دماوند یکی از شهرهای استان تهران و مرکز شهرستان دماوند است. شهرداری دماوند در سال ۱۳۱۲ تأسیس شد. دماوند و اطراف آن به شماره ۵۶ در آثار ملی ایران در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ ثبت و همچنین به عنوان شهر نمونه گردشگری ایران نیز برگزیده شده‌است. این شهر از رشد و توسعه قصبه دماوند به وجود آمده‌است، که به خط مستقیم در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی کوه دماوند و ۷۴ کیلومتری شرق شهر تهران قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۹۶۰ متر و توسط چند رود مشروب می‌شود، یکی از مشرق که از دریاچه تار سرچشمه می‌گیرد و دیگری از شمال غربی که از مشا و تیزاب سرچشمه گرفته و پس از پیوستن به یکدیگر رود دماوند را تشکیل می‌دهند.
نام دماوند نامی کهن است که در طول تاریخ دچار دگرگونی‌های بسیار گشته‌است. در کارنامه اردشیر بابکان به صورت دنباوند و در کتیبه‌های ساسانی چون کتیبهٔ شاپور اول در نقش رستم و کتیبهٔ نرسی در پایکولی به صورت دُمباوَند و در کتاب جغرافیای موسی خورنی دُمباوَند آمده که ریشه در نام پهلوی آن دارد. دماوند در مورد کوه به از دم زبان پهلوی به معنی گرما یا بخار و گاز است و وند که پسوند نسبت است تشکیل شده‌است و دارای معنی ظرفی که دارای گرما یا بخار است می‌باشد اما دربارهٔ نامگذاری شهر می‌توان گفت که دمب، دمبال، دما و دمال به علاوه آوند یا وند به معنای شهری است که دنباله ظرف یا دنباله کوه واقع شده‌است؛ بنابراین اگرچه نام کوه و شهر یکی است ولی دارای بار معنایی متفاوت می‌باشد. دماوند برای کوه به معنی ظرف آتش یا دارنده آتش یا بخار و برای شهر به معنی دنباله ظرف یا دنباله کوه واقع شده می‌باشد. این شهر از گذشته تا به امروز بر دامنه کوه واقع شده‌است.
دربارهٔ این نام کسروی عقیده دارد که: «دماوند و نهاوند شباهت زیادی به یکدیگر دارند: هر دو از دو کلمه ترکیب یافته و در کلمه وند در آخر شریک و یکسان می‌باشند، به‌علاوه در نامگذاری این دو آبادی دوری و نزدیکی را نسبت به جایی یا شهری میزان گرفته‌اند و آنچه که نزدیک بوده نهاوند و آن دیگری را دماوند گفته‌اند و نها یعنی پیش و روبرو و دما یعنی پشت و دنبال؛ بنابراین نهاوند یعنی شهر و آبادی یا قلعه ایستاده در پیش رو و دماوند یعنی شهر و آبادی یا قلعه ایستاده در دنبال و پشت»
حمدالله مستوفی در کتاب نزهةالقلوب آورده‌است که دماوند قصبه‌ای است که آن را پشیان (و یا میشان) خوانند. دماوند از گذرگاه امامزاده هاشم که راه ارتباطی تهران به آمل محسوب می‌شود تا مسیر ارتباطی تهران به فیروزکوه و ساری واقع شده‌است. در میان مرکز شهر که از درختان پوشیده شده‌است رود تار جریان دارد که طغیان‌های آن در گذشته، چندین بار مرکز شهر را ویران ساخته‌است. این شهر همانند کوه آن از دید تاریخی در عراق عجم قرار گرفته‌است و متصل‌کنندهٔ آن با طبرستان و دیلم و قومس بوده‌است و یک شهر ییلاقی به حساب می‌آید. این شهر بهمراه دهکده‌های اطراف آن در میان کوه‌های البرز مرکزی واقع شده‌اند.
دماوند یکی از کهن‌ترین شهرها و اولین شهرهای اسطوره‌ای تاریخ ایران است به صورتی که بنای آن هم‌زمان با اصطخر فارس و بلخ به کیومرث نخستین پادشاه ایران می‌رسد. به علت مطالعات باستانشناسی اندک در این شهر اطلاعات کمی در مورد تاریخ این خطه در دوران مادها و هخامنشیان وجود دارد. آنچه از منابع تاریخی بدست می‌آید در زمان هخامنشیان مواد تجاری دماوند، شمشاد و آهن بوده‌است. در کاوشهای باستانشناسی اخیر در منطقه ولیران دماوند تعدادی گور با شیوه‌های تدفین متفاوت متعلق به اوایل دوران اشکانیان و چهار ریتون سفالی و همچنین سکه‌هایی متعلق به مهرداد دوم(۱۲۴ تا ۸۷ پیش از میلاد)، اردوان دوم، سنتروک، ارد اول از دوران اشکانی کشف شده و همچنین در بخش غربی محوطه بقایای قلعه‌ای متعلق به دوران ساسانیان و چند سکه نقره از زمان خسرو دوم کشف شد. در کتیبهٔ شاپور اول در کعبه زردشت (۲۴۰–۲۷۰ میلادی) و کتیبهٔ پایکولی از زمان نرسی (۲۹۳–۳۰۲ میلادی) از ساتراپ‌های دماوند نام برده شده‌است. همچنین روی یک مهر ساسانی که در دماوند کشف شد، نام دُمباوَند حک شده‌است. این مهر اکنون در موزهٔ کلکته نگهداری می‌شود.
