گیوی مرکز شهرستان کوثر
گیوی یکی از شهر های استان اردبیل درکشورایران است . شهر گیوی شامل دو منطقه بنام‌های گیوی علیا و گیوی سفلی می‌باشد. اهالی شهر "کیوی" و روستاهای اطراف، این شهر را «کویو- Küyü» تلفظ می‌کنند اما در اسناد رسمی پنجاه سال گذشته به‌صورت‌های کیوی- گیوی- سنجبد- کوثر ثبت شده‌است که اسم کوثر هیچ گونه بیشینه ی تاریخی ندارد. اسم این شهر در برخی کتب تاریخی از جمله «نزهه القلوب» حمدلله مستوفی به صورت «کوی» ذکر شده‌است.
زبان اهالی ترکی آذربایجانی و جمعیت گیوی در سال ۱۳۹۵ خورشیدی برابر با ۷۱۰۱ نفر بوده‌است. مردم شهرستان کوثر با مرکزیت شهر گیوی پیرو دین اسلام و دارای مذاهب شیعه (دوازده امامی) و سنی هستند. طبیعت بی‌نظیر این منطقه مخصوصاً در فصل بهار و تابستان سبب ورود گردشگران زیادی به این منطقه شده است. از جاذبه‌های تاریخی این منطقه می‌توان به حمام سنگی شهر گیوی، آبگرم گیوی و ژئوپارک دربندمشکول (شهرستان کوثر) اشاره کرد.
از نظر ایرج عظیمی گیوی (۱۳۸۳) نویسنده کتاب ” گیوی در گذر زمان” تاریچه این شهر به قبل از اسلام می رسد که در ابتدا آن را “دورد اِولَر” (چهار خانه) می نامیدند که آن هم به این دلیل است که در ابتدا در این شهر چهار تا خانه بوده است. این که این شهر به گیوی شهرت یافته به این دلیل است که اسم گیوی از پهلوان نامی گیو پسر گودرز گرفته شده است که در گذشته ای دور به عنوان جنگاوری بی نظیر در منطقه ای می زیسته و در آبادانی این منطقه، نقش به سزایی داشته است. این شهر در سال ۱۲۷۴ با یک زلزله به کلی ویران می شود و هشتصد نفر که به مسجد دمیرچی پناه برده بوده اند می میرند.
مردم، در محلی که گیوی علیا نامیده می شود اقامت گزیدند و رفته رفته تراکم جمعیت زیاد و در سال های اخیر هر دو گیوی به هم ملحق گردید. عده ای هم به بنادر انزلی و تعداد زیادی به بندر کراسنودسک روسیه می روند.
این شهر هفت محله قدیمی دارد: ” گگلر ، دمیرچی، چله خانه، سیتالّی، ناودولی، کرچیتلیک، بش بازار”. مهمترین منابع آب سطحی “گیوی چای” است، که به موازات جاده خلخال به اردبیل امتداد دارد و تقریبا دارای آب دائمی بوده و به مصرف آبیاری می رسد.
عمده ترین محصولات سردرختی این منطقه را، میوه هایی چون “سیب، به، توت، گیلاس، آلبالو، زردآلو، گردو، بادام و انگور” تشکیل می دهند. طبیعت بی نظیر این منطقه مخصوصاً در فصل بهار و تابستان سبب ورود بی شمار گردشگر به این منطقه در جنوب استان اردبیل از مسیر جدیدالاحداث اتوبان اردبیل-زنجان-تهران شده است. این شهر به جهت کوهپایه‌ای بودن و واقع شدن منازل مسکونی در باغات یکی از جاذبه‌های نادر گردشگری استان اردبیل است و ایجاب می‌کند با محوریت باغ شهر بودن معرفی شود. آبگرم گیوی یکی از آبدرمانی های طبیعی این شهر محسوب می شود که همه ساله مسافران زیادی از اقصی نقاط کشور برای آبتنی به این منطقه مسافرت می کنند.
