نَرماشیر، مرکز شهرستان نرماشیر، از شهرهای استان کرمان در جنوب شرقی ایران است. جمعیت نرماشیر در سال ۱۳۹۵، حدود ۶۵۰۰ هزار بوده‌است. شهرستان نرماشیر از شمال به شهرستان کرمان، از شرق به شهرستان فهرج، از جنوب به شهرستان‌های فهرج و بم و از غرب به شهرستان بم منتهی می‌شود و در فاصله ۲۳۰ کیلومتری از مرکز استان قرار دارد
لغت‌نامهٔ دهخدا در مورد نرماشیر می‌نویسد: شهری است [به ناحیت کرمان] خرم، و جایی آبادان و بانعمت و جای بازرگانان. (حدودالعالم). شهر مشهوری است از شهرهای بزرگ کرمان در یک منزلی بم و نیز در یک منزلی فهرج از طرف صحرا. (از معجم البلدان). نام شهری از بلاد کرمان قریب به شهر بم و معمور و آباد و دارزین ناحیه‌ای است از آنجا با هوای سرد که در تابستان آنجا توان ماند. (انجمن آرا) (آنندراج). این نام بر مجموعهٔ دهات و آبادی‌های قسمت شرقی بم اطلاق می‌شود، و آن ناحیتی است با هوای گرم و حنا و خرمای فراوان.
شهر نرماشیر که تا سال ۱۳۷۷ رسما به‌نام روستای رستمآباد شناخته‌می‌شد، طبق مصوبه جلسه هیأت دولت در تاریخ سوم اردیبهشت ۱۳۷۷ به شهر تبدیل شد و نام آن نیز به شهر نرماشیر تغییر یافت. در دی ماه سال ۱۳۸۹ بنا به پیشنهاد وزارت کشور و با تصویب هیئت وزیران، شهرستان نرماشیر در تابعیت استان کرمان ایجاد شد و شهر نرماشیر به عنوان مرکز این شهرستان تعیین گشت.
شهرستان نرماشیر با وسعتی در حدود ۲۹۹۳ کیلومتر مربع معادل ۱/۶۳ درصد مساحت استان کرمان را به خود اختصاص داده‌است. این شهرستان با ارتفاع متوسط ۷۹۰ متر از سطح دریا واقع شده‌است و در شرق استان کرمان واقع است. از شمال با شهرستان کرمان، از شرق به شهرستان فهرج، از جنوب به شهرستان ریگان و از غرب به شهرستان بم محدود شده‌است. مرکز این شهرستان تا چند سال قبل رستمآباد خوانده می‌شد؛ اما در سال‌های اخیر، نام کهنِ شهر یعنی نرماشیر بر آن گذارده شد. شهرستان نرماشیر دارای دو مرکز شهری، دو بخش، چهاردهستان و۹۸ آبادی دارای سکنه است. شهر قدیم نرماشیر موسوم به چغوک آباد در شش کیلومتری شهر فعلی نرماشیرواقع شده‌است. حدود ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی بم در استان کرمان قرار دارد و در حوزة فرهنگی جنوبشرق ایران قرار می‌گیرد. این شهر تاریخی در کناره کویر خشک و سوزان لوت، بیش از۱۹۰ هکتار وسعت داشته و از مهمترین مراکز تولیدات کشاورزی و چهارراه ارتباطی نواحی مرکزی و غربی ایران با سیستان و هندوستان و عمان بوده‌است.
شهرستان نرماشیر دارای آب و هوای متغیر است، فصل تابستان آب و هوایی بسیار گرم و سوزان، فصل زمستان دارای آب و هوایی بسیار سرد و خشک و در بهار هوایی بسیار مطبوع دارد.
موقعیت آب و هوایی متغیر نرماشیر سبب شده که سالانه محصولات متنوعی در این شهرستان برداشت و صادر شود که از جمله این محصولات کشاورزی، باغی و زراعی می‌توان به عمده‌ترین آنها مانند خرما، پرتقال، انار، نارنگی، خیار سبز، هندوانه، ذرت، انواع سبزیجات، گیاهان دارویی، جو، گندم و یونجه اشاره کرد. اصلیترین این محصولات خرما و دارای انواع مختلفی است و مشهورترین آن خرمای مضافتی است که در بین شهرستان‌های شرقی استان کرمان بیشترین خرمای صادراتی از باغ‌های این شهرستان صادر می‌شود.
