بهاباد شهری در منتهی‌الیه شرق استان یزد و به فاصلهٔ ۲۰۰ کیلومتری شهر یزد و ۸۰ کیلومتری شهر بافق، بر روی تپهٔ ماهورهای میان دو رشته‌کوه با مختصات جغرافیایی ۵۵ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۳۳ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۲۹ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است. مقبرهٔ نمادین عالم اسلامی ملا عبدالله بهابادی در این شهر قرار دارد. در تاریخ ۱۸ مرداد ماه ۱۳۸۸ شهرستان بهاباد به مرکزیت شهر بهاباد از ترکیب بخشهای مرکزی به مرکزیت شهر بهاباد مشتمل بر دهستان جلگه و بخش اسفیچ در تابعیت استان یزد ایجاد و تأسیس شد
بهاباد دارای آب و هوای نیمه‌خشک و متوسط بارندگی ۱۵۳٫۹ میلیمتر در سال می‌باشد. در سمت غرب و جنوب دارای مناطق ییلاقی و خوش آب و هوایی است که در فصل‌های بهار و تابستان تفریحگاه و استراحتگاه بسیاری از مردم مناطق دور و نزدیک می‌باشد. ارتفاع آن از سطح دریا در مرکز ۱٬۴۰۱ متر است. این رقم در شمال دشت بهاباد کاهش می‌یابد و در جنوب در قلهٔ بن لخت به حدود ۳٬۰۰۲ متر می‌رسد. حداکثر درجهٔ ثبت‌شده در منطقه ۴۵ درجه و حداقل تا ۲۰ درجه زیر صفر رسیده‌است. تنها رودخانهٔ دائمی بهاباد رودخانهٔ شور در منطقهٔ جلگه، در شمال شهرستان جریان دارد. سرزمین‌های اطراف این رودخانه از نظر ژئومورفولوژی پدیده‌ای کم‌نظیر برای مطالعه و بررسی دانشگاهیان و پژوهشگران رشته‌های جغرافیا و زمین‌شناسی می‌باشد.
بیشتر مردم آن به کشاورزی و دامپروری مشغول بوده و دین مردم، اسلام (شیعه) می‌باشد.مانند اینو به جای این و کوچکو به جای کوچک. از غذای محلی این شهر می‌توان نون کوتو را نام برد.گویش محلی مردم این منطقه بیشتر به گویش مردم استان اصفهان نزدیک می‌باشد.
از محصولات کشاورزی این منطقه می‌توان به گندم، جو، زیره، پسته، انگور، انار، به، توت، گردو، بادام و اخیراً زعفران با کیفیت نسبتاً بالا نام برد. شهر بهاباد قدمتی دیرینه دارد و در تاریخ نقل شده‌است که در زمان مغول‌ها این شهر به کلی نابود شده و دوباره بازسازی شده‌است. این شهر یکی از شهرهای کویری ایران است که در حاشیهٔ دشت لوت واقع شده ولی با این حال شهری سرسبز است. در قدیم انگور بهاباد بسیار معروف بوده‌است ولی اکنون بیشتر باغات این منطقه مربوط به پسته است.
شهر بهاباد دارای آب و هوای نیمه خشک و متوسط بارندگی 72 میلیمتر در سال می باشد. در قسمت غرب و جنوب دارای مناطق ییلاقی و خوش آب و هوایی است که در فصول بهار و تابستان تفریحگاه و استراحتگاه بسیاری از مردم مناطق دور و نزدیک می باشد. در قسمت شرق دارای کویری بکر و دیدنی و بدون کمترین آلودگی نوری است که محلی ایده آل برای گردشگران و بویژه علاقمندان به علم نجوم می باشد. این شهرستان با مساحتی معادل 6837 کیلومتر مربع و جمعيت 15331 نفر، شامل دو بخش مرکزی و آسفیج و مناطق حاصلخیز جلگه و ییلاقی بنستان و حدود 190 پارچه آبادی می باشد.
بهاباد از دو واژه به و آباد تشكيل شده كه واژه به با تلفظ فتح به معني تحسين و با تلفظ كسر به معني خوب و نيكي و بهتر مي شود كه در اين صورت كلمه بهاباد به معني بهترين آبادي مي باشد. البته شايد نام قبلي آن غير از اين بوده و به علت ويراني آن و ساختن آبادي جديد به بهاباد تغيير نام يافته كه به معني بهتر از آبادي قبلي معني مي شود.