پس از حمله اعراب به ایران و در سال ۲۲ هجری هنگام رسیدن لشکر اعراب به اطراف ری، فرمانروای ری سیاوخش پسر مهران پسر بهرام چوبین از مردم دنباوند، طبرستان، گرگان و قومس برای رویارویی با اعراب کمک خواست اما نهایتاً در جنگ شکست خورد. پس از سقوط ری و برافتادن خاندان بهرام، مسمغان مردانشاه از نعیم بن مقرن فرمانده سپاه اعراب درخواست صلح کرد که فدیه‌ای بدهد و نیازی به یاور و حفاظ ندارد و نعیم پذیرفت. طبری متن این صلح‌نامه را به این صورت آورده‌است: «بنام خدای رحمان رحیم. این مکتوب نعیم بن مقرن است برای مردانشاه مسمغان دنباوند و مردم دنباوند و خوار و لارز و شرز: تو و هر که در بازماندن همانند تو باشد در امانید، که مردم سرزمین خود را بازداری و هر ساله دویست هزار درم، از وزن هفت، بدهی و از عامل مرز مصون مانی. مادام که چنین باشی کس بر تو هجوم نیارد و بی اجازه به تو وارد نشود مگر آنکه دگرگونی آری و هر که پیمان ندارد و هر که از تسلیم وی ابا کند، نیز.»
از این زمان تا اواخر بنی امیه و قیام ابومسلم خراسانی اطلاعاتی از این خاندان دردست نیست. در اواخر بنی امیه ابومسلم از مسمغان درخواست کرد تا خراجی که قبول کرده‌است بپردازد اما مسمغان این درخواست را رد می‌کند؛ در مقابل ابومسلم سپاهی را به سوی مسمغان می‌فرستد که کاری از پیش نمی‌برد و به مسمغان تا دوران خلافت منصور عباسی گزندی نمی‌رسد. در زمان منصور بین مسمغان و برادش ابرویز اختلاف و رنجش پیش می‌آید و ابرویز به نزد خلیفه می‌رود که مصادف می‌شود وقایع قیام راوندیه و خلیفه را در سرکوب قیام همراهی کرده و اعتماد او را جلب می‌کند. در سال ۱۴۱ هجری خلیفه پسرش مهدی را با سپاهی که ابرویز هم ان را همراهی می‌کند به سمت ری گسیل می‌کند، در این ایام مسمغان و اسپهبد خورشید که در حال جنگ بودند چون از حرکت سپاه خلیفه آگاه شدند با یکدیگر صلح کرده و به مقابله با سپاه اعراب برمی‌خیزند در این جنگ مسمغان نیز مانند اسپهبد خورشید کشته می‌شود و همسر و دخترش به اسارت می‌رود و بدین ترتیب طبرستان و ناحیه دماوند به‌طور کامل فتح می‌گردد، اگرچه حکومت محلی مسمغان توسط ابرویز که ادعای وراثت از برادر را داشت با تبعیت از دربار خلیفه در ناحیه دماوند ادامه می‌یابد چنان‌که در سال ۲۵۰ قمری در واقعه اتحاد امراء دیلم و رویان برای حمایت از داعی کبیر و مخالفت با سلطه حکام طاهریان در طبرستان مسمغان دماوند نیز شرکت داشت. مقارن با ایام ظهور آل زیار و آل بویه نام و نشان این خاندان نیز که به سطح حکومت محلی کوچکی و تابعی از خلیفه نزول کرده بود از بین رفت.
ابوبکر شبلی صوفی که پدرش از نزدیکان خلیفه بود نیز مدتی در این ناحیه حکومت داشته‌است و پس از مرگش برج یادمانی که امروزه موسوم به برج شبلی است به پاس خدمات او در ایام حکومتش بنا شده‌است. چندی از جغرافیدانان پیش از عصر صفوی، کوه دماوند و کوهپایه‌های آن را جزو جبال و عراق عجم به‌شمار آورده‌اند. مستوفی بافقی در اواخر دوره صفوی دماوند، سمنان و دامغان را جزو طبرستان به‌شمار آورده‌است درحالی که در گزارش‌های به جا مانده از عصر قاجار دماوند در محدوده عراق عجم قرار داشته‌است و به نوشته میرزا فضل‌الله از بهترین مناطق عراق شمرده شده‌است. جیمز موریه و هاینریش بروگش در سفرنامه‌های خود در مورد مراسمی در اواخر ماه اوت (اوایل شهریور ماه) اشاره کرده‌اند که توسط مردم این منطقه به مناسبت شکست ضحاکپرداخته‌اند. این شهر پس از گزیدن تهران به عنوان پایتخت روند رشد بیشتری به خود گرفت و تبدیل به ییلاقی برای مردم و حکومتیان و درباریان شد. محصولات کشاورزی فراوانی در دماوند کشت می‌شده‌است و مهمترین محصول باغی دماوند در دوران قاجار را قیسی دانسته‌اند که به روسیه صادر می‌شده‌است و درآمد بسیاری داشته‌است. جان ویشارد در اواخر دوره قاجار در خاطرات خود نوشته: «... این میوه را خشک می‌کنند و به میزان زیادی به روسیه حمل می‌شود. مقدار صادرات به قدری زیاد است که می‌گفتند پولی که از بابت آن پرداخت می‌شود نرخ مبادلهٔ ارز را تغییر می‌دهد.»