صنایع دستی مشهور این شهرستان عبارتند از قالیبافی، گلیم‌بافی، مروارید‌بافی، سفالگری و حصیر‌بافی که با راه‌اندازی مرکز صنایع دستی و کارگاه‌های قالیبافی در روستاهای سید‌آباد و حسن‌آباد کناره رونق آنها دوچندان شده است. براساس اسناد معتبر تاریخی شهرستان نرماشیریکی از مناطق آباد و پر‌رونق استان کرمان بوده و از آن جا که در مسیر کاروان‌رو قدیمی قرار داشته و شهرها و آبادی‌های مختلفی تا حاشیه رودخانه نساء شکل گرفته است. در این آبادی‌ها و شهرها کاروانسراها، قلعه‌ها، بازارها، آتشکده‌ها، مساجد، آب انبارها و سایر بناهای حکومتی و تجاری ساخته شده که در حال حاضر تنها بقایای آنها به چشم می‌خورد.
بم و نرماشیر، تاریخی مرتبط با عهد کهن و اساطیر دارند. نرماشیر، نریمان‌شیر (شهر نریمان) منتسب به نریمان، نیای رستم، پهلوان نامدار، است. پسوند شیر یا شهر، هنوز هم در اسامی شهرهایی مانند بهمن‌شیر و عجب‌شیر و... کارکرد دارد. بم منسوب به بهمن، پسر اسفندیار، است. همچنان‌که در شاهنامه آمده است؛ میان رستم و اسفندیار جنگی در گرفت که در آن اسفندیار رویین‌تن کشته شد. پس از درگذشت رستم بود که بهمن، پسر اسفندیار، به انتقام خون پدر به این مناطق هجوم آورد. بنا بر افسانه‌ها - که به‌هرحال از واقعیت هم خالی نیستند - او زال و رودابه را اسیر کرد و به حدود بم کنونی حمله‌ور شد، فرامرز، پسر رستم، را دستگیر کرد؛ از دارستان دار آورد و او را در منطقه دارزین به دار آویخت. بهمن سپس ارگی بنا نهاد که ارگ بهمن نامیده می‌شد و این کلمه به‌تدریج و با تحریف، تبدیل به «ارگ بم» شده است. اسفندیار، پدر بهمن و پسر گشتاسب شاه ایران و ساکن در تاجیکستان کنونی بود. منظور این است که اساطیر پهلوانی، هنوز نیز ایران بزرگ مشتمل بر تاجیکستان، افغانستان و ایران کنونی را به‌هم مرتبط می‌کند و به‌عبارتی زبان آرزوها و رنج‌های مشترک اقوام پراکنده است. اینها توضیحاتی براساس افسانه و واقعیت‌هاست، اما آشکار است که دارستان، بم و دارزین در مسیر پررفت‌وآمد تجارت جهانی مشهور به جاده ادویه (از انشعابات جاده ابریشم) قرار داشته‌اند و این جاده شرق و غرب جهان متمدن آن دوران قدیم را به‌هم وصل می‌کرده است. در حوالی نارتیچ بنایی قدیمی به‌نام (هندوسوز) است که به‌وضوح دلالت بر حضور فعال بازرگانان هندی در این منطقه دارد. قدیمی‌ترین متن مربوط به ارتباطات بازرگانی ایران و هند در کارنامه اردشیر بابکان و همچنین براساس آن در شاهنامه آمده است. اردشیر، پایه‌گذار سلسله ساسانیان، نمی‌توانست با تدابیر جنگی بر جنگاوری چیره‌دست به‌نام «هفتواد» حاکم بر ارگ بم غالب شود. پس به نیرنگ دست زد و با لباس بازرگانان هندی و با قطاری از شترهای حامل کالاهای گران‌بها وارد ارگ شد و باز با حیله اژدها را کشت و ارگ بم را تسخیر کرد. با کشفیات اخیر در ارگ بم معلوم شده است که این ارگ سابقه شش‌هزارساله دارد. تل آتشی در دارستان متعلق به هفت‌هزار سال قبل از میلاد و مربوط به دوران نوسنگی است و آن‌طور که از گفته‌های باستان‌شناسان معتبر مانند احمد مستوفی و شهریار عدل و شاگردان ایشان برمی‌آید، با اتمام عملیات باستان‌شناسی در این مناطق (ارگ و تل آتشی) و نرماشیر، تاریخ آغاز تمدن و فرهنگ از بین‌النهرین و بابل به همین مناطق منتقل می‌شود و این دستاورد بزرگی برای همه جهانیان است. تاریخ اجتماعی بم و نرماشیر در این تاریخ طولانی هیچ‌گاه دچار انقطاع نشده، بلکه جریانی مستمر بوده است. با این پشتوانه غنی تاریخی و فرهنگی است که بم و نرماشیر در زمینه‌های گوناگون و متفاوت، بیشتر وقت‌ها چهره‌هایی مؤثر به دانش و فرهنگ و هنر و حتی به ورزش ایران تقدیم کرده است. با توجه به محصول خرما که جزو اصلیترین محصولات نرماشیر است، این شهرستان دارای صنایع بسته‌بندی خرما، صنایع تبدیلی شیره خرما و صنایع تبدیلی ضایعات برگ خرما به نئوپان است.
