اَشکذَر شهری در بخش مرکزی شهرستان اشکذر استان یزد ایران است.این شهر در ۲۲ کیلومتری شمال یزد و در ۸ کیلومتری اختر جاده یزد- اردکان واقع است. این شهر در حاشیه کویر مرکزی ایران قرار گرفته و فاقد رودخانهٔ دایمی است. اشکذر مرکز پروش اسب اصیل عرب در ایران بوده و بیش از ۱۰۰ مرکز پرورش اسب در این شهر دایر است که بیشتر ان در مجومرد/میل سفید است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۱۹٬۱۲۳ نفر (۵٬۷۹۹ خانوار) بوده‌است. در سال ۱۳۹۲ هیئت وزیران بنا به پیشنهاد وزارت کشور و به استناد ماده ۱۳ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری (مصوب ۱۳۶۲)، تغییر نام شهرستان صدوق به شهرستان اشکذر را مورد تصویب قرار داد.
بنای اولیه شهر اشکذر بدست اشکین زال یا اشک بن زال که از ملوک الطوایف زمان اشکانیان بوده، بنیان نهاده شده‌است که اهالی شهر نیز آن را قبول دارند و در مورد «ذر» به گفته اهالی شهر اشک ابن زال همسری بنام آذر داشته‌است و پسوند «ذر» در واقع مخفف نام آذر بوده‌است. در مورد سکونت گزینی، بنای اولیه شهر اشکذر به زمان اشکانیان بازمی‌گردد که در زمان اخیر با توجه به خشت‌های یافت شده در اطراف مسجد جامع که از زیر ریگزار بیرون آمده‌است به گفتهٔ مسئولان میراث فرهنگی متعلق به دورانی حدود ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال قبل می‌باشد.
قسمت اعظم محدوده حوزه نفوذ اشکذر از نظر منابع آبی در حوزه سفره آب زیر زمینی یزد – اردکان قرار گرفته است و بقیه آن یعنی قسمت غربی آن که ادامه ارتفاعات شیر کوه است تغذیه کننده این سفره می باشد. پس قسمت اعظم منابع آب آن آبهای زیر زمینی است که به صورت 75 چاه عمیق و 20 چاه نیمه عمیق و 348 رشته قنات مورد استفاده قرار می گیرد. در کل وضعیت فعلی آب اشکذر مطلوب و مناسب می باشد. شهر اشکذر از نظر تکنونیکی (زلزله) فاقد گسل بوده و مقاوم تر از سایر قسمتهای دیگر می باشد. ضریب لرزه خیزی منطقه از 0/75 تا یک تغییر می کند.
از لحاظ وزش باد اشکذر منطقه ای باد خیز است و این بدلیل بوجود آمدن شرایط فرابار در نواحی کوهستانی غرب و فروبار در نواحی پست شرقی است . باد غالب منطقه با توجه به اطلاعات موجود در ایستگاه سینوپتیک یزد بادهای غربی بویژه بادهای شمال غربی است. از دیگر بادهای وزنده در اشکذر می توان به باد اصفهان ، باد قبله و باد سیاه کوه نام برد.
شغل اصلی و اولیه شهر اشکذر همانند سایر سکونتگاه های منطقه کشاورزی و دامپروری بوده است. اصولا پیدایش سکونتگاه ها و تشکیل هست اولیه زندگی بر مبنای وجود اب و زمین مناسب جهت زراعت و نیز بدنبال آن پرورش بوده است. طی سالهای اخیر و محدودیت منابع آب و عدم توسعه کشاورزی که نتیجتا کاهش در آمد کشاورز و عدم تامین هزینه روز افزون زندگی را بدنبال داشته است. امروزه درصد کمی از مردم اشکذر که آن هم غالبا افراد مسن می باشند به کار کشاورزی مشغولند که طبق اظهارات خودشان کشاورزی شغل دوم آنان بوده و درآمد آن به تنهایی پاسخگوی مخارج زندگیشان نیست. همچنین بدلیل نزدیکی به شهر یزد وجود امکان سریع جابجایی ساکنین و تاثیرات شهر یزد بر سکونتگاه های اطراف مانند اشکذر به تدریج زمینه های شغلی دیگری را برای مردم منطقه بویژه طبقه جوان و تحصیل کرده در واحدهای اداری و صنعتی و تجاری را فراهم ساخته است.با توجه به بعد کم مسافت اشکذر نیازی به مهاجرت به شهر یزد نبوده است و افراد شاغل پس از فراغت از کار به سهولت می توانند به اشکذر بازگردند که این وضعیت باعث گردیده اشکذر دارای توان بالقوه ای جهت جذب جمعیت سر ریز یزد باشد.