جمعیت این شهر براساس سرشماری سال ۱۳۹۵ ایران، ۴۸٬۳۸۰ نفر می‌باشد. مردم شهر دماوند به گویش دماوندی صحبت می کنند و در ۴ محله اصلی شهر (درویش، قاضی، چالکا و فرامه) به گویش دماوندی صحبت می‌شود. از محله‌های دیگری که در محدوده شهر دماوند قرار گرفته‌اند می‌توان به جیلارد (گیلیارد)، گیلاوند، ولیران، روح‌افزا، چنار شرق، شلمبه، حصار بالا و اصطلک اشاره کرد. که همگی به گویش دماوندی صحبت می کنند و در محلات شمالی شهر همچون دشتبان، دشتک، دشتمزار و چشمه‌علا، مشا، احمدآباد و اوره به زبان مازندرانی صحبت می‌شود. مناطق اطراف دماوند از دیرباز محل سکونت گروهی از کلیمیان ایران بوده که امروزه از ایشان به علت مهاجرت به اسرائیل و آمریکا و تعداد کمی به تهران کسی در این شهر باقی نمانده‌است. عیسوی در گزارشی تعداد یهودیان دماوند را در سال ۱۸۶۷ میلادی ۱۵۰ نفر نوشته‌است و پس از ۱۵ سال، اعتمادالسلطنه نیز از حضور بیست خانوار یهودی در دماوند خبر داده‌است. گورستان کلیمیان گیلیارد از مکان‌های مقدس کلیمیان ایرانی است.
مهدی علمداری در کتاب گویش دماوندی به گویش دماوندی و عوامل مؤثر بر آن می پردارد و در صفحه ۵۰ به نتیجه‌گیری می‌پردازد. به گفتهٔ مهدی علمداری نویسنده کتاب گویش دماوندی: بعضی از پژوهشگران گویش دماوندی را «تاتی» نامیده‌اند. زبان تاتی در شمار زبان‌های ایرانی جنوب غربی است و هرچند بین بعضی از لهجه‌های تاتی و دماوندی مشابهت‌هایی دیده می‌شود، نمی‌توان این گویش را تاتی دانست؛ زیرا از نظر دستوری و خصوصیات نحوی، تفاوت زیادی میان آن دو وجوددارد. لفظ تاتی گاه به لهجه‌های دیگر به جز زبان تاتی نیز اطلاق شده‌است. به‌طور کلی، چون گویش‌ها و لهجه‌های فارسی از اصل واحدی منشعب شده‌اند، به یقین بین واژه‌ها و قواعد دستوری آنها شباهت‌هایی وجود دارد؛ اما میزان این تشابهات بین گویش دماوندی و گویش‌های تهرانی قدیم و مازندرانی و شمال تهران بیشتراست.
تردید نیست که در اثر نزدیکی جغرافیایی و تماس مناطق با یکدیگر، هر منطقه ای برخی از خصوصیات زبانی و آداب و رسوم منطقه دیگر را کسب کرده‌است. اگرچه نمی‌توان این پیوندها را صرفاً معلول رابطه مستمر بین این گویش‌ها دانست، اما می‌توان رد پایی از خصوصیات این گویش به دست آورد تا در تحلیل‌های دقیق و علمی زبان شناسان از آنها استفاده شود. از آنجا که تفاوت این گویش با گونه‌های دیگر آن در روستاها و بخش‌های دماوند و همچنین با گویش‌های شمیرانات و دیگر نقاط شمالی تهران بسیار اندک است، بیشتر خصوصیات این گویش در مورد آنها نیز صادق است. در شمال شهر دماوند، به فاصله دو یا سه کیلومتر از مرکز شهر، گویش مازندرانی رایج است؛ اما درجنوب شهر تا شعاع ۳۰ کیلومتری لهجه‌های گویش دماوندی رواج دارد.
دماوند در حال حاضر دارای اتوبوس شهری نمی‌باشد و وظیفهٔ حمل و نقل کنونی تنها به عهدهٔ تاکسیرانی است که دارای روی‌هم‌رفته ۴۰۰ تاکسی در خطوط مختلف سطح شهر می‌باشد. شهردار دماوند، عباس صفری در اردیبهشت ۱۳۹۵، خبر از طرح ایجاد پایانهٔ درون‌شهری در دماوند داد.
در تاریخ ۳۱ تیرماه ۱۳۹۶، شهردار دماوند خبر از راه اندازی پایانهٔ برون‌شهری دماوند با هزینه‌ای ۶۰۰ میلیون تومانی داد. رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران نیز در ۲۰ دی‌ماه ۹۶، خبر از اولویت قرار داشتن طرح قطار شهری از تهران به پردیس و دماوند داد و اعلام کرد مطالعات طرح قطارشهری تا پردیس پایان یافته‌است.
