ماکو یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران است. این شهر در نزدیکی مرز ایران و ترکیه قرار دارد. شهر ماکو مرکز شهرستان ماکو است. این شهر از سمت شمال‌غربی به شهر بازرگان، از سمت شمال شرقی به شهر پلدشت از سمت شرق به شهر شوط و از سمت جنوب به شهر سیه‌چشمه محدود می‌شود. شهر ماکو در دره‌ای بنا شده که رودخانه زنگمار از آن می‌گذرد و شهر را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. قسمت جنوبی شهر در دامنه کوه سبد قرار گرفته و بخش شمالی در دامنه کوه قیه است.
این شهر به دلیل آنکه در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شده‌است محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق زمینی به کشور ترکیه سفر کنند. دین مردم ماکو اسلام بوده و اکثراً پیرو مذهب شیعه و سنی هستند. مردم ماکو به دو زبان ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی صحبت می‌کنند.
ساکنین ماکو در سده اول قبل از میلاد مسیح به دلیل اینکه به مذهب زرتشتی گرویده بودند این شهر را «ماغ کوی» یعنی شهر روحانیان زرتشتی می‌نامیدند. (مغ در زبان زرتشتی و زبان کهن به معنای روحانی زرتشتی می‌باشد) ماکو به زبان ارمنی به معنی چراگاه است و از این رو به آن ماکو گفته‌اند چرا که چراگاه‌های بزرگ در پیرامون ماکو وجود دارد. همچنین برخی معتقدند مادها که در زمان پادشاهی ایشتوویگو در این منطقه ساکن شدند، آن را مادکوه (کوه مادها) نامیدند. این نام بعداً به صورت ماکو درآمد. یاقوت حموی عقیده دارد ماکو محل زندگی روحانیون زردشتی بوده‌است لذا در اصل ماغ کوی نام داشته که به مرور ایام ماکو شده‌است.
در منطقه ماکو بازمانده‌های یک شهر بزرگ قدیمی که دامبات و خاورزمین نام داشت دیده می‌شود. گله‌داران ساسانی از ساکنان این منطقه بودند. این شهر ویرانه را هنوز خاورزمین می‌نامند. در دوره‌های بعدی ماکو بخشی از ایالت واسپورکان ارمنستان شد گروهی محل شهر کنونی ماکو را محل قبلی دژ قابان دانسته‌اند. در جلد ششم فرهنگ معین (به تألیف جعفر شهیدی) آمده‌است: «ماکو در قدیم قلعه‌ای بود به نام قابان که چون محل دزدان بود شاه عباس آن را خراب کرد. بنای شهر ماکوی امروزی را میتوان از سال ۱۰۱۲ ه.ش دانست.» در دوره‌های بعد، اعراب و ترکان سلجوقی بر منطقه چیره شدند.
کلاویخو، سفیر پادشاه اس‍پانیا، که درتاریخ اول ژوئن ۱۴۰۳ م از ماکو دیدن می‌کند، آن را قلعه‌ای می‌نامد که حاکمش مسیحی و نورالدین نام دارد. به گفتهٌ وی قراولان همگی از ارمنستان هستند ولی نیز آشنا به زبانهای ترکی و فارسی هستند. به هنگام انعقاد عهدنامه گلستان، در مورد ماکو میان روس و عثمانی رقابت بود. در پی آن به مردم و خان‌های ماکو اختیار داده شد تا به هر سو که مایلند ملحق شوند و آنان الحاق به ایران را انتخاب کردند. از این حیث خوانین ماکو به‌ویژه تیمور پاشا و اقبال السلطنه طرف رعایت و ملاحظه قاجاریه بودند.
ماکو دارای آب و هوای نیمه خشک با توجه به مکانش تحت تأثیر باران‌هایی از کوه‌های زاگرس است. هوای شهر گرم و خشک در تابستان، و سرد همراه با بارش برف در زمستان است. بیشترین بارش ناشی از رگبارهای بهاری است.