اشکذر به دلیل داشتن برخی پارامترهای موثر در ایجاد صنایع از نظر صنعتی مکان مناسبی جهت استقرار صنایع می باشد. اشکذر در مسیر جاده مهم تهران – بندر عباس قرار دارد و یکی از نیازهای ایجاد صنعت وجود راه مناسب است. از لحاظ دسترسی اشکذر به آب برق گاز و تلفن نیز اشکذر در وضعیت بسیار مطلوبی است که خود اینها می تواند از عوامل مهم رونق صنایع مختلف در این شهر باشد. از لحاظ خدماتی نیز اشکذر می تواند بسیار نقش خوبی را در تولید اشتغال ایفا نماید. شهر اشکذر به دلیل قرار گرفتن در راه ترانزیتی تهران – بندرعباس هر روزه پذیرای تعداد زیادی کامیون و سواری های عبوری می باشد. افراد زیادی می توانند با ارائه خدماتی نظیر تعمیرگاه ها ، فروشندگان لوازم یدکی،آهنگران ، فروشندگان مواد غذایی و رستوران هاو… به رهگذران،برای خود ایجاد شغل نمایند.
شهرستان اشکذر در دشت یزد - اردکان واقع شده است. در سراسر این دشت برخانهای (تپه‌های شنی هلالی شکل) متعدد که حاصل فرسایش بادی است، به چشم می‌خورد. گفته می‌شود که منشأ این شنهای روان ناحیة ندوشن و باتلاق گاوخونی است. این منطقه فاقد کوهستان و در نتیجه دارای آب و هوای صحرایی با طوفانهای توأم با شن و ماسه می‌باشد. تپه‌های هلالی شکل که یکی از پدیده‌های فرسایش بادی است در تمام مناطق مشاهده می‌گردد به همین علت از زمان‌های بسیار قدیم برای مصون بودن روستاها از طوفانهای کویری، خانه‌ها و اماکن اصلی ده به صورت متمرکز و مزارع و باغات، مساکن را محاصره کرده‌اند.میانگین حداکثر و حداقل دما طی یک دورة کوتاه مدت ۶ ساله (۱۳۵۷-۱۳۶۳ش) به ترتیب حدود ۲۸ و ۱۰ درجة سانتی‌گراد برآورد شده است. میانگین بارش سالانه طی همان سالها ۶۸ میلی‌متر بوده است. شهر اشکذر فاقد رودخانة دائمی است و تنها، رودخانة رحمت‌آباد که از ارتفاعات خونزا در شمال باختر یزد سرچشمه می‌گیرد، در فصل بارندگی دارای جریان آب است. بروز طوفانهای شن و ماسه و فرسایش بادی حاصل از آن از ویژگیهای این ناحیه است که همراه دیگر عوامل نامساعد طبیعی از جمله کمی ریزشهای جوی و کاهش تدریجی منابع آب زیرزمینی، موجب فقدان پوشش گیاهی شده است. در این دشت جانورانی مانند آهو، روباه، خرگوش و گونه‌هایی از پرندگان مانند کبوتر و تیهو وجود دارند.
شهرستان اشکذر با توجه به فاصله کمی که با شهر یزد دارد، سوغات و محصولات محلی آن تفاوت چندانی با این شهر نداشته و می توان گفت که در بسیاری از محصولات و صنایع دستی مشترکات فراوانی دارد. پشمک، حاجی بادام، سوهان آردی، نان منقا، نان برنجی یزدی، شیرینی بادامی، لوز پسته، لوز بادام، لوز نارگیل، قطاب بی‌شکر، لوز زعفران، کیک یزدی و ... از شیرینی‌های معروف یزدی هستند که آن ها را می توان در کارگاه های شیرینی پزی اشکذر و ویترین مغازه های آن مشاهده کرد. اشکذر به جز شیرینی‌های معروف و مشهورش، شیرینی‌های خانگی نیز دارد که در هیچ مغازه‌ای به فروش نمی‌رسد، نام این شیرینی «سورک» است. سورک از زمان بسیار قدیم در اشکذر وجود داشته و در واقع به نوعی شیرینی زرتشتی‌های یزد به شمار می‌رود اما همه مردم یزد علاقه خاصی به این شیرینی دارند و معمولا برای خیرات اموات آن را درست می‌کنند.