در این شهر در حال حاضر دو بیمارستان؛ سوم شعبان و حضرت فاطمه وجود دارد که از این دو بیمارستان حضرت فاطمه در حال بازسازی است. بیمارستان سوم شعبان دماوند در محوطه‌ای به مساحت ۱۱٬۰۰۰ مترمربع و زیربنای ۵٬۶۰۰ متر مربعی، دارای ۶۲ تخت فعال می‌باشد که به گفتهٔ رئیس دانشگاه شهیدبهشتی تهران ۵۰ تخت دیگر نیز باید به آن اضافه گردد. این بیمارستان در سال ۱۳۷۰، با ۳۰ تخت شروع به کار نمود و از سال ۱۳۸۲ فعالیت خود را در ساختمان جدید در نزدیکی محلهٔ جیلارد ادامه داده‌است. این بیمارستان در حال حاضر به عنوان کلینیکی تخصصی، دارای تجهیزات پاراکلینیک مثل دستگاه‌های تصویربرداری و آندوسکوپی مانند دستگاه سی‌تی اسکن می‌باشد.
اکثر قریب به اتفاق مردم مسلمان و مذهب آنها تشیع می‌باشد و مردم شهر دماوند و آبادی های شرقی و جنوبی شهرستان دماوند گویش دماوندی صحبت می کنند و در محلات شمالی شهر دماوند تا سه کیلومتری مرکز شهر همچون دشتبان، دشتک، دشتمزار، چشمه‌علا، مشا، احمدآباد و اوره به زبان مازندرانی صحبت می‌شود. همچنین روستاهايي كه در مسير گردنه های گدوک و امامزاده هاشم و اطراف آنها واقع شده اند همگی به زبان مازندرانی صحبت می کنند. از مسير گدوک : كهنک در منتهی اليه شرقی دماوند، آرو ، روستاهای دشت كوه شامل: يهر، لی پشت، دهنار، مومج و هوير و سيدآباد درپنجاه كيلومتری گدوك و روستاهای جنوبی آن: كلاك، مشهد ويدره و از مسير امامزاده هاشم : دهستان آبعلی شامل: مبارک آباد، آبعلی، قائم محله، سادات محله، كريتون، جورد، وسكاره و ايراء همگی به زبان مازندرانی صحبت می کنند. سایر زبان ها مانند ترکی و کردی نیز در قسمت هایی از شهرستان دماوند رواج دارد.
در گذشته‌ای نه چندان دور این شهرستان یکی از مراکز مهم کشاورزی و دامداری بوده‌است با تولیداتی همچون: سیب، گیلاس، آلبالو، گردو، سیب زمینی، خیار، زردآلو و دیگر میوه‌ها و سبزیجات. علاوه بر آن فراورده‌های دامی گوناگونی در این شهرستان تولید می‌شدند. از سال ۱۳۸۴ بخاطر ساخت‌وسازهای گسترده در زمین‌های این شهرستان، کشاورزی و دامداری در این منطقه کاهش یافته‌است. عسل از مهمترین تولیدات این شهرستان است. بسیاری از مردم بومی این شهرستان به شکل حرفه‌ای به تولید عسل اشتغال دارند. به علت وجود گیاهانی همچون آویشن و گَوَن در کوه‌های این شهرستان که خواص دارویی گوناگونی دارند؛ تولید عسل آویشن و عسل گَوَن با خواص دارویی در این شهرستان رواج دارد.
انواع گونه‌های کمیاب در این شهرستان وجود دارند. جانورانی همچون کل، بز، میش و پلنگ به عنوان عمده‌ترین حیوانات موجود در حیات وحش این شهرستان شناخته می‌شوند. علاوه بر آن پرندگان گوناگونی نظیر زاغ، کبک، تیهو، کبک دری، پرندگان شکاری مانند عقاب طلایی، قرقی، دلیجه در این شهرستان حیات دارند. این درحالی است که گذرگاه قشلاقی پرندگان نایاب شکاری همچون بالابان – شاهین و بحری است. خطراتی همچون احداث معادن در کنار زیستگاه‌های طبیعی و تخریب انسانی این اماکن همچون احداث غیرکارشناسی راه‌ها در این شهرستان از عمده دلایل تهدیدهای زیست‌محیطی است.
این شهرستان، منطقه‌ای سرسبز و خرم است که نام اسطوره‌ای کوه دماوند را با خود به همراه دارد. قرار گرفتن منطقه دماوند در محل پیوستن مرزهای سه منطقه پراهمیت کشور در ایران در گذشته (ری، قومس، طبرستان) و اکنون (تهران، مازندران، سمنان) اهمیت این سامان را دو چندان کرده‌است. اعتدال آب و هوا، تنوع آب و هوایی منطقه، هر ساله عده زیادی گردشگر، مسافر و مهاجر را از اطراف به این شهرستان جلب می‌کند.