شهر ماکو از لحاظ جغرافیایی در آذربایجان غربی قرار دارد و جز شهرهای مرزی ایران به شمار می رود، این دقیقا در محدوده ی سر گربه نقشه ایران قرار گرفته و از این شهر تا کشور ترکیه راه چندانی نیست. خیلی ها بنا بر شباهت نامی که دو شهر ماکو و باکو با هم دارند این دو را اشتباه می گیرند که این کاملا اشتباه است و باکو پایتخت کشور جمهوری آذربایجان محسوب می شود. شهر ماکو از غرب با ترکیه و از شمال با جمهوری خودمختار نخجوان (جمهوری آذربایجان) و کشور ارمنستان هم مرز است. شهر مرزی ماکو در فاصله ی ۲۸۰ کیلومتری شمال ارومیه و ۲۵۰ کیلومتری شمال غرب تبریز قرار دارد. با توجه به این که ماکو شهری مرزی بین ایران و ترکیه است و همین طور دومین منطقه بزرگ آزاد در دنیا به شمار می رود، از همین رو مسافران زیادی هستند که بنابر دلایل متفاوتی به سمت این شهر سفر می کنند؛ اما انتظار آن چنانی از امکانات مورد نیاز برای اقامت در این شهر نباید داشته باشید، ما در راهنمای سفر به ماکو به چند هتل در این شهر اشاره می کنیم که برای استراحت و رهایی از خستگی راه گزینه های خوبی به شمار می روند.
قدیمی ترین ابنیه تاریخی ماکو به دوره اورارتو یا خالدها مربوط است اطاقهای سنگی در دهات سنگر (بین ماکو و بازرگان ) چیرکندی از روستاهای ییلاقی دهستان چای باسار و دلیک داش سیه چشمه و شدی ارس ، کنار پلدشت و کشف کتیبه هایی به خط میخی در قراء بسطام و اطراف بازرگان و حفریات و کشفیات هیئت آلمانی درده بسطام و خوانده شدن کتیبه های میخی توسط باستان شناسان ایرانی و خارجی و نوشته های مورخین قدیم و جدید چون موسی خورن (ارمنی) و ب.ب پیوتروفسکی (روسی) ثابت می کند که سکنه اولیه شهرستان ماکو اورارتوها بودند. شهر بزرگ آنان به نام روسا در نزدیکی قریه بسطام بنا گردیده بود. پس از آنکه ارامنه به حکومت اورارتوها خاتمه دادند بر متصرفات آنها مسلط شدند. طبیعی است که منطقه ماکو نیز ضمیمه حکومت ارمنستان گردید آثار کلیساهای قدیمی مخصوصاً کلیسای طاطاوس و خرابه شهرهایی به نام آرتازیا ، آرتز و آرشاکاوان ( یا خاور زمین به قول اکراد طایفه ساکان ) در ناحیه دامبات و آرماویر Armavir کنار رود ارس تسلط و نفوذ ارامنه را در این منطقه روشن می سازد. در سال ( 694 هـ . ش ) اسقف زاکاریا و پطرس برادرش حکومت سیاسی و مذهبی آرتاز را به دست آوردند. با صرف هزینه بسیار قلعه ماکو را که محل اقامت آنان بود استحکام بخشیدند و راههای کاروان و پل هایی در مسیر راه ساختند و آنرا بصورت راهی تجاری و سوق الجیشی در آورده که موقعیت ماکو و استحکامات تدافعی آن باعث تعجب بینندگان آن می شد. شاهزادگان ارمنی آرتاز بیش از یکصد سال با اتکا به استحکامات قلعه ماکو و مهارت در دفاع ، کلیه حملات مهاجمین به این منطقه را یکی پس از دیگری دفع کردندو حتی تیمور لنگ نیز نتوانست آنجا را تصرف کند. اسقف زاکاریا نه تنها راههای اطراف ماکو را مرمت کرد بلکه چهار پل با طاقهای قوسی روی رودخانه ماکو (زنگمار ) ساخت .
