دهدشت مرکز شهرستان کهگیلویه
دهدشت شهری در غرب استان کهگیلویه و بویراحمد و مرکز شهرستان کهگیلویه است با ماهیت اقلیمی و جغرافیایی خاص که اب و هوایی معتدل در چهار فصل سال دارد این شهر سومین شهر پر جمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد است.
این شهر در دوره ساسانیان توسط پسر اردشیر اول ساخته شده و در آن دوران به نام بلاد شاپور شهرت داشت؛ در دوره‌های پسین نیز رونق داشت اما شروع پی ریزی شهر کنونی دهدشت را پس از دوره مغولان و به عبارتی از اواخر تیموریان و پس از آن جستجو می‌کنند، ولی بافت قدیم دهدشت را که بخش‌هایی از آن بر جای مانده‌است، منسوب به دوره صفوی می‌دانند. بافت قدیم دهدشت که ۳۵هکتار وسعت دارد در سال ۱۳۶۴در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.
شهر دهدشت هویت و خاطره تاریخی خود را از مجموعه بلادشاپور (بافت قدیم شهر) می گیرد این مجموعه که در گذشته مطمئن ترین و نزدیک ترین مرکز ارتباط تجاری بین اصفهان(مرکز ایران) و بنادر جنوبی کشور بوده است در همسو نگری و همگرایی اقوام و شهروندان شهر دهدشت نقش بسزایی داشته و دارد
اما متاسفانه علارغم ثبت ملی شدن در سال ۶۴ ، پس از دوره صفویه هیچ گاه مورد توجه و اقدام جدی جهت بازسازی ، مرمت یا حتی نگهداری قرار نگرفت و همواره مورد بی مهری واقع شد که بخش عمده ای از این بی مهری و کم لطفی از عدم آگاهی دوگانه مردم مسئولان از پتانسیل های اجتماعی فرهنگی این مجموعه ناشی می شود بلادشاپور که باور برخی پیشینه ی آن به دوره ی ساسانیان هم می رسد یک هویت تاریخی زنده اما غیر پویا است که می توان با توجه نقش هویت ساز آن چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ فرهنگی اجتماعی آورده ها و منافع زیادی را نصیب شهروندان کرده است. مردم دهدشت لر هستند و به زبان لری سخن می‌گویند. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۵۷٬۰۳۶ نفر (۱۴٬۰۰۹ خانوار) بوده‌است.
دهدشت ازدوجز ده و دشت گرفته شده‌است که به معنی دهی/روستایی /در دشتی است این معنی به خاطر وسعت زیاد دهدشت است. این شهر مرکز شهرستان کهگیلویه است و جمعیتی بیش از ۱۵۰ هزار نفر جمعیت دارد.در بین شهرهای جنوب غرب و جنوب کشور شهر دهدشت نقشه کشی منحصر به فرداست به گونه‌ای که از یکی از شهرهای زیبای آلمان الگو برداری شده‌است، باخیابانها و کوچه‌ای عریض و منظم ولی متاسفانه به دلیل عدم توجه به این شهرستان آمار بیکاری زیاد بوده و هیچ گونه صنایع ای تقریبا در این شهر دیده نمی‌شود. این شهر یک شهر خدماتی است و روزانه جمعیت زیادی از روستاها و شهرهای کوچک اطراف برای خرید به این شهر می‌آیند.