در میان این شیرینی جات، کیک یزدی، قطاب و لوز های بادام و پسته و نارگیل و سورک بیشتر در اشکذر تهیه می شود.. از دیگر سوغات این شهرستان می توان به آش معروف و خوش مزه شولی اشاره کرد، آش شولی یکی از آش های یزدی است که در حین سادگی، خوشمزه نیز هست. در اصل چاشنی این آش، سرکه است ولی می توانید آن را با رب انار هم میل کنید. نان خشک یزدی دیگر سوغات اشکذر است که هنوز در بسیاری از منازل اشکذر و محلات آن به صورت سنتی پخت می شود. شما می توانید آن را همراه با غذاهایی همچون آبگوشت یا کله پاچه میل نمایید. همچنین می توانید آن را همراه با ماست موسیر نیز میل کنید. این نان، طعم خوش طعم و خوبی دارد به طوری که با یکبار خرید و مصرف آن، به مشتری دائمی آن تبدیل خواهید شد. رب انار دیگر سوغات معروف این دیار می باشد، اکثر باغداران اشکذری که محصول انار را به دست می آورند، علاوه بر فروش محصولات خود به صورت مجزا، رب انار را نیز به فروش می رسانند. رب انار علاوه بر خواص درمانی بی شماری که دارد، به ترش مزه بودن آن در طبخ غذهایی چون خورشت و آش شولی و ...مورد استفاده قرار می گیرد.
جاذبه های اشکذر
قلعه تاریخی اشکذر: یکی از مشهورترین آثار تاریخی در شهر اشکذر، بنایی است کهن و البته فرسوده که قدمت آن به ۷۰۰ سال می‌رسد. این میراث ایران کهن «قلعه تاریخی اشکذر»، نام گرفته و دارای مساحتی بالغ بر ۴ هزار متر مربع است. در مورد این قلعه‌ی قدیمی، روایات و افسانه‌های بسیاری وجود دارد که همگی به امنیت بالا و نقش موثر آن در حفظ مال و جال مردم آن زمان، اشاره دارد. چراکه در زمان شکوه و دایر بودن، هنگامی که شهر دچار حملات دشمنان یا دست‌خوش بلایای طبیعی همچون سیل و طوفان شن می‌شد، مانند پناهگاهی امن مورد استفاده قرار می‌گرفت. سازندگان این دژ مستحکم آن را در دو طبقه و با چهار بارو، حصارهای کنگره‌ای، تزئینات زیبا و چشم‌گیر و بخش‌های دیگری احداث کرده‌اند که متاسفانه امروزه تنها دو برج از این اثر تاریخی باقی‌مانده است که آن هم در حال فروریختن است.
آسیاب اشکذر : از دیگر جاذبه‌های دیدنی شهرستان اشکذر، آسیابی است کهن که قدمت آن متعلق به دوران ایلخانیان و زمان حکومت «علینقی خان» از فرزندان «محمد تقی خان» است. این بنای کهن که لقب قدیمی‌ترین آسیاب آبی استان یزد را به خود اختصاص داده است، در واقع از بزرگ‌‌ترین آسیاب‌های کشور نیز محسوب شده و در سده‌ی ۱۲ هجری قمری ساخته شده است. گفته می‌شود که سنگ آن با کمک آب قنات «همت‌آباد»، حرکت می‌کرد و تنها آسیابی بوده که در مناطقی از میبد تا اشکذر، قرار داشته است. از نکات قابل توجه در ساخت این اثر تاریخی، معماری و تزئینات آن است که آسیاب را زیبا و به گونه‌ای، یکی از ابتکارات معماری ایرانی جلوه می‌دهد. آجرکاری، تقسیم‌بندی و کاربندی‌های آجری در کنار سقف گنبدی شکل صحن آن از ویژگیهای چشم‌گیر این اثر ایران کهن است.