بعد از تیمور ، قره قویونلوها بر آذربایجان مسلط شدند. قرایوسف در سال 785 هـ . ش ماکو را فتح کرد . همیشه در بین امرای قره قویونلوها منازعه بود تا اینکه شاه اسماعیل صفوی در چند جنگ الوند میرزا و سلطان مراد میرزا بازماندگان سلسله آق قویونلو را مغلوب و سلسله مزبور را منقرض و سلسله مقتدر صفوی را تأسیس کرد . در زمان این پادشاه جوان بود که سلطان سلیم ( سلطان عثمانی ) پس از قتل شیعیان آسیای صغیر با لشکر جرار که مسلح به سلاح آتشین بودند به قصد تصرف آذربایجان و برانداختن سلطنت شیعی مذهب صفوی وارد دشت چالدران شد . نبرد چالدران با وجود فداکاریها و شجاعت شخص شاه اسمعیل و سرداران نامی او و سپاهیان قزلباش به نفع وی تمام نشد شاه اسماعیل همواره از این ماجرا دل شکسته بود و کسی خنده او را ندید. بالاخره قلعه ماکو را بعد از مدتها طبق دستور دربار شاه عباس ثانی خراب کردند و کتیبه ای در این مورد در روی صخره نقش بست که با این بیت شروع می شود. این قلعه که قلعه قابان بود ضرب المثل جهانیان بود ...... حکومت ماکو در دوره زندیه و قاجاریه در دست ایل بیات بود. ایل بیات تیره ای از ایل قره قویونلو بود که مسکن اصلی آنان شرق آناتولی بود و در رکاب قره قویونلوها وارد ایران شدند.
قبل از سفر باید بدانید که ماکو تا سایر شهرهای مهم چه میزان فاصله دارد ! گرچه امروزه پروازهای تهران به ماکو هر هفته برگزار می شود اما اکثر مردم به صورت زمینی قصد سفر دارند، در زیر با انواع دسترسی به این شهر آشنا می شوید :
فاصله تهران تا ماکو : 877 کیلومتر
فاصله تبریز تا ماکو : 249 کیلومتر
فاصله اصفهان تا ماکو : 1155 کیلومتر
فاصله مشهد تا ماکو : 1770 کیلومتر
فاصله شیراز تا ماکو : 1639 کیلومتر
فاصله بندرعباس تا ماکو : 2066 کیلومتر
فاصله زاهدان تا ماکو : 2266 کیلومتر
فاصله اهواز تا ماکو : 1390 کیلومتر
فاصله اردبیل تا ماکو : 355 کیلومتر
فاصله رشت تا ماکو : 470 کیلومتر
فاصله ساری تا ماکو : 699 کیلومتر
فاصله گرگان تا ماکو : 987 کیلومتر
جاذبه های ماکو
عمارت کلاه فرنگی ماکو: در سمت شرقی خیابان اما در شهر ماکو عمارتی به نام کلاه فرنگی وجود دارد که قدمت آن به اواخر حکومت قاجار بر می گردد و متعلق به علی قلی خان بیات ماکوئی می شود. گچبری، آینه کاری و شیشه های رنگی ارسی این بنای زیبا، شباهت بسیاری با تالار آینه در کاخ گلستان دارد. عمارت کلاه فرنگی یکی از جذاب ترین جاذبه های شهر ماکو به شمار می رود.
