طی فصول 19-2018 تا 22-2021 شمار پاس‌های عمقی در لیگ قهرمانان اروپا 50% کاهش داشته است. میانگین کاهش پاس‌های عمقی در پنج لیگ معتبر اروپایی طی همین برهه 30% بوده و در لیگ اروپا، پاس‌های عمقی در این بازه زمانی کاهشی 24 درصدی داشته‌اند.
طرفداری | هنر ارسال پاس عمقی در فوتبال هنوز منقرض نشده اما در خطر انقراض قرار دارد. پیش از این که دلیل چنین موضوعی را بررسی کنیم، ابتدا نیاز داریم تعریف دقیق پاس عمقی را بدانیم. مرجع داده‌های فوتبالی FBref یک پاس عمقی را این‌چنین تعریف می‌کند: «پاس صحیحی که پشت مدافعان و در فضایی باز انداخته شود».
ارسال یک پاس صحیح عمقی کار پیچیده‌ای است و گواه این مسئله، بالا نبودن میزان پاس‌های عمقی است. در واقع میانگین پاس‌های عمقی صحیح یک بازی پایین‌تر از گل‌های یک بازی در پنج لیگ معتبر اروپا است. در لیگ قهرمانان اروپای فصل 21-2022، فقط 8.3% گل‌های در جریان بازی از طریق پاس پشت دفاع به‌ثمر رسیدند. در میان ده روش مختلف ارسال پاس گل در جریان بازی، ارسال پاس عمقی پنجمین روش محبوب بود که البته گل کای هاورتس در فینال لیگ قهرمانان اروپای همان فصل از طریق یک پاس عمقی به ثمر رسید.
با ارزیابی گراف‌های خطی زیر، متوجه میزان افت محسوس ارسال پاس‌های عمقی میان لیگ‌های معتبر اروپایی می‌شویم. قابل توجه‌ترین افت از فصل 20-2019 تا فصل 21-2020 صورت گرفته است.
ارسال یک پاس عمقی صحیح کار مشکلی است اما چنین پاس‌هایی باعث ایجاد موقعیت‌های باکیفیتی می‌شوند و این را می‌توان از مقایسه با انواع دیگر روش‌های پاس گل دریافت. داده‌ها نشان می‌دهند نرخ تبدیل موقعیت‌های گل روی پاس‌های عمقی، 32% است و این بالاترین نرخ تبدیل گل روی انواع پاس است. باید اشاره داشت به‌طور میانگین، یک چهارم پاس‌های کات‌بک به گل تبدیل می‌شوند که این نرخ پایین‌تری نسبت به پاس عمقی است.
چرا می‌گوییم هنر ارسال پاس عمقی در خطر انقراض قرار گرفته؟
یکی از دلایل این موضوع، ظهور دروازه‌بان-سوئیپرها (مثل مانوئل نویر) است. داشتن دروازه‌بانانی که از محوطه جریمه‌شان خارج می‌شوند تا از تکمیل پاس پشت دفاع جلوگیری کنند، یکی از این دلایل است. در این شرایط، دروازه‌بان خودش را سریعا به فضای پشت مدافعان می‌رساند تا فضا را برای مهاجمی که می‌خواهد فرار کند، ببندد. در این شرایط تیم حمله‌کننده دیگر گزینه ارسال پاس پشت دفاع را امتحان نخواهد کرد.
کمک‌داور ویدیویی نیز در کاهش میزان پاس‌های عمقی تاثیر داشته است.در فوتبال امروز، مهاجمی که طلب یک پاس عمقی می‌کند تا بتواند از فضای پشت دفاع بهره ببرد، به یک زمان‌بندی کاملا دقیق نیاز دارد. اطلاع مهاجمان از دقت میلی‌متری کمک‌داور ویدیویی باعث می‌شود آن‌ها برای گرفتار نشدن‌های پیاپی در تله آفساید، بابت اقدام برای فرار از میان مدافعان دل‌سرد شوند.
بهبود سازمان‌های دفاعی یکی دیگر از دلایل عمده کاهش میزان پاس‌های عمقی است. تیم‌ها الان در ساختارهای بدون توپ خود در طول زمین در بهترین وضعیت ممکن هستند. این یعنی حمله به عمق آن‌ها خیلی سخت‌تر از حمله به مناطق عرضی است. این مسئله به‌خوبی بیان‌گر افزایش آندرلپ‌ها طی فصول اخیر است.
باشگاه‌های انگلیسی به‌شکل ویژه‌ای از طریق مناطق عرضی حمله می‌کنند و به‌همین‌خاطر است که بسیاری از تیم‌ها به‌جای ارسال پاس عمقی و زدن به قلب دفاع، از وینگ‌بک‌ها بهره می‌گیرند. برای مثال می‌توانیم فرصت‌های خلق شده آرسنال از مناطق عرضی در ماه مارس 2021 را ببینیم. نقشه زیر خلق موقعیت‌های آرسنال، تمایل شدید آن‌ها به ارسال پاس به‌سوی نیمفضاها را نشان می‌دهد. آن‌ها از مناطق مرکزی، پاس‌های مورب به سوی گوشه زمین ارسال می‌کنند. پاس‌های تیم آرتتا اصلا شباهتی به پاس‌های عمقی ندارد و این نشان می‌دهد فوتبال در حال تکامل است.