طبیعت دهدشت بسیار زیبا بوده و درشمال آن کوه نیر که در زمستان پوشیده از برف قرار دارد. مهجوریت بازار تاریخی جنوب تمدن كهن ایران زمین وارث معماری خاصی است كه هر بخشی از آن پیشینه ی مدنیت و هنرمعماری این سرزمین را می رساند، ازاین روبافت قدیم شهر دهدشت بازگو كننده بخشی از این هنر كهن است. به گزارش خبرنگار ایرنا، اگر چه روزگار زیادی از این شهر تاریخی كه روزی مركزتجاری جنوب كشور بوده است می گذرد، اما هنوز آثار برجای مانده از بناهای این شهر با داشتن بازاری به طول یك كیلومتر بیانگر رونق و عظمت این شهر درآن روزگاربوده است.مجموعه تاریخی بافت قدیم شهر دهدشت اگر چه با ایجاد شهر جدید بخشی از آثار آن تخریب شد اما همچنان به عنوان یكی از آثار تاریخی مهجور مانده نیازمند سرمایه گذاری و نوسازی بیش از پیش است. براساس بررسی های انجام گرفته این بافت دارای قدمت اسلامی بوده و اوج شهرت آن در دوره صفویه است و در دوره های بعدی و با توجه به اینكه یكی از شهرهای مهم تجاری، مذهبی جنوب كشور بوده از رونق خوبی برخوردار بود كه در اواخر قاجار خالی از سكنه و متروكه شده است.این بافت قدیمی به مساحت قریب به 34 هكتار در ضلع جنوبی شهر دهدشت قرار دارد و در سال 1364 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
این شهر از لحاظ جغرافیای جمعیتی به دو دسته عمده آغا و دشت موری تقسیم می‌شود، البته در سال‌های اخیر بر اثر مهاجرت از حوزه ثلاث به این منطقه یک ساختار جمعیتی شامل دشمن زیاری وگرمسیر تشکیل شد. بصورتیکه الان حدود یک سوم جمعیت شهر از ایل دشمن زیاری و سادات تابعه آن می‌باشند (سادات مشهدی، سادات نورالدین و سادات راک و چغل)
طایفه آغا شامل زنگوایی، نرمابی، فارسی، دیلگونی و بابکانی می‌باشد و طایفه دشت موری: شامل اولاد میرزا علی، اولاد علی مؤمن، جلیل، شیخ، برافتابی، ملاکلبی، شرونی و طاس احمدی می‌شود. سادات این منطقه عبارتند از سادات امام زاده میرسالار، سید محمود، امام زاده نورالدین امام زاده علی، امام زاده شاه غالب و شیوخی که یاران امام زادگان بودند و میان مردم به امام زاده معروف شدند. امام زاده محمود، شیوخ سقاوه، شیوخ تیرآبگون و شیوخ سید محمد می‌باشند.
شهرستان کهگیلویه
شهرستان کُهگیلویه از شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد است. زبان مردم این منطقه لری بویراحمدی است. کهگیلویه نام ایل یا قومی نیست بلکه نام منطقه ای باستانی است. و اکثر مردم این منطقه از ایلات ریشه دار و اصیل لر هستند. مرکز این شهرستان، شهر دهدشت است. از روستاهای مهم آن می توان از طولیان نام برد ،جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۹۱٫۸۲۳ نفر بوده‌است.
در طبیعت این شهرستان کوه‌هایی وجود دارند که موازی یکدیگر بوده و موسوم یه «کیلویه» می‌باشند. در خصوص علت نامیدم این منطقه به چنین نامی، جند روایت وجود دارد: 1- درخت گیالک (زالزالک) در این نقاط بیشتر از سایر نقاط ایران می‌روید. پس از افزودن «یه» به انتهای گیالک، به مرور زمان به این نام موسوم شده‌است.2- کهگیلویه از سه کلمه «کوه»، «گیل» و «اویه» ترکیب یافته‌است. از آن جا که کلمه «او» پسوند مالکیت است، بنابراین معنای این نام «منطقه کوهستانی گیل» است.
شهرستان کهگیلویه از شمال به شهرستانهای باغ ملک، ایذه و لردگان، از جنوب به گچساران، از غرب به بهبهان و رامهرمز و از شرق به بویراحمد سردسیر منتهی می گردد. این شهرستان دارای دونوع آب و هوای کاملا متفاوت در نواحی سردسیر و گرمسیر بوده و نیز محلی برای قشلاق ایلات منطقه می باشد.عمده ترین منابع آبی منطقه کهگیلویه شامل رودخانه چرام است که از کوههای شمال و شرق چرام سرچشمه گرفته و به رودخانه نازمکان می ریزد و رودخانه مارون که بعد از عبور از میان سوق و لنده از آخرین نقطه شهرستان بنام تنگ تکاب گذشته و به سمت بهبهان جریان یافته و بنام رود جراحی به خلیج فارس می ریزد.ارتفاعات مهم این شهرستان شامل کوههای سیاه غارون (کارون)، نیل، چست خوار و دیل می باشند. بر اساس تقسیمات کشوری سال 1373 شهرستان کهگیلویه از سه شهر شامل: دهدشت ( مرکز شهر )، چرام و لنده و پنج بخش و 18 دهستان با مساحت 079/6 کیلومتر مربع تشکیل شده است.اگرچه كشاورزی در اين شهرستان به لحاظ اهميت پس از دامداری قرار دارد اما يكی از منابع مهم اقتصادی منطقه است. آب كشاورزی بيش تر از رودخانه ها، چشمه و چاه ژرف تهيه و به صورت كرت بندی انجام می شود. کشاورزی در اين منطقه شامل كشت گندم، جو، بنشن، تره بار، برنج و فرآورده های باغی مانند سيب، انگور، بادام و مركبات می باشد. به دليل بافت عشايری كه در سطح كلی شهرستان به چشم می خورد دامداری از اهميت ويژه ای برخوردار بوده و شغل اصلی و رايج اهالی می باشد و فرآورده های دامی تنها صادرات اين شهرستان را تشكيل می دهند.