گیوی با تصویب هیات دولت به شهرستان (با نام کوثر ) ارتقا یافت که اکنون دارای دوبخش به نام های مرکزی با ۷۶۳ کیلو متر مربع مساحت و ۶۲ آبادی و فیروز با ۴۸۰کیلو متر مربع مساحت و ۳۸ آبادی هست.
محصولات کشاورزی و سوغاتی های شهر گیوی: بـه (دارای برند کیفیت و اصلی ترین سوغات شهر گیوی در ماه مهر)، عسل، گردو، قئیت و فرآوردههای انگور، گیلاس، آلبالو، سیب و لبنیات از جمله سوغاتی های شهرستان کوثر به شمار می رود.
صنایع دستی: قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم بافی
شهرستان کوثر
شهرستان کوثر، با مرکزیت شهر گیوی در استان اردبیل واقع شده‌است و دارای وسعت تقریبی ۱۲۴۵ کیلومتر مربع، حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع است. شهرستان کوثر در ۴۸ درجه و ۲۹ دقیقه طول جغرافیایی در فاصله ۸۵ کیلومتری اردبیل و حدود ۳۰ کیلومتری خلخال قرار دارد. این شهرستان از شمال با شهرستان اردبیل، از شرق با شهرستان خلخال، از غرب و جنوب با شهرستان‌های نیر و میانه همسایه است. ساکنان این شهر علاوه بر خلخال و اردبیل با شهر میانه در استان آذربایجان شرقی تبادلات اقتصادی دارند. شهرستان کوثر یکی از شهرستان‌های استان اردبیل ایران است.
بخش سنجبد شهرستان خلخال در سال ۱۳۷۵ با مرکزیت گیوی به شهرستان کوثر تبدیل شد. این شهرستان از ۲ بخش و ۴ دهستان تشکیل شده‌است.
بخش مرکزی شهرستان کوثر متشکل از دهستان سنجبد شمالی و دهستان سنجبدغربی به همراه شهر گیوی
بخش فیروز متشکل از دهستان زرج آباد و دهستان سنجبد جنوبی
شهرستان کوثر (گیوی) تا سال ۱۳۷۵ یکی از بخش‌های شهرستان خلخال به نام «بخش سَنجَبَد» به مرکزیت شهر گیوی بود؛ ولی در این سال از شهرستان خلخال منتزع و به شهرستان کوثر به مرکزیت شهر گیوی تبدیل شد و دارای ۲ بخش و ۴ دهستان است. نامگذاری این شهرستان به نام «کوثر» به دلیل متقارن بودن با روز تولد حضرت زهرا (س) بوده و به میمنت این روز اسم این شهرستان توسط آیت اله هاشمی رفسنجانی رئیس‌جمهور وقت کوثر نامیده شد.
ساکنان شهرستان کوثر به زبان‌های ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند. مردم شهرستان کوثر دارای مذهب شیعه دوازده امامی هستند.در این شهرستان دو روستا به ترتیب از نظر زبان و مذهب با دیگر روستاها فرق دارند:روستای علاالدین دارای سکنه تات زبان شیعه مذهب می باشد و روستای هشین دارای سکنه ترک آذربایجانی سنی مذهب هستند.
شغل بیشتر اهالی شهرستان کشاورزی، باغبانی، دامدارای و صنایع دستی است. بافتن جاجیم وگلیم از دیر زمان در رو ستاهای اطراف این شهر مرسوم است. دختران شهر با یادگیری هنرهای دستی به کارهایی چون گلدوزی و ملیله دوزی، دوختن سبد و.. می‌پردازند. پرورش درختان مثمر مانند سیب (غالب در شهرستان)، به (غالب در شهر گیوی)، گیلاس ، آلبالو ،توت (بیشتر به صورت وقف شده)، گردو، بادام، انگور، انواع آلو، آلوچه، قیصی، انواع به (ترش، شیرین، حاجی آشی، ملس، آرمودی، آجی شیرین و…) توت فرنگی، انواع سبزیجات، سنجد زراعت محصولاتی همچون گندم (غالب)، جو، عدس، نخود، گاودانه، کلزا، گوجه فرنگی، خیار، خربزه‌های محلی،
پرورش و پرواربندی گاو شیری و گوشتی، گوسفند و به ندرت بز به صورت سنتی و نیمه سنتی و انواع ماکیان از مشاغل اهالی شهرستان هست. همچنین در این شهرستان یک واحد پرورش شترمرغ ۷۰ راسی نیز فعال می‌باشد. زنبورداری نیز به دلیل بکر و کوهستانی بودن منطقه از رونق خوبی برخودار هست.