در نخستین تقسیمات کشوری در فاصله سال های ۱۳۱۶ تا ۱۳۳۹ استان دوم یعنی مازندران مشتمل بر شهرستان های قم و کاشان و تهران و سمنان و ساری و گرگان به انضمام شهر کاشان بوده است که در سال ۱۳۴۵ شهرستان های دامغان و سمنان و شاهرود و کاشان بخشی از شهرستان رودسر از استان دوم جدا گردیدند.در سال ۱۳۴۰ طبق تصویب هیئت وزیران فرمانداری کل سمنان مشتمل بر سمنان و شاهرود و بسطام و سنگسر(مهدی شهر) و سرخه و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها با مرکزیت شهر سمنان تشکیل شد. در سال ۱۳۵۵ شمسی طبق تصمیم دولت وقت با الحاق دماوند و فیروزکوه و گرمسار و ورامین، فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد. البته بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سه شهرستان دماوند و فیروزکوه و ورامین از استان سمنان منتزع و به استان تهران الحاق گردید. بنابر آخرین تقسیمات کشوری، این شهرستان به ۲ بخش به نام‌های بخش مرکزی و بخش رودهن به مرکزیت شهر دماوند تقسیم می‌گردد. این دو بخش در مجموع شامل ۵ دهستان، ۵ شهر و ۱۱۱ روستا می‌باشند.
کوه دماوند : دَماوَند کوهی در شمال ایران است که بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است. دماوند در پارهٔ مرکزی رشته‌کوه البرز در جنوب دریای مازندران جای دارد. این کوه از دیدگاه تقسیمات کشوری، در بخش لاریجان در شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد. این کوه به‌هنگام صاف و آفتابی بودن هوا، از شهرهای تهران، ورامین، قم و همچنین کرانه‌های جنوبی دریای خزر قابل رؤیت است. کوه دماوند در تاریخ سیزدهم تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد. این کوه همچنین از سال ۱۳۸۱ به عنوان «اثر طبیعی ملّی» در شمار مناطق چهارگانهٔ ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته‌است.
در اساطیر ایران نیز از دماوند یاد شده و شهرت آن بیش از هر چیز به این سبب است که ضحاک در آن به بند کشیده شده‌است. در آثار ادبی فارسی نیز فراوان به این اسطوره و به‌طور کلّی‌تر کوه دماوند اشاره شده‌است. در بندهش این‌چنین آمده: رود هرهز (هراز) در تپرستان (مازندران) است و از کوه دماوند سرچشمه می‌گیرد.
به نقل از درگاه ملّی آمار ایران، فرازایِ کوه دماوند از سطح آب‌های آزاد ۵٬۶۱۰ متر است. سازمان نقشه‌برداری کشور در سال ۱۳۸۵ در جریان پروژه ای ده روزه و با روش‌های مختلف اقدام به اندازه‌گیری ارتفاع دقیق قله کرد و عدد ۵۶۰۹/۲۰ (پنج هزار و ششصد و نه متر و بیست سانتی‌متر) را برای قله به ثبت رساند و بعد از آن در تمامی منابع ارتفاع ۵۶۰۹/۲ یا به صورت گردشده، ۵۶۱۰ متر عنوان شد که در واقع عدد صحیح ارتفاع دماوند است.
در گذشته، اندازه‌های دیگری به‌عنوان ارتفاع کوه دماوند ذکر شده بود. در سال ۱۹۶۶ میلادی فردی به نام آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره‌ای ارتفاع قله را ۵٬۶۷۰ متر اندازه‌گیری کرد که بعدها یک متر به آن افزوده شد و عدد ۵٬۶۷۱ متر وارد کتاب‌های درسی و بسیاری از منابع شد و در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش بست. این عدد همچنان بر روی بسیاری از یادبودهای قلّهٔ دماوند ذکر می‌شود. برخی منابع دیگر نیز، از جمله پایگاه ملّی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانهٔ زمین ناسا، فرازای ۵٬۶۷۰ متر و ۵٬۶۷۱ متر را برای قلّهٔ این کوه ذکر کرده‌اند. اما افزایش دقت اندازه‌گیری و کالیبراسیون دقیق و بهتر دستگاه‌های اندازه‌گیری نشان می‌دهد ارتفاع ۵۶۷۱ متر نادرست است.
