پولس پارسی یا پاول پارسی یا پولس بصره‌ای فیلسوف و منطق‌دان بزرگ عصر ساسانی بود. او همچنین استاد فلسفه خسروانوشیروان نیز بوده است.[1]
پولس پارسی در سده ۶ میلادی در ریواردشهر(ریشهر) پارس به دنیا آمد و در دانشگاه جندی شاپور فعالیت میکرد. پس از مدتی به آناتولی رفت و به مسیحیت نسطوری گروید.[2]
توانایی وی در علم فلسفه بی‌همتا بود به گونه‌ای که چندین نسک در شرح علوم ارسطو نوشت. با این حال در زمان بازگشت او به ایران به نوشتار او چندان توجه نشد و به همین دلیل او مجددا به آئین زرتشتی گروید. [3]
📜 رسالهٔ گویایی ارستو: از نوشتار او به بُن پهلوی اثری باقی نمانده است اما ۲ برگردان رساله او به زبان سریانی و عبری باقی مانده است که توسط ابو علی مسکویه رازی دانشمند ایرانی ترجمه شده است.[4]
گفتارهای پاول پارسی را بزرگمهر لقمان برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۵ با نام گویایی ارستو به پارسی ناب گردانده و چاپ کرده‌است. گویایی ارستو دربردارندهٔ این سه گفتار از پاول پارسی است (گفتار اندر گویایی ارستو، روشنایی‌نامه‌ای بر اندر پیرامونِ گزارش Περὶ Ἑρμηνείας ارستو، پیش‌درآمدی بر فرزانگی ارستو رده‌بندی ارستویی دانشها ) که به شاه خسرو انوشیروان ساسانی پیشکش شده.[5]
📜 مقدمه منطق پولس: دربارۀ مقدمه منطق که پولس آن را به خسرو انوشیروان تقدیم کرده است، می‌دانیم که گویا منبع آن گزیدۀ سریانی سرگیوس رأس العینی بوده، و در دیباچه کوتاه آن، سخنی در فواید منطق و فلسفه آمده است که به گفتار برزویه طبیب در آغاز کلیله و دمنه شباهت بسیار دارد. این رساله در سده‌های متمادی مورد توجه متفکران بوده، و ابن عبری نیز با عنوان مقدمه رسای پولس بر منطق (جدل) ارسطو از آن یاد کرده است. تنها نسخه خطی از متن سریانی این رساله در کتابخانه موزۀ بریتانیا موجود است که متن سریانی و ترجمه فرانسوی دیباچه و مشخصات آن را ارنست رنان به دست داده است. ترجمه فارسی این دیباچه نیز در مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه بر کتاب المنطق ابن مقفع آمده‌است.[6]
1️⃣ C. H. M. Versteegh, Greek elements in Arabic linguistic thinking, BRILL, 1977, ISBN 90-04-04855-3
2️⃣ D. Gutas, Paul the Persian on the classification of the parts of Aristotle's philosophy: a milestone between Alexandria and Baghdad, Der Islam 60 (1983), 231-67, esp. 250-254 on the Arabic translation, attributing it to Abu Bishr Matta.
3️⃣ Addai Scher, ed., Histoire Nestorienne (Chronique de Seért), Patrologia Orientalis, 7 (1910), 147.
4️⃣ Byard Bennett, "Paul the Persian", Encyclopaedia Iranica, accessed 2009-07-10. Contains a detailed bibliography of works on Paulus Persa.
5️⃣ پاولِ پارسی، گویاییِ ارستو، پارسی از بزرگمهرِ لقمان، ویرایشِ دوم، رویه‌های ۴۹ و ۵۰.
6️⃣ دانش‌پژوه، محمدتقی، مقدمه بر المنطق، ج۱، ص۱۲-۱۵، (نک : هم، ابن مقفع).
