود.
حرم شاه عبدالعظیم: حرم شاه‌عبدالعظیم محل دفن «عبدالعظیم حسنی» و یکی از معروف‌ترین زیارتگاه‌های تهران در شهر ری است که هرساله بسیاری از مردم از اقصی نقاط کشور برای زیارت راهی این خطه می‌کند. این مجموعه زیارتی از حرم‌ها، رواق‌ها، مسجد‌ها، ایوان و صحن‌های متعددی تشکیل شده است.
قلعه گبری: قلعه گبری از جمله بناهای قدیمی شهر ری در شهرک علایی در محله‌ای به همین نام است که قدمت آن به دوهزار سال قبل به دوران ساسانیان باز می‌گردد. برج و باروهای این قلعه در گذر قرن‌ها به‌دلیل فرسایش تخریب شده و اکنون تنها دیواره‌های طولانی و مرتفع آن از جنس خشت و گل بر جای مانده است.
دژ رشکان: دژ رشکان از جمله دژهای محافظ ری در چهارسوی شهر است که در چهارراه خط آهن بر بالای کوهی استوار است. این دژ که از لاشه سنگ و ساروج ساخته شده، متعلق به دوران اشکانیان است.
برج یزید: برج یزید یا برج نقاره‌خانه در شمال شهرستان ری در غرب امین‌آباد قرار دارد. طبق روایات تاریخی این برج حدودا هزار سال پیش به دستور «بزرگ امید» ساخته شده است تا محلی برای دفن او باشد. بر اساس گفته مورخان و کارشناسان، «بزرگ امید» این مکان را ساخت تا پس از مرگش، استخوان‌هایش را آنجا دفن کند. باستان‌شناسان، «بزرگ امید» را فردی زرتشتی می‌دانستند و از آنجایی که زرتشتی‌ها، خاک را عنصر پاکی می‌دانند، هیچ‌وقت پس از مرگ اجسادشان را در خاک دفن نمی‌کنند، بلکه جسد را در مکانی مرتفع قرار می‌دهند تا پس از اینکه خوراک پرندگان شد، استخوان‌هایش را جمع‌آوری کنند و داخل کوزه‌ای به نام «استودان» قرار دهند و سپس آن کوزه را دفن کنند. همچنین پس از بازدید از این برج دیدنی می‌توانید از دو بنای تاریخی برج اینانج و قلعه طبرک نیز دیدن کنید.
زندان هارون الرشید: زندان هارون‌الرشید بنایی به‌جای مانده از دوران آل‌بویه است که برخلاف نامش کاربری زندان نداشته و علت نامگذاری آن ریشه در افسانه‌ها دارد. محققان بر این باور هستند که این بنای دو طبقه که نزدیک به ۱۰ متر ارتفاع دارد، در گذشته آتشکده‌ای باستانی بوده که در زمان ساسانیان ساخته شده است.
بازار تاریخی ری: بازار تاریخی ری از دیگر دیدنی‌های جذاب شهر ری است که در شمال حرم شاه‌عبدالعظیم قرار گرفته است. این بازار به دستور «امیرکبیر» بازسازی شده است. بازار ری از دو راسته بازار که در محل تلاقی خود یک چهار سوق را تشکیل می‌دهند، ساخته شده است. این بازار در قدیم یکی از مراکز فروش ادویه، داروهای سنتی و کالاهای تجاری بوده است
کاروانسرای کنارگرد: کاروانسرای کِنارگِرد در بخش فشافویه حسن آبادِ شهر ری کنار جاده واقع است. کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گل، گچ و آجر به صورت دو ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت به عهد صفویان می‌رسد. کاروانسراها عموماً از چند قسمت تشکیل می‌شدند؛ در وسط میدان فضای بزرگی که برای باراندازی و خالی کردن بارهای بسته‌بندی شده اختصاص داشت و در کنار این باراندازها چندین شبستان حجره و طاق نما وجود داشت، که مرکز اتراق صاحبان کالاها، باربران و ساربانان بوده‌است. این کاروانسرا از دو بخش تشکیل شده که بخش غربی قدمت چندانی ندارد و به نظر می‌رسد که در صدسال گذشته، به بنای اصلی الحاق شده باشد. بنا امروزه متروک است. بخش اصلی و قدیمی بنا، با مساحتی بیش از ۴۴۰۰ مترمربع، کاروانسرایی نسبتاً بزرگ به‌شمار می‌آید. در میانه اضلاع حیاط مستطیل شکل بنا، چهار ایوان و در طرفین آنها، ایوانچه‌هایی واقع است. اندک بودن تفاوت ایوان‌ها و ایوانچه‌ها، هم در ارتفاع و هم در دهانه، موجب شده که الگوی چهار ایوانی بنا نمودی نداشته باشد. هر یک از ایوانچه‌ها به حجره‌ای مرتبط است. اسطبلهای طویلی پشت حجره‌ها و پیرامون کاروان سرا را فرا گرفته‌اند. ورود به این اسطبل‌ها هم از هشتی ممکن است و هم از پخ‌های چهار گوشه حیاط، طرح گوشه‌های شمال شرقی و جنوب شرقی کاملاً مشابه یکدیگر است و در آنها، علاوه بر راه اسطبل‌ها، فضایی برای اقامت چهارپایان و پلکان‌های بام تعبیه شده‌است. دو گوشه دیگر حیاط متفاوت است: در گوشه جنوب غربی، دو راه عمود برهم به اسطبل‌ها و انبارها می‌رسد؛ در گوشه شمال غربی، یکی از این راه‌ها به اسطبل و راه دیگر به فضایی منتهی می‌شود که احتمالاً محل اقامت چهارپایان بوده‌است. ایوان میانه ضلع غربی در انتها از دوسو گسترش و شکلی صلیبی یافته‌است. بازوهای طرفین این فضا به انبارهای پشت این جبهه راه دارد. ایوان میانه ضلع غربی نقش ارتباطی دارد و راه ورود به دیگر حیاط کاروانسرا است. بخش جدید یا حیاط دوم کاروانسرا را ایوانچه‌هایی در سه ضلع شمالی و جنوبی و غربی احاطه کرده‌است که تنها ایوانچه‌های ضلع غربی در پشت خود حجره دارند. اسطبلهای این قسمت، که در پشت جبهه‌های شمالی و جنوبی واقع است، از اسطبلهای معمول کاروان سراها عریض تر است؛ و به همین علت، یک ردیف ستون در میانه دارد. به نظر می‌رسد افزودن این بخش به بنای اصلی کاروانسرا بیشتر برای افزایش اسطبل‌ها بوده باشد. راه ورود به این مجموعه از ضلع شرقی بخش قدیمی تر است. سردر، برخلاف اکثر کاروانسراهای دوره صفویان همسطح دیوار خارجی است. ردیف طاق نماهای این ضلع اهمیت جبهه ورودی را می‌نماید- نمای خارجی دیگر اضلاع ساده است. در گوشه شمال شرقی بیرون کاروان سرا، یک حمام و یک آب انبار برای استفاده کاروانیان احداث شده‌است.
....................................................
آرشیو