جاذبه های نرماشیر
قلعه چغوک آباد: این قلعه در شش کیلومتری جنوب غربی رستمآباد مرکز نرماشیر و در روستای شهید چمن واقع شده و به نام قلعه شاه‌نشین شهرت یافته که مربوط به دوره پیش از اسلام است.
قلعه جمالی نرماشیر : قلعه جمالی یکی از استحکامات دفاعی سده های میانی اسلامی در 2/5 کیلومتری شهر قدیم نرماشیر در استان کرمان است. به گواهی منابع مکتوب، شهر قدیم نرماشیر از سده های نخست تا میانی اسلامی، از منزلگاه های جاده ادویه در مسیر ارتباطی مرکز فلات ایران به سیستان و هندوستان بوده است. پرسش اصلی این است که با توجه به موقعیت قلعه جمالی، ویژگی های معماری آن چیست؟ هدف از پژوهش، بررسی موقعیت قرارگیری، مطالعه ویژگی های معماری، کارکرد و تحلیل فضایی این بناست. داده ها به شیوه اسنادی و میدانی گردآوری شده و پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. نتایج نشان می دهد حصار، حاکم نشین، پشتبندها، برج دیده بانی و اتاق های پیرامون حیاط مرکزی، اصلیترین عناصر معماری قلعه جمالی است. موقعیت بنا در نزدیکی شهر قدیم نرماشیر و در مسیر سیستان به مرکز فلات ایران، ساخت آن بر فراز بلندی هایی با دیواره های طبیعی غیرقابل نفوذ، برج دیده بانی مرتفع، روزنه های صلیبی شکل دیده بانی و تیرکش ها نشانگر کارکردهای نظامی و امنیتی بناست و احتمالاً به عنوان پایگاهی نظامی، قبل از ورود به شهر قدیم نرماشیر اهمیت داشته است. قرارگیری خشت ها در طاق پنجره ها به صورت شیبدار نیز شیوه رایج معماری منطقه است. همچنین مصالح بنا، خشت و چینه است که استفاده از آن، علاوه بر در دسترس بودن، دلایل فنی و کارکردی داشته است. افزون بر این، وجود حیاط مرکزی و ساخت قلعه در کنار رودخانه، نقش مهمی در تعدیل دما برای ساکنان قلعه داشته است.
تل آتشین روستای دارستان: تل آتشین دارستان تپه ای باستانی است که در سی کیلومتری شرق ارگ قدیم بم واقع شده است و قدمتی حدود ده هزار ساله دارد. این منطقه مربوط به دوره نوسنگی است و در روستای دارستان واقع شده است. تل آتشین از روستاهای اولیه و پیش از سفال یا بی سفال در جنوب شرق ایران بوده که در زمان اوج خود به دلیلی نامعلوم متروک و خاله از سکنه شده است. از آثار کشف شده در این تل (تپه باستانی) می توان به خانه های خشتی، ابزارهای فلزی، ابزارهای سنگی و پیکرک های گلین اشاره نمود. یکی از کشفیات بسیار جالب هسته نیم سوخته خرمایی است که رشد این نوع درخت را در آن دوران در این منطقه نشان می دهد. این تمدن که در حاشیه رودخانه پشت رود بم شکل گرفته بود، حوزه فرهنگی هلیل رود را نشان می دهد و باستان شناسان آثاری از دوره نوسنگی تا مفرغ را در این تپه کشف کرده اند. تل آتشی در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۳۴۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
.....................
آرشیو
