مطلب ارسالی کاربران

ایران شناسی (419): ششتمد

میثاق شیخ حسنی 07/03/2021 - 13:43 مشاهده پروفایل

200 مشاهده / 1 دیدگاه 4 3

این مطلب توسط کاربران طرفداری ارسال شده است و دیدگاه طرفداری نیست. قوانین سایت کاربر محور / گزارش تخلف

ششتمد شهری در استان خراسان رضوی در شرق ایران است. این شهر مرکز شهرستان ششتمد است. آرامگاه ابوالحسن بیهقی یکی از مناطق گردشگری ششتمد است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳٬۱۰۸ نفر (در ۹۲۰ خانوار) بوده‌است. بر اساس مصوبه هیئت وزیران در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۷۸، روستای ششتمد مرکز بخش ششتمد به عنوان شهر شناخته شد و در سال ۱۳۹۹ به شهرستان تبدیل شد.

شهرستان ششتمد یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی ایران است. این شهرستان از شمال با بخش مرکزی شهرستان سبزوار، از غرب با بخش روداب شهرستان سبزوار، از شرق با بخش میان جلگه شهرستان نیشابور، از جنوب با بخش کوهپایه شهرستان بردسکن و از جنوب‌شرقی با بخش بررود شهرستان کوهسرخ همسایه است. این شهرستان در حاشیه جاده ترانزیتی سبزوار _ برد.

سوغات: انار، آلو بخارا، زعفران

بخش مرکزی: دهستان بیهق ، دهستان تکاب کوه میش

بخش شامکان: دهستان ربع شامات ، دهستان شامکان ، شهرها: ششتمد

تمام این ظرافت و زیبایی را حکیم بیهقی به زیباترین شکل ممکن در کتاب تاریخ بیهق ذکر کرده است و طراحان آرامگاه آقایان جودت و سیحون تحت تاثیر ملاک های ذیل طراحی کرده اند: عدد شش متاثر از بیانات حکیم و یا قرن زندگی حکیم بیهقی (ششم) پلان آرامگاه را شش ضلعی نمای آنرا به شکل طاق جنقی شامل شش قسمت : هورنو، تیزه، شانه، کونال (شکر گاه) پا کار قوس، دیوار و با مصالح بتون که هر ضلع آن از شش بتون و در هر طرف شش پله و سنگ مقبره شش وجه دارای هورنوئی به شکل مثلث متساوی الاضلاع که داخل آن به شش مثلث تقسیم شده و طراح با ظرافت تمام این طاق را بر روی سکوی بتونی که از سه قسمت تشکیل شده اجرا کرده است.

یکی از تعابیری که برای کلمه “مد” آورده اند به معنی بالاآمدن یا برآمدگی می باشد، کوههای جنوبی ششتمد دارای شش برآمدگی است ممکن است این نام برگرفته شده از مدهای مذکور باشد بر این منوال ششتمد در اصل “شش تا مد ” بوده که در اثر تطور و دگرگونی “الف ” آن افتاده تبدیل به “ششتمد” شده است .

در وجه تسمیه ششتمد زیاد سخن گفته اند و این نقل قول ها و تغییرات کلامی نشان از قدمت این منطقه دارد و به موجب شواهد موجود تاریخی در منطقه ای که امروز خراسان نامیده می شود برای اولین بار آریایی ها سکنی گزیده اند و بعدها برخی از طوایف آنان از مسیر خراسان جنوبی به منطقه کرمان و فارس مهاجرت کردند وجه تسمیه ششتمد در فرهنگ اساطیری ایران زمین نیز به برخی از اسامی اماکن سبزوار و بخش ششتمد اشاره شده که خود دلیل بر قدمت سکونت در این منطقه است. قدمت سکونت در منطقه ششتمد بر اساس اسناد و مدارک تاریخی به ویژه تاریخ بیهقی به قبل از اسلام می رسد که ریشه یابی برخی از اسامی برخی از اسامی روستاها و مکانها وجود صحت آن را بیان می کند کیذور و کیذقان (نام دو روستا) از توابع ربع زمیج یکی از توابع از بخشهای دوازده گانه طاهریان نشان از خاستگاه اساطیری منطقه در دوره کیانیان دارد .