شهر بهاباد داراي سابقه طولاني است و دارای قدمتی دیرین همپای استان کهنسال یزد که بارها به دست جباران تاریخ و يا توسط عوامل طبيعي ویران و با تلاش و عزم راسخ مردم، تجدید بنا شده است. تا قبل از حمله مغول بر ايران بهاباد شهري آباد بوده و فرقه اسماعيليه در اطراف اين بخش قلعه هاي مستحكمي در ارتباط با قلعه طبس احداث نموده بودند. هلاكوخان براي سركوب اين فرقه به منطقه حمله برده و علاوه بر انهدام قلعه ها شهر را هم با خاك يكسان كرد. آثار خرابه هاي آن هنوز در چند كيلومتري شهر بهاباد فعلي به نام شهرك قرار دارد.
قلعه هاي مخروبه به نام قلعه كافرها و گورهاي دسته جمعي آنان به نام گور كافران مشهور است. از حمله مغول تا دوران صفويه در رابطه با اين منطقه اطلاعات دقيقي در دست نيست و مطالب و مدارك تاريخي در مورد اين شهر توسط بعضي نويسندگان و مورخين نوشته شده كه از آن جمله مي توان كتاب امثال جامع جعفري نوشته تراب نائيني, بستان السياحه نوشته شيخ محمود شبستري, پاورقيهاي كتاب حماسه كبير نوشته پاريزي, كتاب تاريخ كرمان نوشته محمد علي خان وزيري, يادگارهاي يزد نوشته ايرج افشار و جامع مفيدي نوشته محمد مستوفي بافقي را نام برد كه از عظمت شهر بهاباد در آنها ذكر شده است.
دشت بهاباد یکی از مناطق حاصلخیز استان یزد می‌باشد و غنی بودن نسبی سفره‌های زیر زمینی باعث رونق کشاورزی و در کنار آن دامپروری و دامداری شده و مردم بهاباد اکثراً به کشاورزی اشتغال داشته و از دسترنج خود ارتزاق می‌نمایند. مهمترین محصولات کشاورزی بهاباد گندم، جو، پنبه، زعفران، زیره، بادام، پسته، انگور، زرد آلو و انار می‌باشد که پنبه و زعفران آن در کنار انگور و پسته از مرغوبیت خاصی برخوردار است. در زمینه صنایع دستی قالی بافی، گلدوزی، گلسازی، منبت‌کاری و مشبک‌سازی رونق خاصی دارد. در بخش منابع طبیعی انتخاب بهاباد به عنوان منطقه پایلوت اجرای طرح‌های NAP وMENARID از طرف کنوانسیون مقابله با بیابانزائی سازمان ملل متحد U.N.C.C.Dو سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و طرح‌های تحول و توسعه و کارآفرینی و اشتغالزائی از طرف وزارت کار و امور اجتماعی، جهاد دانشگاهی و شرکت صراط میثاق، تحولی مؤثر در اقتصاد پایدار منطقه ایجاد خواهد کرد. همچنین تحقق چشم انداز توسعه منطقه و چشم انداز توسعه دانشگاه آزاد اسلامی در افق 1404 به عنوان دانشگاهی کارآفرین در زمینه انرژی هسته‌ای، انرژی‌های نو، SDI و RS/GIS اقتصادی شکوفاتر را نوید می‌دهد. بهاباد از حیث معادن و ذخایر زیر زمینی و منابع خدادادی منطقه‌ای غنی و مستعد است. معادن آهن، اورانیم، زغال سنگ، آزبست، پنبه نسوز و سنگهای تزئینی از مهمترین معادن منطقه می‌باشد که بعضاً مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
بیشتر مردم این شهرستان به کشاورزی و دامپروری مشغول بوده و دین مردم، اسلام (شیعه) می‌باشد. بهاباد به نقل از «مقدسی» در ۱۱۰۰ سال قبل شهری آباد و خوش آب و هوا بوده‌است که توتیای آن به شهرهای دیگر صادر می‌شده‌است. در زمان مغول‌ها این شهر به کلی نابود شده و دوباره بازسازی شده‌است. نقل قولهایی مبنی بر مقاومت مردم بهاباد در قلعه معروف این شهر برابر محمود افغان وجود دارد. از محصولات کشاورزی این منطقه می‌توان به گندم، جو، زیره، پسته، انگور، انار و اخیراً زعفران با کیفیت بالا نام برد. مقبره عالم بزرگ اسلامی ملا عبدالله بهابادی در این شهر قرار دارد. این شهر یکی از شهرهای کویری ایران است که در حاشیه دشت لوت واقع شده بارندگی آن نسبتاً متعادل است. در قدیم انگور بهاباد بسیار معروف بوده‌است ولی اکنون بیشتر باغات این منطقه مربوط به پسته‌است. و بنابر اسناد تاریخی محدوده معدن چادرملو همواره متعلق به این شهرستان بوده‌است که به دلیل اعمال نفوذ تنی چند به شهرستان اردکان پیوسته‌است. از غذای محلی این شهر می‌توان نون کوتو، آش گندم پیازو را نام برد. تولیدبادام، پسته، گردو، توت درختی{خشک} وانگورازجمله فراوردهای باغداری وکاهو، اسفناج، گشنیز، شوید، تره ونعناع ازجمله سبزیجات برگی شهرستان است.