پوشش گیاهی این شهرستان، استیپی و در ارتفاعات، به صورت مرتع و چمنزار است. این شهرستان دارای مراتع و چراگاه‌های طبیعی، به وسعت بیش از ۱۰۰۰۰۰ هکتار و دارای جنگل‌های طبیعی نیز، با وسعت ۲۰۰۰ هکتار است.
از مشخصات و و یژگی‌های گیوی وجود مناظر طبیعی و کوه‌های مشجر و پارک‌های زیباست از مناظر مهم و دیدنی و توریستی می‌توان آبگرم (ایستی سو)، و محیط دلپذیر و آرام منطقه و هوای لطیف کوهستان و مناطق زیبای طبیعی و اثرات شفابخش آب‌های معدنی که همه ساله، در تابستان مسافران زیادی را از شهرهای بزرگ مخصوصاً تهران به خود جذب می‌کند، نام برد. از دیگر مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی، رستم داشی (سنگ رستم)، داش حمام (حمام سنگی)، سنج روپیر، یخچال طبیعی (بوزلوخ)، آبشار روستای باغچه جیق معروف به شرشر با ارتفاع ۱۵ متر، دربند روستای هواشانق، سرمستان یا سلمستان، دربند مشکول، منبر مشکول، پل فیروزآباد و سدهای خاکی از جمله سد خاکی قره قشلاق را می‌توان نام برد.
جاذبه های کوثر
آبگرم گیوی: آبگرم زیبای گیوی به دلیل ویژگی های آب این منطقه به یکی از معروف ترین آبگرم های کشور تبدیل شده است. این آبگرم در درمان بیماری‌های پوستی، مفصلی، رماتیسم، اعصاب، متابولیکی و گوارشی تاثیر فراوانی دارد.دمای آن چیزی در حدود 50 درجه سانتی گراد است و به میزان 5/2 لیتر در ثانیه میزان آبدهی دارد. آب این مجموعه از رشته‌کوه‌های آهکی و توده آذین سرچشمه می‌گیرد.
دلیکی داش ( سنگ سوراخ ): این سنگ از نظر موقعیت جغرافیایی در شمال شرقی شهر در قسمت پایین جاده گیوی به خلخال در میان باغات (دربند) شهر واقع شده است. در این محل در آخرین چهارشنبه سوری دخترانی که عروسی نکرده‌اند و زنانی که صاحب فرزند نمی‌شوند جمع می‌شوند و نیّت می‌کنند و از این سوراخ عبور می‌کنند و اگر به آرزوهای خود رسیدند، سال بعد در همان محل وهمان زمان (آخرین چهارشنبه سوری) به رقص و شادی می‌پردازند و شیرینی می‌دهند. از سوراخ این سنگ باغداران آب مورد نیاز خود را جهت آبیاری باغات خود عبور می‌دهند.
پل فیروز آباد: این پل در بخش فیروز و ورودی روستای فیروزآباد در تاریخ 1312 ه.ش در زمان رضاخان خائن توسط آلمانیها طراحی و ساخته شده است. مصالحی که در ساخت این پل به کار رفته، سیمان، آهن، آرماتور، شن و ماسه است. رودهای روستاهای لیکوان، ایلخچی، سنگ‌آباد، شهر کیوی، هریس در روستای فیروزآباد به هم متصل شده و از زیر پل فیروزآباد می‌گذرند.