در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می‌رویند که برخی از آنها فقط در ارتفاعات خاصی دیده می‌شود. گیاهان این منطقه که به اسم دماوند نامگذاری شده‌اند، عبارتند از: کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگوله‌ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. در ارتفاع ۳٬۲۰۰ تا ۳٬۵۰۰ متری، علف و بته‌های بلند و خاردار و به هم پیوسته وجود دارند. برخی از انواع بته‌های خاردار دماوند عبارتند از: کلاه میرحسن دماوندی، خارپشتی، گونه‌های هزارخار (مانند گون)، بته‌های بنفش‌رنگ اسپرس پشته‌ای و گچ دوست گل سنگی. از گونه‌های ورموت (افسنتین) نیز در دماوند وجود دارند که عبارتند از: درمنهٔ کوهی، درمنهٔ معطر، درمنهٔ کوهسری و گونهٔ فراوان درمنهٔ شرقی. برخی دیگر از گونه‌های گیاهای دماوند عبارتند از: کاج آلپ، اسپرس کوهی نیمه کروی، گون، یاسمن صخره‌ای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوته‌ای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، رُز گردآلود، گز، علف بره، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف قرمز، جو چمنزار، ملیکای بی زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، شبه یولاف شکننده، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکرتیغال و شکرتیغال مشهدی، چون جاشیر، سریش و در جاهای مرطوب زبان طلا، پیرسنبل، قدومهٔ پرشاخه، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویهٔ دنایی، خاکشیر تلخ کوتوله، گل بی مرگ طلایی، پنجه برگ نقره گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی، سنبلهٔ ارغوانی و مینای پرکپهٔ برگ نقره‌ای. دامنهٔ کوه دماوند در ارتفاع ۲٬۰۰۰ تا ۳٬۵۰۰ متری کاملاً پوشیده از شقایق است. این شقایق منحصربه‌فرد، در دنیا شناخته شده‌است و با نام شقایق لار و رینه در کتاب‌های معتبر گیاه‌شناسی جهان به ثبت رسیده. همچنین این منطقه از لحاظ مرتع و چراگاه بسیار غنی است؛ حتی در ارتفاعات بلند دماوند نیز (زیر چهار هزار متر) از این بابت فقر چندانی وجود ندارد.
کوه دماوند در تاریخ سی‌ام تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در قالب میراث طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد. نخستین کسی که ادعای صعود به دماوند را کرده‌است ابودلف خزرجی است که در سال ۲۹۲ ه (۹۰۵م) در سفرنامه خود به صعودش اشاره کرده و شرحی از قله دماوند ارائه داده‌است. پس از وی قزوینی، مسعودی، ابن فقیه و نیز ناصر خسرو نیز اشاراتی به صعود دماوند داشته‌اند.
در زمان‌های قدیم عدّه‌ای خود را به قلهٔ دماوند رسانیده بودند. ناصر خسرو در سفرنامه‌اش نوشته‌است که گویند بر سر دماوند چاهی است که نوشادر و کبریت (گوگرد) از آن گیرند. صاحب آثار البلاد و اخبار العباد با نقل قولی دست دوم می‌گوید که عدّه‌ای از اهالی آن نواحی می‌گفته‌اند که در طی پنج روز و پنج شب به قلهٔ دماوند رسیده‌اند و قلهٔ آن را مسطح با مساحت صد جریب یافته‌اند گرچه از دور به مخروط می‌ماند. اما اولین صعود اروپاییان به قله دماوند را می‌توان به توماس هربرت انگلیسی در سال ۱۰۰۶ش (۱۶۲۷م) از جبهه جنوبی نسبت داد.[۷۴] پس از وی صعود موفقیت‌آمیز به قلهٔ دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفته‌است. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ بازمی‌گردد که تیم سرهنگ محمدصادق‌خان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود.
جاذبه های دماوند
قله دماوند: قله دماوند، یک نماد ملی و مظهر استواری و پایداری است و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و ادبیات ایران دارد. قله دماوند ۵ هزار و ۶۱۰ متر ارتفاع دارد و در فصل زمستان، حداقل دما در ارتفاعات آن به ۶۰ درجه زیر صفر هم می‌رسد! برای صعود به قله دماوند، چهار مسیر اصلی وجود دارد که خوشبختانه در تمام آنها می‌توان پناه‌گاه‌هایی مجهز را پیدا کرد. همین موضوع هم سبب شده است تا سالانه هزاران نفر برای کوهنوردی و بالا رفتن از بلندترین کوه ایران، راهی دماوند شوند.
پیست آبعلی: پیست اسکی آبعلی یکی از معروفترین جاهای دیدنی دماوند است که در فصل زمستان به پاتوق اصلی عاشقان اسکی تبدیل می‌شود! آبعلی ۵ پیست مختلف دارد و وجود امکانات خدماتی و رفاهی کامل در آن سبب شده تا حتی مبتدی‌ها هم جرات حضور در این پیست را پیدا کنند. همچنین در این پیست می‌توان از امکانات دیگری مثل تله کابین، تله اسکی، زمین تنیس، پرش با کایت و سوارکاری لذت برد.
دریاچه‌های تار و هویر: دو دریاچه تار و هویر که فقط ۵۰۰ متر از یکدیگر فاصله دارند، از زیباترین جاهای دیدنی دماوند هستند و جلوه‌ای متفاوت را به این شهر می‌بخشند. این دریاچه‌های زیبا از شرق ۳۰ کیلومتر با دماوند فاصله دارند و بسیاری از علاقه‌مندان به ماهی‌گیری، شب‌ها در کنار آنها چادر می‌زنند تا از صبح زود ماهی‌گیری را آغاز کنند. به علاوه، در اینجا قایق‌رانی و شنا هم طرفداران زیادی دارد. جالب است بدانید کوهی به نما «دوبرابر» این دریاچه‌های فیروزه‌ای را از یکدیگر جدا می‌کند.