قره کلیسا (کلیسای تادئوس مقدس): قدیمی‌ترین کلیسای ارامنه جهان، در استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو و روستای قره‌کلیسا قرار گرفته است که به قره‌کلیسا شهرت یافته است. در بین ارمنیان این عبادتگاه مذهبی به «تادئوس مقدس» شناخته می‌شود که از قدمتی حدود ۱۷ قرن (گفته می‌شود که در سال ۳۰۰ میلادی و پس از رسمی شدن دین مسیحیت، به‌دلیل زنده نگاه داشتن یاد «طاطاووس مقدس» از مسیحیان مبارز در سال ۴۰ میلادی و دیگر مسیحیان که در سال ۶۶ میلادی و به دستور پادشاه وقت ارامنه کشته شدند، قره‌کلیسا و کلیساهای دیگر احداث شده است)، برخوردار است. برخی از ایشان معتقدند که پیکر «طاطاووس مقدس» در زیرزمین کلیسای امروزی مدفون است. این عمارت مذهبی که رخدادهای متعدد تاریخی را شاهد بوده است، امروزه یکی از مقاصد گردشگری در استان آذربایجان محسوب می‌شود.
گور دخمه ایوان فرهاد (بام فرهاد): اثری باقی‌مانده از هزاره اول پیش از میلاد مسیح (ع)، متعلق به اقوام اورارتو در دوران مادها و قرن هشتم قبل از میلاد، در ۷ کیلومتری شهرستان ماکو وجود دارد که به «گوردخمه ایوان فرهاد» شهرت دارد. این اثر تاریخی و ارزشمند همانند مقبره‌های صخره‌ای مشهور به «وان» در کشور ترکیه است و امروزه به یکی از جاذبه‌های گردشگری تاریخی در کشور و استان آذربایجان غربی تبدیل شده است. گوردخمه که در بین مردم به «بام فرهاد»، «خانه فرهاد» و در زبان محلی به «فرهاد بامو» نیز شهرت یافته است، از دو اتاق و ورودی که در انتهای ۳۰ پله سنگی قرار دارد، تشکیل شده و در دل کوه و داخل صخره‌ای بزرگ، تراشیده شده است. این اثر کهن، از چشم‌اندازی زیبا و تماشایی برخوردار است که برای بازدید از آن حضور راهنمایی باتجربه، ضروری است.
کاخ باغچه جوق ماکو: کاخ باغچه جوق، عمارتی زیبا، کهن و متعلق به دوران حکومت قاجاریان است که در باغی وسیع به مساحت ۱۱ هزار متر مربع در روستایی به همین نام و در ۶ کیلومتری شهرستان ماکو قرار دارد و خود دارای وسعتی حدود ۲ هزار متر مربع است. به نظر می‌رسد که این اثر زیبای تاریخی به همت «اقبال السلطنه» یکی از سرداران «مظفرالدین شاه قاجار» ساخته شده است. از ویژگی‌های جالب و قابل‌توجه در این اثر تاریخی میتوان به نوع معماری آن اشاره کرد که تلفیقی از معماری ایرانی و فرنگی، مخصوصا معماری روسی است. تزیینات انجام شده در این بنای کهن بسیار زیبا و هنرمندانه صورت گرفته و نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌سازد.
پل قلعه جوق ماکو: از دیگر جاهای دیدنی ماکو، میتوان به «پل قلعه جوق» اشاره کرد که در جنوب این شهرستان قرار دارد. این اثر تاریخی متعلق به دوران حکومت صفویان است که سازندگان این بنای کهن، آن را به ارتفاع بالغ بر ۹ متر، عرض حدود ۴ متر و ۵۰۰ سانتی‌متر و طولی برابر با ۱۰ متر با مصالحی همچون سنگ‌های تراشیده، سنگ‌های نتراشیده، قلوه‌سنگ و ملاط گچ و آهک احداث کرده‌اند. زیبایی، معماری و قدمت این سازه تاریخی می‌تواند آن را به یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان ماکو، تبدیل سازد.
منطقه حفاظت شده آغگل ماکو: منطقه‌ای وسیع که میتوان از آن به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های ارزشمند و مهم گونه‌های مختلف جانداران بومی استان آذربایجان غربی و نیز پرندگان مهاجر یاد کرد، در نزدیکی شهرستان ماکو قرار دارد که به «منطقه حفاظت‌‌شده آغگل» شهرت یافته است. مسئولان این ناحیه از ماکو، آن را در دو بخش مجزا احداث کرده‌اند. در یکی از بخش‌ها شکار ممنوع است ولی در بخش دیگر میتوان با داشتن شرایطی مشخص، به شکار حیواناتی از قبیل گرگ، کبک، پرندگان شکاری، روباه و گراز پرداخت. بازدید از این منطقه، برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و شکار بسیار مناسب است.