داش حمام ( حمام سنگی ): در قمست جنوب شرق شهر گیوی سفلی و در تراس رودخانه ی گیوی چایی و در میان باغ های ساحل رودخانه، داش حامامی واقع شده است. حمام مذکور در دامنه ی کوه و به صورت غاری است که از یک فضای مستطیل شکل به ابعاد تقریب ٤ × ١٠ متر تشکیل شده که در دل یک صخره طبیعی کنده شده است. محلی که حمام در آن ایجاد شده، در اصل یک چشمه بوده که با گسترش محدوده ی جشمه و ایجاد سکو و یک حوضچه مرکزی با کنده کاری در بستر سنگی تبدیل به فضایی جهت استحمام شده است. آب این حمام از سه نقطه تامین می شود که درجه حرارت های هر کدام با دیگری فرق می کند. در دو گوشه ی شمال شرقی و شمال غربی حمام حوضچه های کوچکی با ابعاد حدود نیم در نیم متر ایجاد شده که آب آن تراوش شده از دل دیواره ی سنگی ابتدا در این حوضچه ها جمع شده و سپس وارد حوض مرکزی می شود. وسط دیواره ی شرقی حمام نیز سومین سرچشمه ی آب حمام می باشد که سردتر از دو سرجشمه ی دیگر است. گرمترین آب جشمه ی حمام بیشتر از ٣٠ درجه ی سانتیگراد دما ندارد. با این همه استحمام با آن بسیار آرام بخش و دلچسب می باشد.
پارک شهر واقع در شهرک فرهنگیان: در قست جنوبی شهر واقع در شهرک فرهنگیان با مساحت 1500 متر مربع در زمان آقای مختار جمیلی (شهردار وقت) احداث و در بیست ودوم بهمن 1380 افتتاح شد. این پارک در فصول بهار و تابستان تا اواسط پاییز از صبح تا ساعت 5/9 شب مورد استفاده بچه‌ها و خانم‌ها (ساکنین شهرک) و از ساعت 5/11 شب به بعد مورد استفاده آقایان قرار می‌گیرد. آقایان روی چمن یا روی صندلی‌های پارک نشسته و تا ساعت یک نصف شب به صبحت و گفتگو می‌پردازند.
آسیابهای آبی کیوی: از آب رودخانه کیوی چایی علاوه بر استفاده در آبیاری مزارع و باغات، در قدیم برای به کار انداختن آسیابهای آبی نیز استفاده می‌شده است. کیوی به خاطر داشتن آسیابهای آبی متعدد در منطقه خلخال و اردبیل ممتاز بوده است. آسیابهای آبی شهر کیوی در قدیم عبارتند از : – عباس قوشا دگیرمانی – اورغوّری پیرجان دگیر مانی – کرم دگیرمانی – ایوب دگیرمانی – شاه دگیر مانی – مَشَد دگیر مانی – زنبورک دگیر مانی – آسیاب مشهدی ابوالفضل بشارتی – آسیاب مشهدی حیدر صادقی این آسیابها، گندم‌های اهالی شهر و روستاهای اطراف را آرد می‌کردند. با وجود چنین آسیابهایی می‌توان تخمین زد که آب رودخانه گیوی چایی چقدر بوده است.
مرداب گنجگاه (گنجاه گولی): این مرداب در فاصله 16 کیلومتری شهر کیوی و در شمال غربی روستای گنجگاه واقع شده است و از مناظر دیدنی منطقه به شمار می‌رود. این مرداب به صورت فصلی است و آب آن در تابستان خیلی کم می‌شود از آب آن برای آبیاری زمینهای زراعتی استفاده می‌نمایند. در فصل تابستان، جوانان روستاهای همجوار مثل گنجگاه، نصیرآباد، نیلق، ابلی علیا و سفلی و شهر گیوی در این مرداب شنا می‌کنند.
سد خاکی قره قشلاق: این سد در سال 1379 در شمال روستای قره قشلاق با مدیریت جهاد کشاورزی گیوی و با نظرات مدیریت آب و خاک استان اردبیل و با پیمانکاری شرکت خدمات مهندسی آب و خاک اردبیل احداث شد. از آب این سد زمینهای زراعی اطراف روستای قره قشلاق آبیاری می‌شود و نقش خاصی در عمران آبادی و تولیدات کشاورزی این روستا دارد.