مسجد جامع اشکذر : مسجد جامع اشکذر، از دیگر مکان‌های دیدنی در این شهرستان است که قدمت آن به قرن نهم هجری قمری بازمی‌گردد. هرچند اطلاعات کافی در مورد معماری این سازه‌ی تاریخی، در دسترس نیست؛ اما هنگام ورود به این مسجد قدیمی و با حضور در شبستان آن، محرابی از جنس سنگ مشاهده می‌شود که ازاره‌ی پیرامون آن با کاشی‌های شش ضلعی و در حاشیه‌ای از کاشی‌هایی به دو رنگ سیاه و سفید معرق، مستور شده است. قدمت تزئینات کاشی‌کاری شده‌ی محراب به قرن نهم هجری قمری باز می‌گردد. این محراب سنگی در کناره‌ای از کاشی معرق قرار گرفته و می‌توان روی آن کلماتی از قرآن مجید، تصاویری از گیاهان و نقوش قندیل آویزانی را که در وسط نقر شده است، مشاهده کرد. متاسفانه محراب مذکور در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی، شکسته شده است.
مجموعه حجت آباد اشکذر : مجموعه‌ی تاریخی و ارزشمند «حجت‌آباد» در فاصله‌ی کمی از شهرستان اشکذر، در روستایی به همین نام، قرار دارد و متشکل از بخش‌هایی همچون باغ، ساختمان‌های متعدد، حمام، آب‌انبار، ساباط و کاروانسرا است. این مجموعه‌ی عظیم به دستور و نیابت «میرزا محمد مستوفی» از حاکمان وقت یزد احداث شده است. اثری برجای مانده از دوران حکومت قاجاریان و اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه که در مسیر «قنات قدیمی حجت آباد»، قرار دارد. ساختمان باغ این مجموعه دارای مساحتی ۱۴۰۰ متر مربع و در سه طبقه احداث شده که از قسمت‌هایی همچون سرسرا، هشتی، چندین اتاق، راهروهایی چهارگانه، ایوان و گنبد، تشکیل شده است. از ویژگیهای جالب آن، تزئینات این باغ به وسیله‌ی آجر است که بسیار زیبا و هنرمندانه صورت گرفته و به عنوان میراث ملی کشور، به ثبت رسیده است.
قلعه ابراهیم آباد رستاق : در فاصله‌ی ۲۰ کیلومتری از شهرستان اشکذر، در روستای ابراهیم‌آباد و در دهستان رستاق، یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی استان یزد قرار دارد که با تلاش مسئولین میراث فرهنگی این استان، می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری یزد تبدیل شود. این اثر تاریخی دژی است کهن به نام «قلعه‌ی ابراهیم‌آباد» که قدمت ساخت آن به سده‌های هفت و هشت هجری قمری بازمی‌گردد. معماری قلعه نیز مانند بسیاری از قلعه‌های قدیمی ایرانی است و از بخش‌های متعددی همچون مسجد، کوچه‌های سرپوشیده، برج، بارو، حصار، آب‌انبار، خانه و قسمتهای دیگری تشکیل شده است. این مجموعه‌ی ساخته شده از خشت و گل دارای سردر و رواقی آجری است و در زمان اوج و شکوفایی، به عنوان محل سکونت روستاییان محسوب می‌شد. در این قلعه تزئیناتی مانند کاربندی آجری در بخش‌های مختلفی مشاهده می‌شود که در نوع خود زیبا و دیدنی است.
بقعه سلطان محمود شاه : «بقعه سلطان محمود شاه»، یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی در شهرستان اشکذر استان یزد است که در روستای «بندرآباد» و در ۱۰ کیلومتری از شهر اشکذر قرار دارد. قدمت ساخت این بنای کهن به قرن هفتم هجری قمری بازمی‌گردد که در گذشته به عنوان خانقاه «شیخ تقی‌الدین دادامحمد»، معروف به «شیخداد»، شناخته می‌شد. از خصوصیات این بقعه، می‌توان به شباهت طرح عمارت و بنای آن به مساجد اشاره کرد که گنبدی مزین به کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ شش ضلعی، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. در بخش جنوبی صحن بقعه، صخره‌ای مشاهده می‌شود که گنبد در قسمت جنوبی آن ساخته شده است. همچنین محراب بقعه به گونه‌ای ساخته شده که در دو طرف آن دو اتاق کوچک و برخوردار از تزئینات چشم‌گیر کاشی به رنگ فیروزه‌ای، احداث شده است. برخی از بزرگان و شیوخ سلسله‌ی دارائی در این مکان دفن شده‌اند که بر اهمیت آن افزوده است.