فرصت‌های خلق شده آرسنال در جریان بازی در یک‌سوم میانی
گزینه ارسال پاس عمقی هنوز برای کدام تیم‌ها محبوب است؟
پاسخ ساده است؛ تیمی که لیونل مسی داشته باشد. پاری سن ژرمن در فصل گذشته 84 پاس عمقی موفق داشت و در میان پنج لیگ معتبر اروپا، بیش‌ترین آمار ارسال پاس عمقی را به ثبت رساند و لیونل مسی با ارسال 24 پاس عمقی موفق، بهترین بازیکن پنج لیگ معتبر اروپا از این حیث بود. برای ذکر یک مثال باید بگوییم لیونل مسی از همان پست خود در سمت راست زمین، با یک پاس مورب دقیق برای کیلیان ام باپه، دفاع سن اتین را درهم شکست و ام باپه توپ را گل کرد. در عکس زیر به خط دفاعی بالای سن اتین دقت کنید که حدود 28 متر تا دروازه فاصله دارد.
پاس عمقی مسی برای ام باپه
یک مثال دیگر را در بازی هفته اول لیگ فرانسه میان پاری سن ژرمن و کلرمون فوت دیدیم؛ جایی که مسی پاس بلند نیمار را دریافت کرد. او در ادامه ام باپه را پیدا کرد و این پاس عمقی مسی برای فرار ام باپه از میان مدافعان بسیار دقیق و ظریف بود.
بازهم پاس دقیق مسی، پایه‌گذار گل ام باپه شد
عین همین پاس مسی را در بازی تاتنهام و برنتفورد دیدیم که در ضدحمله تیم کونته، هری کین پایه‌گذار آن بود. هری کین با ثبت 19 پاس عمقی دومین بازیکن برتر از نظر پاس‌های عمقی صحیح در لیگ برتر انگلیس است. در بازی با برنتفورد، تاتنهام در عقب زمین توپ‌گیری کرد و توپ به سون هیونگ مین رسید. این نقشه باعث شد سرخیو رگیلون آزاد شود و فرار خود به‌سوی دروازه حریف را شروع کند. هری کین با یک پاس عمقی، رگیلون را صاحب توپ کرد. رگیلون هم با ورود به محوطه جریمه برنتفورد، یک پاس زمینی برای سون فرستاد تا او دروازه را باز کند.
پاس عمقی بلند هری کین برای سرخیو رگیلون
هری کین با پاس‌های عمقی‌اش بارها پایه‌گذار مستقیم گل بوده است و مصداق بارز آن، همان پاسی است که او در دقایق پایانی بازی فصل گذشته مقابل لسترسیتی برای استیون برخواین فرستاد. هنرنمایی کین در بازی مستقیم فصل گذشته در بازی تاتنهام و منچسترسیتی در اتحاد دیدیم. شاگردان پپ، اسپرز را شدیدا پرس می‌کردند. برای شکستن این پرس، بن دیویس یک پاس مورب بلند برای کین فرستاد. یکی از عناصر مهم بازی هری کین، توانایی او در استفاده از پای مخالف برای شروع حرکت است. او دویدن را شروع کرد و بدون یک لحظه توقف، به توپ رسید. کین، توپ را به سون رساند و مهاجم کره‌ای با یک حرکت فداکارانه موجب گلزنی دیان کولوسفسکی شد.
پاس کین، سون را در فضای پشت مدافعان منچسترسیتی قرار داد
اکثر پاس‌های عمقی هری کین در جریان بازی بوده‌اند، جایی که او فرصت عقب‌نشستن دارد. در یک مورد کاملا برعکس، ایوان تونی از برنتفورد با ارسال 13 پاس عمقی موفق، پنجمین بازیکن برتر از این حیث در لیگ برتر بوده اما اکثر پاس‌هایش از روی ضربات آزاد به ثبت رسیده است. نگاهی داریم به بازی هفته اول فصل 22-2021 لیگ برتر انگلیس. در بازی برنتفورد و آرسنال، تیم تحت هدایت آرتتا یک ضربه شروع مجدد داشت و پس از چند نبرد هوایی، فرانک اونیکا با ضربه سر توپ را به ایوان تونی رساند. به جای‌گیری تونی و برایان ام‌بوئمو در عکس زیر دقت کنید که به خط دفاعی آرسنال چسبیده‌اند. این باعث می‌شود بتوانند در صورت بروز فرصت، فرار زودهنگام انجام دهند. این اتفاق هم افتاد؛ تونی با یک پاس بلند، خط دفاعی آرسنال را شکست داد. ام‌بوئمو هم از فضا استفاده کرد اما شوتش به بیرون رفت.