سنگ نبشته شهر روسا: در شهرستان ماکو، سنگ‌نبشته‌ای بسیار قدیمی و متعلق به دوران حکومت پادشاهان اورارتو قرار دارد که روی آن متنی در ۱۶ سطر و به خط میخی حک شده است. این سنگ‌نبشته متعلق به شهر روسا از شهرهای اورارتویی است که گفته می‌شود پیشینه آن به قرن نهم قبل از میلاد مسیح (ع) بازمی‌گردد. باستان‌شناسان معتقدند که این سنگ‌نبشته متعلق به «روسای دوم»، یکی از پسران «آرگیشتی دوم» از پادشاهان مشهور و قدرتمند اورارتو است که هم‌زمان با اتمام احداث شهر روسا (در مورد شهر روسا و کتبیه آن، روایت تلخی وجود دارد که گواه از سرنوشت تلخ آن است)، روی سردر آن نصب شده است. این کتیبه پس از تجربه وقایع و رخدادهای متعدد، سرانجام به اداره آموزش‌وپرورش شهرستان ماکو منتقل شده است.
خانه سنگی جمال خان تیموری: خانه سنگی جمال خان تیموری، یکی دیگر از عمارت‌های کهن و متعلق به دوران حکومت قاجاریان است که در شهرستان ماکو قرار گرفته است. سازندگان این بنای تاریخی، آن را که دارای ۶۰۰ متر مربع و متشکل از دو طبقه است، در زمینی به مساحت ۴ هزار متر مربع ساخته و در احداث آن، از سنگ به‌عنوان اصلی‌‌ترین مصالح استفاده کرده‌اند.
قلعه سیاه ماکو: در فاصله ۳۶ کیلومتری از شهرستان ماکو، قلعه‌ای تاریخی وجود دارد که به قلعه سیاه شهرت یافته است و از جاهای دیدنی آذربایجان غربی محسوب می‌شود. این اثر کهن روی توده‌ای از مواد مذاب منجمد ساخته شده و دارای برج‌های مستطیلی شکل است که نیمی از آنها نسبت به بقیه برج‌ها، جلوتر قرار دارد. باستان‌شناسان و کارشناسان معماری بر این باورند که این امر به‌دلیل کاربرد دفاعی صورت نگرفته است بلکه دلیل آن، تزئین کردن عمارت است. با توجه به معماری‌های انجام شده در ساختمان‌های دوران اورارتویی، به نظر می‌رسد که این خانه نیز در آن دوران احداث شده و عمارتی سلطنتی است که در قرون ۷ و ۸ میلادی پیش از میلاد مسیح (ع) ساخته شده است.
کلیسای زور زور (مریم مقدس) ماکو: کلیسایی قدیمی و متعلق به اوایل قرن ۱۴ میلادی در ۲۰ کیلومتری شهرستان ماکو واقع در استان آذربایجان غربی قرار دارد که از آن به «کلیسای زورزور» یاد می‌شود. گفته می‌شود که این بنای کهن به همت «ذکریا» از اسقفان اعظم کلیسای «تاتائوس مقدس» و با الگوبرداری از طرح صلیب ساخته شده است. از ویژگی‌های این بنای کهن، ساخت نماهای داخلی و خارجی آن بوسیله سنگ‌های تراشیده منظم، به‌صورت خط‌کشی و بدون ملاط است. جالب است بدانید که اخیرا پس از ساخت سد بارون، مسئولان برای جلوگیری از آب گرفتگی و حفظ این بنای ارزشمند، ساختمان آن را به مکانی مرتفع که در همان منطقه قرار داشت، منتقل کردند.
.......................................
آرشیو