دشت لار: دشت لار یا لار که با نام «تنگه لار» هم شناخته می‌شود، دشتی بسیار زیبا در کوه‌پایه دماوند است که در جای‌جای آن می‌توان گل‌های شقایق را پیدا کرد. به واسطه محیط بکر و دست‌نخورده این منطقه، دشت لار در سال ۱۳۵۴ به عنوان پارک ملی معرفی شد. اینجا فقط یک دشت سرسبز نیست؛ در این منطقه وسیع، بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را می‌توان پیدا کرد که از اهمیت بالایی برخوردارند. اگر اهل ماجراجویی باشید، می‌توانید چند ساعتی را هم کنار رودخانه‌های کوچک و بزرگ این منطقه استراحت کنید. این دشت حدود ۱۱۰ کیلومتر با تهران فاصله دارد. اگر به دنبال تفریح در کنار آبشارهای پرآب و خروشان هستید، آبشار برف تنگه لار بهترین گزینه است. این آبشار در حقیقت بخشی از دشت حفاظت‌شده «لار» است که از سال ۱۳۷۰، شکار در برخی قسمت‌های آن ممنوع اعلام شد.
چشمه سیاه سنگ: چشمه زیبای سیاه سنگ در شمال غربی شهرستان دماوند، روستای مشا واقع شده و به واسطه آب فراوانی که دارد، سبب شکل‌گیری بسیاری از رودخانه‌ها و آبشارهای اطراف شده است. همچنین در این منطقه، گیاهان دارویی و صنعتی مختلفی مثل نسترن، زرشک، شنگ، گل گاوزبان، گل بنفشه، شقایق و … را می‌توان کرد که برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مناسب هستند.
منطقه تفریحی چشمه اعلا: یکی از ناب‌ترین جاهای دیدنی دماوند، چشمه اعلا است که تابستان‌ها حسابی شلوغ می‌شود. این منطقه تفریحی در هفت کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده و به واسطه درختان سرسبز و بلندی که اطراف آن وجود دارد، همه‌روزه مردم شهرهای اطراف به‌ویژه تهران برای استراحت و دوری از فضای پراسترس شهری راهی دماوند می‌شوند. در گذشته از آب چشمه اعلا برای آبیاری کشتزارها و مزارع استفاده می‌شد، ولی امروزه از آب آن برای بسته‌بندی آب معدنی استفاده می‌شود.
غار رودافشان: مورد بعدی در لیست بهترین جاهای دیدنی دماوند کمی بیش از موارد دیگر با شهر تهران فاصله دارد. غار رودافشان یکی از معروفترین مکان های دیدنی دماوند است که ۱۰۰ کیلومتری شرقی تهران قرار گرفته و در جاده فیروزکوه و جنوب روستایی زیبا به همین نام یعنی «رودافشان» می‌توان آن را پیدا کرد. نکته قابل توجه در مورد این غار، دهانه عریض و مرتفع آن با ۲۰ متر ارتفاع و ۲۹ متر طول است که شاید نمونه آن را در کمتر جایی دیده باشید. توصیه می‌کنیم برای رفتن به داخل غار حتما از افراد باتجربه کمک بگیرید و وسایل کافی را همراه خود داشته باشید.
دشت مُشا: اطراف دماوند پر است از دیدنی‌هایی که حسابی حال و هوای شما را تغییر می‌دهند؛ مانند روستای مشا که با آب‌وهوای دلچسب و طبیعت بکر خود، آخر هفته‌ها به پاتوق بسیاری از تهرانی‌ها تبدیل می‌شود. روستا و دشت مشا در ۷ کیلومتری دماوند و حوالی جاده هراز قرار گرفته‌اند و فقط ۵۸ کیلومتر با تهران فاصله دارند. بی‌شک تفریح در کنار این دشت زیبا، خاطره‌ای تکرارنشدنی را برای شما رقم خواهد زد. گفتنی‌ست چشمه اعلا هم در نزدیکی همین دشت زیبا قرار گرفته است.
برج شیخ شِبِلی: زیبایی‌های دماوند فقط به دیدنی‌های طبیعی محدود نیست و حتی در این شهر خوش آب‌وهوا هم می‌توان رد پای آثار تاریخی را پیدا کرد. برج شیخ شبلی یکی از همین مکان‌های تاریخی در بلوار امام حسین (ع) است که در دوره سلجوقی ساخته شده است. عقبه این برج ۱۰ متری به سال ۳۲۵ خورشیدی برمی‌گردد؛ زمانی که مردم منطقه بعد از مرگ پادشاه وقت، این بنای زیبا را به عنوان یادبود برای آن ساختند. نکته قابل توجه در مورد برج شیخ شبلی، معماری خاص آن است؛ این برج از بیرون شکلی هشت‌ضلعی دارد، اما از داخل مانند یک دایره به قطر ۵ متر است.
حمام تاریخی محله درویش: دیگر بنای قدیمی دماوند که شاید در نوع خود منحصربه‌فرد باشد، حمام تاریخی محله درویش است. این حمام در دوره صفویه ساخته شده و معماری آن با سایر حمام‌های تاریخی تفاوت زیادی دارد. حمام تاریخی محله درویش به عنوان یکی از قدیمی‌ترین جاهای دیدنی دماوند، شامل دو بخش در ورودی است؛ یکی شمالی و دیگری جنوبی که هرکدام از آنها ساختار مخصوص به خود را دارند. بخش شمالی حمام، بسیار بزرگ و به صورت دست‌نخورده است و مسیر ورودی آن به طرف رختکن همانند یک دالان پیچ‌دار است. در بخش جنوبی نیز می‌توان سکوهای نشیمن با کاشی‌های سفید را پیدا کرد. ساروج، ملات گچ و سنگ لاشه از مصالح اصلی به‌کاررفته در این سازه زیبا هستند.