مسجد حاجی رجبعلی اشکذر: از جاذبه‌های مذهبی در اشکذر، می‌توان به مسجدی زیبا، باشکوه و برخوردار از معماری قابل توجه به نام «مسجد حاجی رجبعلی» اشاره کرد. این مکان مذهبی در اوایل قرن ۱۳ هجری قمری و در سال ۱۲۱۵ هجری قمری به همت بانی آن، «حاج ملا رجبعلی»، از پسران «میرزا عبدالله فراهانی» ساخته شده است. مسجد در دو بخش سردخانه و گرم‌خانه و در زمان حکومت قاجاریان بنا شده است. مسجد دارای صحن تابستانی، محراب، سنگ مرمر داخل محراب، زیلوهای وقف شده و وقف‌نامه‌هایی به سال ۱۲۲۷ هجری قمری است. همچنین زمین‌های کشاورزی، چندین باغ و اراضی دیگری نیز در وقف مسجد قرار دارد.
روستای بندرآباد اشکذر : یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی در شهرستان اشکذر، روستایی است کهن که در فاصله‌ی ۱۰ کیلومتری از شمال غرب این شهر قرار دارد. «روستای بندرآباد»، نام این منطقه از اشکذر است که در ناحیه‌ای بیابانی و در ارتفاعی حدود هزار متری از سطح دریا، واقع شده است. از نکات قابل توجه در مورد روستا، قدمت ۱۵۰۰ ساله‌ی آن است که توسط باستان‌شناسان و مورخان، عنوان شده است. گفته می‌شود که «بندر»، یکی از پیروان دین زرتشت، این روستای قدیمی را بنیان نهاده است. در این منطقه از اشکذر، می‌توان آثار تاریخی متعددی از جمله زورخانه‌ای با قدمت ۷۰۰ سال و مجموعه‌ی باستانی سلطان محمود شاه که متشکل از خانقاه، حوزه‌ی علمیه، مسجد جامع و مکتب‌خانه است، اشاره کرد. همچنین وجود بارگاه «امامزاده سید میرحسین (ع)» در این روستا، بر اهمیت مذهبی و گردشگری آن افزوده است. اما جالب است بدانید که وجود خانقاه، بقعه و مسجدی قدیمی که به همت «شیح نقی‌الدین دادا»، از عارفان قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است، از مهم‌ترین دلایل ارزش تاریخی این روستای قدیمی است.
موزه مردم شناسی اشکذر: در یکی از محله‌های اشکذر به نام «محله باغستان»، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این شهرستان واقع شده است که از آن به «موزه مردم‌شناسی اشکذر»، یاد می‌شود. این موزه که بیانگر دوران زندگی مردم در زمان حکومت قاجاریان است، یکی از موزه‌های جالب و تحسین‌برانگیز استان یزد است؛ چرا که بیشتر آثار نگهداری شده در آن، به همت مردم اشکذر جمع‌آوری شده است. مکان موزه در حمامی است قدیمی با مساحت تقریبی ۴۵۰ متر مربع که دارای سقف‌های گنبدی شکل است. این حمام کهن، دارای دو حمام کوچک و بزرگ است که معماری آن همانند بسیاری از حمام‌های قدیمی کشور، به شکل حمام زیرزمینی، طراحی و اجرا شده است. وسایل کشاورزی، گیوه چینی، نخ ریسی، حلاجی، خورجین بافی، حجامت، دلاکی و چرخ ریسی از جمله آثاری است که در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
اسفنجریه : با توجه به کنکاش تاریخی که از منطقه رستاق انجام پذیرفته مشخص گردیده که بعضی از روستاهای این منطقه قدمت ۲هزار ساله دارند که هسته اولیه منطقه رستاق قریه اسفنجریه که فعلاً روستای عزآباد نام دارد.این روستا تابع دهستان رستاق از بخش مرکزی شهرستان صدوق در ۱۲ کیلومتری شمال غربی شهرستان اشکذر و کیلومتر ۳۵ جاده یزد-میبد واقع شده است.
..............................
آرشیو
