طرفداری | برای دومین سال پیاپی، هر سه تیمی که از چمپیونشیپ به لیگ برتر صعود کرده بودند، بلافاصله به سطح دوم فوتبال انگلیس بازمی‌گردند. وسوسه‌انگیز است که این وضعیت را با توجه به چالش‌های مالی که تیم‌های تازه صعود کرده در ورود به ثروتمندترین لیگ جهان با آن مواجه می‌شوند، «نظم طبیعی امور» بنامیم.
به نظر می‌رسد حتی زمانی که این باشگاه‌ها مبالغ هنگفتی خرج می‌کنند تا شانس بقا داشته باشند ــ همان‌طور که ساوتهمپتون و ایپسویچ تاون در تابستان ۲۰۲۴ به‌ترتیب ۶۲.۸ و ۱۰۶ میلیون پوند خالص هزینه کردند ــ باز هم شکاف بین آن‌ها و باقی تیم‌ها، بیش از حد عمیق است. اما آنچه بر سر این تیم‌ها آمده، زمانی پدیده‌ای استثنایی محسوب می‌شد.
پیش از فصل جاری و فصل گذشته، تنها یک‌بار در فصل ۹۸-۱۹۹۷ بود که هر سه تیم صعودکننده، بلافاصله سقوط کردند. در واقع، بقای هر سه تیم تازه صعود کرده در لیگ برتر، رایج‌تر بود؛ چنان‌که از سال ۲۰۰۲ تاکنون چهار بار چنین اتفاقی رخ داده، که آخرین و چشمگیرترین مورد آن در فصل ۲۲-۲۰۲۱ بود؛ زمانی که فولام، بورنموث و ناتینگهام فارست نه تنها ماندگار شدند، بلکه به مدعیان کسب سهمیه اروپا نیز بدل گشتند. اما این مورد اکنون بیشتر به یک استثنا شباهت دارد.
سیستم پرداختی «چتر نجات» که در قالب فعلی خود از فصل ۱۶-۲۰۱۵ توسط لیگ برتر معرفی شد ــ و از میان لیگ‌های بزرگ دنیا تنها در لیگ برتر وجود دارد ــ نه فقط برای کاهش ضربهٔ اقتصادی سقوط، بلکه برای حفظ هستهٔ اصلی ترکیب تیم‌های سقوط کرده طراحی شده بود. در این زمینه، این سیستم واقعاً به برخی باشگاه‌ها کمک کرده است.
برای مثال، نیوکاسل بلافاصله در فصل ۱۸-۲۰۱۷ به لیگ برتر بازگشت؛ آن هم پس از دریافت اولین پرداختی به مبلغ ۴۰.۹ میلیون پوند. سایر تیم‌هایی که طی هفت سال گذشته از این ساز و کار بهره بردند شامل استون ویلا، نوریچ، وست بروم، بورنموث و شفیلد یونایتد می‌شوند.
اگرچه لیگ فوتبال انگلیس (EFL) اصول کلی این سیستم را رد نمی‌کند، اما همواره منتقد نسخهٔ اجرایی لیگ برتر از آن بوده است و اعتقاد دارد که میزان پرداختی‌ها و نحوهٔ توزیع آن‌ها، رقابت‌پذیری در چمپیونشیپ را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. تلاش‌های EFL برای اصلاح یا حذف این سیستم، تاکنون بی‌ثمر بوده است.
امید این نهاد برای دخالت رگولاتور جدید فوتبال نیز نقش بر آب شد، چرا که وزیر ورزش بریتانیا، استفنی پیکاک، در اکتبر گذشته اعلام کرد دولت «به هیچ وجه خواهان حذف» پرداخت‌های طرح چتر نجات نیست. گفته شده که بررسی این سیستم تنها در صورتی ممکن است که رگولاتور بتواند «رابطهٔ مستقیم عِلی» بین این پرداخت‌ها و خطر ورشکستگی باشگاه‌ها را اثبات کند. به عبارت دیگر، این ساز و کار فعلاً پابرجاست.
جشن صعود برنلی
همه از این سیستم ناراضی نیستند. برای نمونه، باشگاه برنلی به خوبی از آن سود برده است. این موضوع چنان تثبیت شده که اکنون بخشی از مدل اقتصادی این باشگاه لنکشایری به شمار می‌رود. برنلی در ۱۲ فصل اخیر، ۷ بار بین لیگ برتر و چمپیونشیپ جا به جا شده، هر بار پس از سقوط، ده‌ها میلیون پوند از محل پرداخت‌های چتر نجات دریافت کرده، در زمان حضور در لیگ برتر از منابع مالی بهره برده و در عین حال هزینه‌هایش را در حد معقول نگه داشته است.
در نتیجه، طی شش فصل اخیر حضورش در لیگ برتر، سود تجمیعی ۱۱۱ میلیون پوندی ثبت کرده است (گزارش مالی فصل ۲۴-۲۰۲۳ هنوز منتشر نشده) و در زمان حضور در چمپیونشیپ نیز زیان‌هایش را به حداقل رسانده، البته به جز در فصل ۲۳-۲۰۲۲ که مجدداً صعود کرد. اگر بدانید چگونه از این سیستم استفاده کنید و به دنبال فراتر رفتن از ظرفیت خود نباشید، این سیستم می‌تواند برای‌تان کارآمد باشد.
در مقررات لیگ برتر، بندی کمتر شناخته شده وجود دارد که به‌طور مستقیم به سود باشگاه‌های نخبه تمام می‌شود، آن‌هم وقتی باشگاهی که از لیگ برتر سقوط کرده، به سرعت به این لیگ بازمی‌گردد. پرداخت‌های طرح چتر نجات که بیش از نیمی از مبلغ ۱.۶ میلیارد پوندی اختصاص‌یافته به «پرداخت‌های همبستگی» سه‌سالهٔ فوتبال انگلیس را تشکیل می‌دهند، به‌صورت یک‌باره پرداخت نمی‌شوند، بلکه طی سه فصل انجام می‌گیرند.
باشگاه‌های سقوط‌کرده ۵۵٪ از مبلغ اختصاص‌یافته را در فصل اول دریافت می‌کنند و مابقی را طی دو فصل بعدی. اما نکتهٔ ماجرا اینجاست که اگر باشگاهی در این فاصله مجدداً صعود کند، پرداخت‌ها متوقف می‌شوند.
پولی که بدین‌صورت «صرفه‌جویی» می‌شود ــ که مبلغ آن بر اساس سهم برابر حق پخش تلویزیونی برای تمام ۲۰ تیم لیگ برتر محاسبه می‌شود ــ نه به صندوق همبستگی بازمی‌گردد و نه در قالب دیگری به باشگاه‌های کمتر برخوردار اختصاص می‌یابد. در عوض، این مبلغ دوباره وارد سبدی می‌شود که بین باشگاه‌های حاضر در لیگ برتر تقسیم می‌شود. بنابراین، منافع باشگاه‌های نخبه در این است که تیم‌های سقوط کرده، هرچه سریع‌تر به لیگ برتر بازگردند.
این بدان معنا نیست که این سیستم برای رسیدن به چنین نتیجه‌ای طراحی شده، اما چرخه‌ای خود تکرار شونده به وجود آورده که قرار بود نابرابری‌ها را کاهش دهد، اما عملاً آن‌ها را تشدید کرده و به دژی دیگر در اطراف حلقهٔ بستهٔ لیگ برتر تبدیل شده است.
برگردان فارسی یادداشت Philippe Auclair برای وبسایت Guardian