جاذبه های کهگیلویه
باغ چشمه بلقیس: باغ‌ها در ایران یکی از تصاویر زیبای طبیعت هستند که می‌توان آنها را جزو زیباترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی دانست. این باغ های زیبا معمولا مورد توجه علاقمندان به طبیعت و طبیعت‌گردی قرار می گیرند. چشمه بلقیس چرام نام باغی است که در ۴ کیلومتری شهر چرام در مسیر جاده چرام -گچساران قرار گرفته است. این چشمه یکی از جاذبه‌های گردشگری استان کهکیلویه و بویراحمد و از جاهای دیدنی دهدشت است. از سابقه و قدمت این باغ اطلاع کاملی در دست نیست، اما آنچه امروز با نام باغ چشمه بلقیس شناخته می‌شود از اوایل دوره پهلوی برجای مانده است. برخی بر این عقیده‌اند که وجه تسمیه این باغ که به نام چشمه بلقیس نام گرفته است به جهت این بود که بلقیس در اساطیر ایرانی به عنوان نماد زیبایی ذکر شده بود، بر این اساس، این نام برای باغ انتخاب شده است و مکان با نام باغ بلقیس نام‌گذاری شده است و بعدها با عنوان چشمه بلقیس معروف شد. برخی از اهالی چرام بر این عقیده‌اند که سابقه این باغ به زمان ساسانیان می‌رسد و علت نامیدن آن به باغ بلقیس این است که در عهد ساسانیان بانی باغ زنی با نام بلقیس بوده است و باغ را با نام اختصاصی وی، باغ بلقیس نامیده‌اند. این روایت که توسط اهالی چرام گفته می‌شود یک روایت شفاهی است و سندی رسمی برای تایید آن به دست نیامده است و تنها در برخی سفرنامه‌ها با نام اسکندریه از آن یاد شده است، که برخی این نام را به یکی از بانیان باغ به اسم اسکندر چرامی نسبت می‌دهند. این باغ تا قبل از سال ۱۳۲۳ یک بیشه‌زار با درختان بید و زبان گنجشک بود و در سال ۱۳۲۳ کار احداث باغ به شکل امروزی آن دنبال شد. برای احداث باغ، ابتدا درختان بید و علف‌ها و بوته های هرز ریشه‌کن شدند و سپس آب چشمه‌های موجود در باغ با لوله‌گذاری هدایت شد و جویبارها ساخته شدند. بعد از آن باغ سنگ‌فرش شد و کلکسیونی از درختان زینتی به روش‌های مختلف تهیه و در باغ کاشته شد. این درختان زینتی وقتی بزرگ شدند چهره باغ را دگرگون کردند و فضا و تصویری رویایی و زیبا را در باغ به وجود آوردند. وسط باغ گودالی قرار داشت که از آن برای ساختن حوض باغ استفاده شد. در حین حفر گودال برای ساخت حوض، بقایایی از حوض قدیمی نیز پیدا شد و مشخص شد که در قدیم نیز در همان جای باغ حوضی وجود داشته که با گذر زمان از بین رفته است.
قلعه تاریخی چرام: منطقه شهر چرام و شهر دهدشت و حواشی آنها در دوره هزاره ۴ قبل از میلاد مسکونی و بخشی از تمدن عیلام بوده و تا اواخر حکومت ساسانیان آثاری از تمدن در این مناطق وجود دارد. در دوره بعد از اسلام منطقه چرام به جز در سلسله حکومت سامانیان، طاهریان و قراقویونلو جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران و مسکونی بوده است. شهر چرام یکی از مناطق مسکونی مربوط به ایلات چرام بوده و ایلات چرام به‌صورت پراکنده در ناحیه‌های مختلف شهرستان چرام از قدیم ساکن بودند و در این منطقه حکومت می‌کردند. چون محدوده شهرستان چرام ۸۸ درصد کوهستانی است و مابقی محدوده آن دشتی وسیع بین این مناطق کوهستانی قرار دارد، به همین دلیل هنگام حکومت خان‌های محلی منطقه شهر چرام به علت صاف و هموار بودن به‌عنوان مقر فرماندهی انتخاب شد و در کوههای اطراف برج‌های دیده‌بانی‌های زیادی ساخته شد. همچنین در منطقه طسوج خانه ییلاقی دیگری برای خان‌های محلی وجود داشت، ولی قلعه اصلی این خان‌ها در شهر چرام ساخته شد.
