مردمی در آستانه سکوت
مناطق تالشنشین آذربایجان — لنکران، آستارا، لریک، ماساللی، ورگهدیز (یاردیملی)، هموشهرو (جلیلآباد) و بیلهسوار — قرنها خانه تالشها بوده است. اینان مردمی با تاریخ کهن، زبان و فرهنگ خاص خود هستند. اما امروز در این سرزمینها بیشتر صدای زبان ترکی آذربایجانی شنیده میشود تا زبان تالشی. دلیل این امر ساده اما نگرانکننده است: ناامنی اجتماعی و سیاستهای دولتی، تالشها را به سمت همگونسازی یا آسیمیلاسیون سوق میدهد.
آمار و واقعیت پنهان
بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۹، تالشها تنها ۸۷۵۷۸ نفر، یعنی ۰.۸۸٪ جمعیت آذربایجان را تشکیل میدهند. اما خود تالشها میگویند این رقم واقعیت را منعکس نمیکند. چرا که بسیاری از آنها از اعلام آشکار هویت تالشی خود میترسند.
سازمان حقوق بشری Minority Rights Group اظهار میدارد:
« بنظر میرسد تعداد تالشها بسیار بیشتر از آمار رسمی است، زیرا بسیاری از اعلام آشکار تعلقات قومی خود میترسند» (MRG).
زبانی محکوم به فراموشی
در مدارس منطقه تالشستان آذربایجان، زبان تالشی تنها تا کلاس چهارم تدریس میشود. و آن هم نه در همه جا. کتابهای درسی کافی و اصولی نیست، معلمان زبان تالشی وجود ندارند و اصلاً نمیتوان درباره رادیو یا تلویزیون به زبان تالشی صحبت کرد.
شورای اروپا به صراحت اشاره میکند:
«زبان تالشی تنها در مدارس ابتدایی (کلاسهای اول تا چهارم) و فقط در تعداد محدودی از مدارس تدریس میشود که به وضوح برای حفظ حیات آن کافی نیست» (CoE).
زبانی که از آموزش و رسانه محروم است، به سرعت جای خود را به زبان غالب ترکی آذربایجانی میدهد. برای کودکان و نوجوانان، این مسئله انتخاب نیست بلکه مسئله بقا در جامعه است.
وقتی خانه آیندهای ندارد
منطقه تالشستان آذربایجان یکی از کمتوسعهیافتهترین مناطق کشور باقی مانده است. کار کم است، جادهها و زیرساختها فرسودهاند و خدمات پزشکی محدود است. جوانان تالش به طور گسترده به باکو یا خارج از کشور مهاجرت میکنند. و در آنجا زبان مادری به سرعت فراموش میشود.
سازمان MRG تأکید میکند:
«جوامع تالش از حاشیهنشینی اقتصادی بلندمدت و نبود سرمایهگذاری در زیرساختها رنج میبرند».
قیمت حق بودن خود
فعال بودن به عنوان یک فعال تالش در آذربایجان یعنی به خطر انداختن آزادی و زندگی خود.
سازمان دیدبان حقوق بشر گزارش میدهد:
«مقامات آذربایجان همچنان از اتهامات ساختگی برای سرکوب مخالفان استفاده میکنند. در میان قربانیان، نمایندگان اقلیتهای قومی از جمله تالشها هستند» (HRW, 2025).
خانه آزادی (Freedom House) در گزارش خود مینویسد:
«دولت ابراز هویت قومی تالشها و لزگیها را محدود میکند و توانایی آنها را برای سازماندهی و بیان حقوق فرهنگیشان محدود میسازد» (Freedom House, 2025).
پر سر و صداترین مورد — پژوهشگر اقبال ابیلاُف است که به ۱۸ سال زندان محکوم شده است. همکارانش در خارج معتقدند اتهامات علیه او به دلیل کارش در حفظ فرهنگ تالشی است نه به خاطر «خیانت» (KVA, 2023).
فردا چه خواهد شد؟
همگونسازی یا آسیمیلاسیون به ندرت به شکل ممنوعیت آشکار، ظاهر میشود. اغلب این سکوتی است که در آن زبان ناپدید میشود، کودکان دیگر به آن صحبت نمیکنند، جوانان میروند و باز نمیگردند. این دقیقاً صدای تالشها است که امروز خاموش میشود.
سازمانهای بینالمللی اتفاق نظر دارند: آذربایجان باید سریعاً اقدام کند. باید زبان تالشی را به مدارس بازگرداند، رسانهها و فرهنگ را حمایت کند، در مناطق جنوبی سرمایهگذاری کند و سرکوب فعالان تالش را متوقف نماید. در غیر این صورت نه تنها زبان بلکه بخش بزرگی از تاریخ قفقاز جنوبی از بین خواهد رفت.
نتیجهگیری
امروز تالشها مردمی هستند که در شرایط فشار و بیتفاوتی حکومت تلاش میکنند خود را حفظ کنند. تاریخ تالشها هشداری برای کل منطقه است: وقتی دولت همگونسازی را بر تنوع ترجیح میدهد، نه تنها اقلیتها بلکه کل جامعهای که بخشی از روح خود را از دست میدهد، آسیب میبیند.
و سؤال این است: آیا نسلهای آینده زبان تالشی را در کوهها و درههای زادگاه خود خواهند شنید یا این زبان تنها در کتابهای درسی مردمشناسی باقی خواهد ماند و این به ما بستگی دارد.
زبان ما نفس نیاکان ماست، فرهنگ ما قلب مردم ماست. اگر امروز آنها را حفظ نکنیم، فردا ممکن است خیلی دیر باشد.