این شهر برروی مخروط افکنه حاصل از نهشته های رسوبی جریانات سطحی دامنه شمالی کوه شاهزاده ابوالقاسم در رشته کوه میش قرار گرفته است. این شهرستان از نظر تقسیمات اقلیمی جزء مناطق نسبتاً سرد و خشک طبقه بندی می گردد. البته بدلیل اینکه شهرستان سبزوار در نواحی کوهستانی و دشتی قرار گرفته، آب و هوای گوناگونی دارد. در بخش شمالی آن که کوهستان ها قرار دارند معتدل و کوهپایه ای و در بخش جنوبی آن کویری و بیابانی می باشد. در منطقه ششتمد نیز بدلیل ارتفاع بالای آن آب و هوا تعدیل گردیده است. از نظر زیست شناسی شهرستان در نواحی کوهستان و دشتی قرار گرفته و در بخش دشتی که شامل ششتمد نیز می گردد از آبرفت های کواترنری پوشیده شده و بافت ابرفت ها در پایکوه ها و مناطق کنارهای ریزدانه و به تدریج به طرف مرکز درشت دانه می شوند. در کل شهرستان به دلیل خشک بودن اقلیم و در نتیجه کاهش آب های سطحی، استفاده از آب های زیر زمینی شدید است از دیدگاه جغرافیایی گیاهی، شهرستان سبزوار و شهر ششتمد در محدوده رویش گیاهان ایرانی- تورانی قرار گرفته اند.

در اولین تقسیمات سیاسی – اداری، ششتمد به عنوان بخش جنوبی شهرستان سبزوار معرفی و در سال 1318 بخشداری ششتمد تاسیس و فعالیت خود را آغاز نمود . تا سال 1366 با 7 دهستان و9177 کیلومتر مربع و 526 آبادی شناخته میشود که هفت دهستان آن عبارتند از زمج، خواشد، ربع شامات، شامکان، فروغن، کوهمایی و تکاب کوه میش این تقسیمات سیاسی بر اساس مصوبه 49126/ت599 مورخ 14/5/1366 هیات محترم دولت با مجزا شدن سه دهستان خواشد، فروغن، کوهمایی از غرب ششتمد، بخش رودآب به مرکزیت روستای قلعه نو رودآب را تشکیل داد و در حال حاضر نیز ششتمد با چهار دهستان و 284 آبادی و 3786 کیلومتر متر مربع به حیات خود ادامه می دهد.

شهر ششتمد به عنوان مرکزشهرستان ششتمد با ارتفاع 1340 متر از سطح دریا و با مختصات جغرافیایی57 درجه و 45 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 75 دقیقه عرض شمالی، در فاصله 30 کیلومتری جنوب شهر سبزوار قرار دارد.

بر اساس آخرین یافته های باستان شناسی متکی بر حرکت فرهنگی انسانها پیشینه تاریخی ششتمد به اوایل هزاره دوم قبل از میلاد میرسد، در دوران تاریخی ششتمد همچون دیگر قسمتهای خراسان قسمتی از بخشهای بیست گانه هخامنشیان محسوب می شده است . ششتمد در سال 30 هجری مانند دیگر بخشهای سبزوار قبول اسلام می کند و در تقسیمات سیاسی حکومت طاهریان ششتمد جزء زمیج بخش چهارم ازبخشهای دوازده گانه بیهق بوده است. در فرهنگ اساطیر ایـران زمین نیز به برخی از اسامی اماکن سبزوار و بخش ششتمد اشاره شده که خود دلیلی بر قدمت سکونت در این منطقه است. قدمت سکـونت در منطقه ششتمد براساس اسناد و مدارک تاریخی به ویژه تاریخ بیهق به قبل از اسلام می رسد که ریشه یابی برخی از اسامی روستا ها و مکانها وجود صحت آن را بیان می کند. کیذور و کیذقان (نام دو روستا) از توابع ربع زمیج یکی ازبخشهای دوازده گانه طاهریان نشان از خاستگاه اساطیری منطقه در دوره کیانیان دارد.

پیشینه تاریخی این شهرستان به قبل از اسلام بر می گردد و بنابر شواهد تاریخی اولین ساکنین در این مکان آریائی ها بوده اند. بعد از اسلام افراد ساکن در این بخش به اسلام می پیوندد به گونه ای که هم اکنون اکثر ساکنین شهر ششتمد مسلمان و شیعه می باشند. ساکنین این شهر در روزهای پنچشنبه بر قبور مردگان می روند مراسم فاتحه خوانی برای مردگان خویش را بجا می آورند. از دیگر مناسک مذهبی زیارت امام زاده هایی است که در شهر و اطراف آن قرار دارند. ساکنین این شهر باتوجه به باورهای مذهبی جهت شفاعت خانواده و خود به این مکان ها می روند و با ذکر دعا و نیز دخیل بستن حاجات خود را از خداوند بزرگ طلب می کنند. از دیگر مناسک مذهبی منطقه ششتمد، می توان به تعزیه خوانی اشاره کرد که ده روز اول ماه محرم و ده روز پس از عاشورا برگزار شده و از شهرت خاصی در این منطقه برخوردار است. این مراسم هر ساله در مجاورت مسجد جامع برگزار می شده اما به تازگی مطالعاتی در جهت احداث فضایی برای برگزاری بهتر این مراسم، در نزدیکی آرامگاه بیهقی، آغاز شده است.