مجموعه تاریخی زیر بازار: مجموعه تاریخی زیر بازار یکی از آثار برجای مانده از دوران پس از اسلام است که در جنوب غربی شهر قرار دارد. این اثر تاریخی در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۵۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آبشار کمر دوغ: آبشار کمردوغ در قلعه رئیسی مرکز بخش چاروسا از توابع شهرستان کهگیلویه در زمره زیبایی‌های طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد به شمار می‌رود اما برای گردشگران ناشناخته مانده است. این آبشار که نزدیک به ۱۰۰ متر ارتفاع و بیش از ۶۰ متر عرض دارد در ۱۰ کیلومتری قلعه رئیسی مرکز این بخش واقع شده است. برای رفتن به چاروسا باید جاده‌های پرپیچ و خم کوهستانی را از میان جنگل‌های بلوط در شمال شهر دهدشت به طول ۷۰ کیلومتر طی کرد. آبشار کمردوغ در تمام فصول سال دارای آب است و به آن لقب عروس آبشارهای ایران را داده‌اند. این آبشار با عرض بیش از ۶۰ متر یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی کهگیلویه و بویراحمد است که نامش در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.
بافت تاریخی دهدشت: بافت تاریخی دهدشت در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۶۴ با شماره ثبت ۱۶۸۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. دهدشت شهری است در استان کهگیلویه و بویراحمد که مربوط به دوره صفوی است. مردم این شهر از ایلات اصیل و ریشه دار کهگیلویه و بویر احمدی هستند. قدمت بافت تاریخی دهدشت معروف به «شهر قدیم دهدشت» به دوران ساسانی می‌رسد. شهر دهدشت همچون تصویری که به دو نیمه تقسیم شده است دو بخش بافت قدیمی و جدید دارد. بافت نوین که در دهه ۴۰ شمسی پایه‌گذاری شده است، ساختمان‌هایی با مصالحی همچون آجر، بتن و فوم دارد و بافت قدیم که چند صد سال تاریخ را در خود جای داده، بیشتر با مصالح گچی و ساروج ساخته شده است.
پل قلعه دختر: پل تاریخی قلعه دختر، بر روی رود مارون پر آب‌ترین رود کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این پل از آهک و ساروج هستند. پل به شکل و سبک معماری‌های دوران ساسانی است. این پل سالیان درازی معبر کاروان‌های بزرگ تجاری و سیاحان و لشکریان بود. زیرا منطقه دشمن زیاری (توابع شهرستان کهگیلویه) برای عبور و تردد کاروان‌ها بسیار امن بوده است. بر اثر طغیان‌های مکرر رود مارون کم‌کم بخش‌هایی از پل فرو ریخت اما هنوز بقایای آن بر روی رودخانه برجا مانده است.
تالاب برم شیر: تالاب برم شیر یکی از تالاب‌های استان کهگیلویه و بویراحمد و از جاهای دیدنی دهدشت است. این تالاب شاید برای بسیاری از ایرانیان ناشناخته باشد. تالاب برم شیر مساحتی حدود ۵۰۰۰ مترمربع دارد. مکان دقیق این تالاب در دره تنگ شیر بویراحمد است. دره تنگ شیر در غرب ارتفاعات کلاتک از رشته‌کوه‌های زاگرس قرار دارد. ارتفاع تالاب برم شیر از سطح دریا حدود ۷۴۰ متر است. گستره تالاب شمالی جنوبی است. طول آن حدود ۱۵۰ متر و عرض آن حدود ۵۰ متر است. تالاب برم شیر در ۲ کیلومتری جنوب روستای برم شیر قرار گرفته که از جاده ارتباطی پاتاوه به دهدشت، قبل از سه راهی دختر، جاده فرعی از جنوب رودخانه مگرمون قابل دسترسی است. منطقه‌ای که تالاب برم‌شیر در آن قرار دارد، منطقه‌ای زیبا و سرسبز است. این منطقه از قابلیت تفرجگاهی جالبی برخوردار است و میتواند به محیطی مناسب برای گذران اوقات فراغت تبدیل شود. چشم‌انداز و پیرامون تالاب بسیار جذاب و دیدنی است. این تالاب زیبا که از قابلیت بالایی برای جذب گردشگر برخوردار است، در صورت رسیدگی میتواند طبیعت‌گردان بسیاری را به سمت خود جذب کرده و به محیطی مناسب برای گذران اوقات فراغت تبدیل شود. اگر به استان کهگیلویه و بویراحمد گذرتان افتاد، به شهرستان بویراحمد و روستای برم شیر بروید و در ارتفاعات آن از این تالاب زیبا دیدن کنید.