امامزاده عبدالله و خلیل‌الله: بقعه متبرک امامزاده عبدالله و خلیل‌الله که از آثار ملی نیز به شمار می‌روند، از محبوب‌ترین جاهای دیدنی دماوند در منطقه‌ای به نام قلضی است. آرام‌گاه این دو امامزاده در قرن هشتم هجری قمری ساخته شده و به واسطه وسعت بالای معماری، در آن انواع مصالح همچون چوب، آجر، قلوه‌سنگ و ملات گچ را می‌توان پیدا کرد. ضریح این بقعه به دوره صفویه تعلق دارد و سبک آجرکاری بخش بالایی آن نیز یادآور بناهایی از قرن ششم و هفتم هجری است.
دژ گل خندان: یکی از تاریخی‌ترین جاهای دیدنی دماوند که توصیه می‌کنیم حتما از آن بازدید کنید، دژ گل خندان است. این قلعه بزرگ که پیشینه آن به دوره ساسانی برمی‌گردد، در روستایی به همین نام در شهرستان پردیس و محل تلاقی رودهای بودمهن و رودهن واقع شده و علاوه بر چهار برج توپر برای افزایش مقاومت، حصاری از قلوه‌سنگ‌های بزرگ را در اطراف آن می‌توان پیدا کرد. در گذشته، در بخش داخلی این دژ بزرگ نیز چندین تالار و آب‌انبار وجود داشته است. در حال حاضر، بنای داخلی دژ گل خندان از بین رفته و فقط برخی از دیوارهای بیرونی سالم باقی مانده‌اند. جالب است بدانید ارتفاع برخی از این دیوارها به ۲۰ متر هم می‌رسد.
آبشار گروبار: اگر به طبیعت و طبیعت‌گردی علاقه‌مند هستید، حتما در سفر بعدی خود به دماوند به دره گروبار سر بزنید. این دره زیبا که در ۵ کیلومتری شرق دماوند در محله روح‌افزا واقع شده، میزبان آبشارها، چشمه‌ها و باغ‌های زیبایی است که در کمتر جایی می‌توان آنها را مشاهده کرد. آبشار گروبار یکی از همین دیدنی‌هاست که مجاورت آن با رودخانه‌ای پرآب و درختان زیبای بید، این آبشار ۲۰ متری را به پاتوق طبیعت‌دوستان تبدیل کرده است. در این منطقه، آبشارهای زیبای دیگری نیز وجود دارند که «آینه رود» از محبوب‌ترین آنهاست.
آبشار آینه رود: معرفی مکان های دیدنی دماوند بدون اشاره به آبشار آینه رود هیچ لطفی ندارد. آینه رود از شمال شرق یک کیلومتر با دماوند فاصله دارد و اطراف آن پر است از درخت‌های گردو و ارس. ارتفاع آبشار آینه رود به ۳۵ متر می‌رسد و تقریبا در ارتفاع ۲۱۰۰ متری دریا قرار گرفته است.
چشمه و آبشار تیزآب: به واسطه شرایط اقلیمی خاص دماوند، در گوشه‌وکنار این شهرستان می‌توان چشمه‌ها و آبشارهای زیادی را مشاهده کرد که هرکدام از آنها با زیبایی‌های خاص خود می‌توانند هوش را از سر شما ببرند. یکی از این چشمه‌های جذاب و البته متفاوت، «تیزآب» در ۹ کیلومتری شمال دماوند است که از دل کوه می‌جوشد و آب آن طعم تند و تیزی دارد و به همین دلیل، تیزآب نام گرفته است. بسیاری می‌گویند آب این چشمه خواص درمانی و گوارشی دارد. افزون بر این، در فاصله ۵۰۰ متری این چشمه می‌توان آبشاری به همین نام را نیز پیدا کرد که در نوع خود بسیار زیباست. از طریق جاده امام خمینی و سپس جاده تیزآب در شمال دماوند می‌توانید خود را به چشمه و آبشار تیزآب برسانید.
آبشار جنگلک: لیست بهترین جاهای دیدنی دماوند را با معرفی آبشار جنگلک به پایان می‌رسانیم. این آبشار زیبا و پرآب هم در هفت کیلومتری شرق دماوند و دره گروبار واقع شده و ارتفاع آن به ۳۵ متر می‌رسد. همچنین آبشار جنگلک در ارتفاع ۲۳۲۰ متری سطح دریا قرار گرفته و برای رسیدن به آن لازم است چند ساعتی را کوه‌پیمایی کنید. جالب است بدانید این دره در بخش غربی دریاچه تار واقع شده و ادامه آن به همین دریاچه زیبا منتهی می‌شود. بسیاری از افرادی که دوست دارند در روزهای گرم تابستان از دمای بالای هوا در امان باشند، آبشار جنگلک را برای تفریح انتخاب می‌کنند.
...............................
آرشیو