ایوان تونی با پاسش، توپ را از بالای سر خط دفاعی آرسنال عبور داد تا ام‌بوئمو صاحب فرصت شود
در بازی خانگی برنتفورد مقابل وست‌هم، آن‌ها یک پرتاب اوت به‌سوی یک سوم تهاجمی داشتند. بازهم ام‌بوئمو نزدیک به مدافعان جای‌گیری کرده بود و منتظر بود فرارش را آغاز کند. این بار ام‌بوئمو موفق شد و توانست گل بزند.
فرار ام‌بومئمو به‌سوی دروازه وست‌هم با پاس عمقی
در بازی با چلسی، برنتفورد بازی را روی یک ضربه دروازه شروع کرد و تونی پس از ضربه سر، توپ را به ام‌بوئمو رساند. او توپ را حفظ کرد و این کارش برای تسهیل حرکت ویتالی یانلت جهت استفاده از توپ سوم ضروری بود. این بار تونی توپ را برای یانلت فرستاد.
استفاده یانلت از توپ سوم
این پاس‌ها فقط مختص مهاجمان نیست. ترنت الکساندر آرنولد در فصل گذشته لیگ برتر توانست 20 پاس عمقی صحیح بفرستد. درست است که ترنت الکساندر آرنولد را یک مدافع راست می‌دانند اما او به ندرت در سمت راست و یا عقب زمین بازی می‌کند. در بازی لیورپول و واتفورد، الکساندر آرنولد در نیم‌فضای سمت راست قرار گرفت. این فضا مختص آرنولد است تا بتواند از طریق انجام سانتر، خطرساز شود. اما از عقب‌تر او از فضای میان وینگ‌بک و مدافع مرکزی سمت راست استفاده کرد تا با یک پاس عمقی، محمد صلاح را به محوطه جریمه برساند. صلاح هم از فرصت استفاده کرد و با بن فاستر تک‌به‌تک شد.
پاس بلند و دیدنی الکساندر آرنولد، صلاح را با دروازه‌بان حریف تک‌به‌تک کرد
در برد لیورپول مقابل آرسنال در کارابائو کاپ، الکساندر آرنولد از همان منطقه برای دیوگو ژوتا پاس فرستاد اما نوع پاس او کاملا متفاوت از پاسش در بازی با واتفورد بود. جوان انگلیسی لیورپول، پاسی بلند و بسیار دقیق از نظر فنی برای ژوتا ارسال کرد. این پاس، مدافعان آرسنال که بالا بازی می‌کردند را از جریان بازی خارج کرد و باعث شد رمزدیل از دروازه خروج کند. ژوتا زودتر رسید و توپ را از بالای سر دروازه‌بان آرسنال وارد دروازه کرد.
پاس حیرت‌آور ستاره لیورپول برای گلزنی دیوگو ژوتا
پاس‌های عمقی در آینده چگونه خواهند شد؟
کاهش میزان پاس‌های عمقی در همه لیگ‌های برتر اروپا شاید کمی تعجب‌آور به‌نظر بیاید، به‌خصوص برای نسلی که بازیکنانش برای ارسال پاس عمقی ساخته‌شده‌اند. یک تحقیق در دانشگاه جنوب دانمارک با استفاده از داده‌های جام جهانی مردان این موضوع را اثبات می‌کند. طی سال‌های 1966 تا 2010، میانگین تعداد پاس بر دقیقه، 35% افزایش داشته‌است. این محققان پیش‌بینی کرده‌اند در سال 2025 تعداد پاس در هر دقیقه بازی به 16 می‌رسد. در سال 1966 به‌طور میانگین 10.7 پاس در هر دقیقه و در سال 2010 به‌طور میانگین 14.7 پاس در هر دقیقه ارسال می‌شد.
علاوه بر این، در فصول گذشته لیگ برتر دیده‌ایم تمرکز تیم‌ها روی داشتن مالکیت در یک‌سوم تهاجمی است. پرس شدید از بالا به ترند این روزهای فوتبال تبدیل شده و بالا بازی کردن خط دفاعی، رایج‌تر از گذشته است. داده‌ها نشان می‌دهند از سال 2012 تا به امروز، تعداد بازی‌های لیگ برتری که در از خط دفاع بالا استفاده شده، از 8% به 18% رسیده است. ترند بالا بودن خط دفاعی در فوتبال اروپا نشان می‌دهد استفاده از پاس عمقی از زمین خودی برای بهره‌گیری از فضا هم‌چنان کاربردی خواهد بود. با این‌حال فوتبال در حال تکامل است و تیم‌ها و بازیکنان باید تطبیق پیدا کنند. شاید در آینده شاهد افزایش نرخ پاس‌های عمقی باشیم.
به قلم لیام ثرام برای اتلتیک