باغ عمران: باغ عمران یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری استان کهگیلویه وبویراحمد و شهرستان چرام است که در ۴ کیلومتری جنوب شرقی چرام و چسبیده به روستای شهرک واقع شده است. تنوع درختان سردسیری و گرمسیری در کنار چشمه‌های متعدد یکی از شگفتی‌های این باغ زیبا است. یکی از مهم‌ترین دلایلی که تاکنون باعث شده است تا باغ عمران چرام به عنوان یک جاذبه بکر گردشگری کمتر به چشم بیاید، همجواری این باغ با باغ معروف چشمه بلقیس باشد که دقیقا چسبیده به آن و در جلوی باغ عمران واقع شده است.
غار خی: اين غار در کوه «خيص» – دهدشت کهکيلويه – واقع شده و طول تقريبي آن ۶۰۰ متر است. غار خي در سال ۱۳۶۵ توسط هيأت کوهنوردي شهرستان کهکيلويه کشف شده است.
رود مارون: مارون یا رودخانه مارون، از رودخانه‌های جنوب غربی ایران است، که از رشته کوه زاگرس در استان کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می‌گیرد و با عبور از بهبهان و آغاجاری در استان خوزستان جریان می‌یابد و به نامرود جراحی، به تالاب شادگان و در فصل‌های پرآب، به خلیج فارس می‌ریزد. نام اصلی و قدیمی رودخانه مارون، «تاب» است و در بیشتر منابع جغرافیایی نام آن ذکر شده است. رودخانه تاب در حدود قرن ۱۳ هجری به استناد نوشته فارسنامه ناصری به رودخانه مارون تغییر نام یافت. رود مارون از کوههای نیل و چشمه‌سارهای دامنه کوههای سادات از رشته کوه زاگرس سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت ۱۲۰ کیلومتر به دریاچه سد مارون می‌رسد و از طریق تنگ تکاب وارد دشت بهبهان می‌شود و توسط سد انحرافی شهدا و شبکه آبیاری بهبهان، دشت بهبهان و سپس از طریق سد انحرافی جایزان، دشت جایزان را مشروب نموده و در محلی به نام قلعه شیخ، پس از دریافت رود اعلا در رامهرمز، نام جراحی به خود گرفته و به هور (تالاب) شادگان می‌ریزد. این رود در مواقع پرآبی از طریق خورموسی وارد خلیج فارس می‌شود.
حمام تاریخی کهیار: حمام تاریخی کهیار در غرب بافت تاریخی شهر دهدشت و در مجاورت كاروانسرا واقع شده است. بنا شامل گرم‌خانه، میان در و رختكن است و ورودی آن در بخش جنوبی تعبیه شده است. ورودی به شكل زیبا و با اجرای مقرنس‌كاری ساخته شده است. بعد از گذشتن از راهرو وارد بخش رختكن می‌شویم. این بخش از یك حوض بزرگ در زیر گنبد اصلی و دو حوض كوچك‌تر تشكیل شده است. دور تا دور حوض مركزی را سكویی كه در داخل آن مكانی برای گذاشتن كفش و لباس تعبیه شده بود، فرا گرفته است. كف رختكن از سنگ‌های بزرگ پوشانده شده است. حوض‌ها با ساروج و گچ و سنگ ساخته شده و از طریق لوله‌های تمپوشه‌ای به همدیگر راه پیدا می‌كرده است. رختكن به صورت متقارن است و هر دو ضلع قرینه همدیگر هستند. با استفاده از راهرویی وارد بخش گرم‌خانه می‌شویم. این بخش از یك فضای مسقف گنبددار و تعدادی نمره به علاوه حوض‌های ذخیره و گرم كردن آب تشكیل شده است.
......................................
آرشیو