با توجه به اینکه سرزمین ایران تاریخ طولانی دارد و قبل از ورود اسلام نیز دارای فرهنگ و تمدن بوده است، مراسم عید نوروز نیز یکی از آئین هایی است که از زمان باستان به یادگار مانده است. ساکنین ششتمد نیز مانند دیگر افراد ایرانی این عید را گرامی می دارند و در اول هر سال با توجه به فلسفه این عید مناسک آنرا به جا می آورند. طبق آداب و رسوم گذشته صبح زود عید سفره را پهن کرده و روی آن از آینه و قرآن، کاسه آب، تنگ ماهی، سبزینه، کاهو، گردو، فندق، تخم مرغ رنگ شده، نان و ماست، شیرینی های محلی، خرما، کشمش، نخود، انواع برگه خشک میوه جات می گذراند. بعد از تحویل سال نیز هر خانواده سعی می کند پذیرای یک نفر پسر بچه خوش قدم باشد و نیز بعد از تحویل سال بره کوچکی را به داخل خانه می آورند تا روزی خانواده و برکت آن افزون گردد.

از ميان انواع صنايع‌دستي، قالي‌بافي در ششتمد رواج زيادي داشته و بسياري از زنان و دختران و در موارد اندكي، مردان شهر به آن مشغول مي‌باشند. از انواع فنون و مشاغل سنتی که درشهرستان سبزوار رایج بوده است، آهنگری، نجاری، خراطی، نمدمالی، پالان دوزی، رنگرزی سنتی، عطاری، سفالگری و باروت سازی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. در این شهرستان، معیشت مبتنی بر نظام کشاورزی و دامداری باعث تولید پشم و کرک و پنبه و کتان گردیده که ماده اولیه بافته های سنتی از جمله قالیبافی، گلیم بافی، پلاس بافی جاجیم بافی، فرت بافی و پارچه بافی را تشکیل می دهد. این فنون دربسیاری از ساکنین روستا جزء اقتصاد خانواده محسوب می شود که توسط زنان و دختران تولید می شود. فنون بافته ها جدا از نقش و کارکرد اقتصادی که منبع درآمدی برای زنان و دختران است دارای جنبه های هنری نیز می باشد که در طرح ها و نقش های آن ها مشاهده می شود. نقوش به کار رفته درفنون بافته ها الهام گرفته از طبیعت و محیط و بر گرفته از نقوش گیاهی، حیوانی و انسانی و اشکال هندسی است.

جاذبه های ششتمد

آرامگاه بیهقی: از جمله جاذبه های شهر ششتمد می باشد که بنای آن توسط آقایان جودت و سیحون طراحی شده است. دراین بنا، ديواره‌ها بر روي سه ضلع از شش ضلع صفحه زيرين و به صورت يك در ميان احداث شده كه در ارتفاع 8 متري بهم رسيده و يك مثلث متساوي‌ الاضلاع را تشكيل مي‌دهند كه اين مثلث خود متشكل از 6 مثلث متساوي‌الاضلاع مي‌باشد. جنس مصالح بكار رفته، بتن مسلح و عادي مي‌باشد و سنگ قبر به شكل قاعده يك هرم شش ضلعي مي‌باشد كه دقيقاً در وسط صفحه و زير مثلث انتهايي ديواره‌ها واقع مي‌گردد .

رودخانه ششتمد: به طول ۳۵ کیلومتر از کوه ۲۰۱۰ متری بنوو در دامنه شمال شرقی کوه شاهزاده ابوالقاسم سرچشمه می گیرد. این رودخانه از طریق سه جریان زیرزمینی به صورت چشمه‌های تراوشی به نام‌های سرروی، میان روی و چشمه قربانو تغذیه می‌شود. با احداث یک سد خاکی بر روی این رودخانه ذخیره سازی آب تا اواسط تیرماه امکان پذیر شده است. به دلیل موقعیت مناسب رودخانه ششتمد برای فعالیت‌های اکوتوریستی طرح گردشگری سامان پارت در اطراف آن در حال اجرا است.