پل پردلیس: بر روی رودخانه قزل اوزن، پلی وجود دارد که هر ذهن کنجکاو و علاقه مند بعد ساعت ها نظاره از زیبایی معماری، استحکام و اهمیت آن سیراب نمی شود. این پل که “پل پردلیس” نامیده می شود روزگاری شرق و غرب عالم را در جاده ابریشم بهم پیوند می داد ، اكنون جز پلی فرسوده ، مخروبه ، متروكه چیزی از آن نمانده است. از نه دهنه آن تنها پنج دهنه باقی مانده است و اگر سازمان حفظ میراث فرهنگی مرمت و بازسازی آنرا بعهده نگیرد ، باز یادگاری از پیشینیان از بین خواهد رفت. از شواهد و قرائن چنین برمی آید كه این پل در سده سوم و چهارم هجری وجود داشته است و احتمالاً قبل از آن تاریخ نیز موجود بوده است. تاریخ در جاهای زیادی از آن یاد می كند. قدیمی ترین یادكرد از این پل ، توسط استخری در مسالك و ممالك است. پل پردلیس اخیرا در فهرست آثار ملی استان اردبیل، شهرستان کوثر به ثبت رسیده است.
روستای مشکول: روستای مشکول در دهستان سنجبد جنوبی به مرکزیت فیروز آباد، شهرستان کوثر استان اردبیل قرارداردوازروستاهای تاریخی ، بافرهنگ وبامردمان مقیدبه رعایت مسائل شرعی واسلامی می باشد .اکثراهالی به شغل کشاورزی، دامداری وباغداری مشغولند . روستاهای همجوارش عبارتنداز:افشار،امیرآباد،ام آباد،علاءالدین،هشین،دوگر،بنه خلخال،فیروزآباد،شوراخانه،دیز و… مردم روستای مشکول دارای مذهب شیعه دوازده امامی وبه زبان ترک آذربایجانی تکلم می کنند در روستای مشکول درختان میوه ای مانند پسته وحشی،گلابی وحشی،انواع گون،گیاهان دارویی،ریواس ،زالزالک وجود دارد .مشکول به معنی مشک کوچکی که برای مسافر و یا هنگام کار در باغ مورد استفاده قرار می گیرد. باتوجه به اینکه روستای مشکول ازقدیم الایام دارای مراتع باوسعت زیادوزمینهای صخره ای وسنگلاخی بوده وچنین جاهایی معمولامحلی مناسب برای پرورش بز می باشدحتی الان نیزاهالی تمایل بیشتری برای پرورش بز دارند چراکه این نوع دام سازگاری زیادی باچنین محیطهایی دارند لذا باتوجه به موضوع مذکورومعنای مشکول درلغتنامه های معتبربه نظرمی رسددرقدیم مشکول محلی برای تولیدمشک آب بوده وسایرمناطق برای تهیه مشک باکیفیت عالی به این روستامراجعه می کردندواهالی نیزازآن استفاده های متنوع وزیادی داشته اند فلذاروستارامشکول ویابه عبارت بهترمحلی که درآنجامشک تولیدو استفاده می شود نامیده اند. این روستا علاوه برداشتن منابع عظیم طبیعی،گردشگری،تاریخی و… دارای منابع عظیم ومستعدانسانی است . از آثار تاریخی این روستا می توان به این موارد اشاره کرد : منبرتاریخی مشکول ، برج تاریخی مشکول ، کوه تاریخی قلعه بوینی مشکول ، زیارتگاه پیرتقی مشکول و قبرستان قدیمی واهل سنت مشکول . از مناطق گردشگری روستا مشکول می توان به این موارد اشاره کرد : دربند مشکول ، پل معلق مشکول برروی رودخانه قزل اوزن ، غارهای طبیعی ، منطقه حفاظت شده جانوری وشکارممنوع مشکول و ژئوپارک جاده سرچم –اردبیل که درمنطقه مشکول قراردارد. وقوع جنگ بین عشایرمنطقه یعنی طرفداران میرزا کوچک خان جنگلی باارتش رضاخان درروستای مشکول به تاریخ۱۳۰۲هجری شمسی اتفاق افتاده است .
...............................
آرشیو