جاذبه های بهاباد
مسجد جامع بهاباد : اين بنا در بهاباد بافق يزد واقع گرديده و ظاهرا از آثار دوره صفوي است که بر طبق کتيبه موجود، در سال 1192 ه-. ق- سلطنت کريم خان زند- توسط حاج مهدي نامي تعمير و تجديد شده است . سنگ ديگري نيز متضمن وضع موقوفات مسجد- مورخ1236 ه-. ق- وجود دارد . اين بنا به علت قرار گرفتن در زمين شيب دار، در دو سطح و با شيوه اي خاص بنا گرديده است .
روستای تاریخی آسفیج : روستای نمونه و هدف گردشگری آسفیج از شمال به بخش بهاباد با فاصله 32 کیلومتر قرار دارد.آسفیج روستایی با جاذبههای گردشگری، مزارع سرسبز، باغ‌های منحصر به فرد و آبشارها و جویبارهایی است که آن‌را به باغ بزرگی تبدیل کرده است. از جاذبههای شاخص آن درخت چنار 3000 ساله، مسجد فاطمیه(س)، مسجد قدیمی، قلعه تاریخی، درخت بنه کهنسال، چشمه‌های آب، قبرستان قدیمی، پهلوان شیران، زیارتگاه پیر سمکوئیه، برجهای قدیمی و نیز کوههای سه سر، حسن کل و موم است.
روستای همیجان : روستای همیجان از توابع دهستان بنستان است که در 11 کیلومتری شهر بهاباد قرار دارد. این روستا در جنوب غربی شهرستان بهاباد در دره ای کوهستانی به شکل طولی و متمرکز با شکل دره قرار گرفته است، مزارع، باغ های روستا و منازل مسکونی در دامنه بین دو کوه به شکل زیبا و دیدنی قرار دارد.همیجان از مناطق ییلاقی بهاباد است که در صورت ایجاد و تامین امکانات رفاهی و خدماتی در تمام فصول سال می تواند از کانون های مهم گردشگری شهرستان باشد و به دلیل موقعیت طبیعی آن به یکی از روستاهای هدف گردشگری استان یزد تبدیل شود. از مهمترین ارتفاعات روستای همیجان می توان به اصطلاح مردم محلی از آن کوه یاد می کنند، به کوه های جوزر، زرد، بن کوه، کافرا، اجن ها، سفید، صدا و کوه دوقله اشاره کرد.منطقه کوهستانی این روستا رویشگاه گیاهان و زیستگاه گونه های مختلف جانوری است. پی بردن به ارزش های متعدد این منطقه که میراث طبیعی نادری دارد و دیگر قابلییت های این روستا می تواند آن را به منطقه گردشگری تبدیل کند.منطقه کوهستانی همیجان دارای چشمه های زیادی است که اغلب در تمام فصول سال جاری هستند که آب شرب مردم روستا و هم آب کشاورزی آنها را تامین می کند . از مهمترین چشمه های آن می توان به جوزر، بن در، هلند ، بن کوه ، دوریگو، بید حسن،.چشمه زیر کوه زرد و غیره اشاره کرد.
مقبره ملا عبدالله بهابادی : مزار عالم و فیلسوف جلیل القدر ملا عبدالله بهابادی(صاحب حاشیه) که به مساحت 148 متر مربع با مصالح خشت و گل و با نما چینی آجر در دوران قاجاریه بنا گردیده است.
رودخانه شور : رودخانه‌ی شور در شمال بهاباد با دبی متوسط 85 لیتر در ثانیه، سالیانه به طور متوسط معادل 2.68 میلیون مترمکعب به صورت زهکشی آب از منطقه‌ی بهاباد خارج می‌کند. این رودخانه در طول سال آب دارد و در مسیر عبور خود به سمت کویر اکوسیستم جالب و دیدنی خلق کرده است.
خندق بهاباد : نمایی از قسمتی از خندق بهاباد که در اطراف شهر و بافت قدیم بهاباد برای جلوگیری از نزدیک شدن دشمن به شهر بهاباد حفر شده بود.
موزه علوم طبیعی : این موزه که وابسته به آموزش و پرورش است در سال 1377 تأسیس شده است. این موزه با داشتن نمونههای بسیار متنوع و زیبا در بخشهای سنگ و فسیل، بخش جانورشناسی، گیاه‌شناسی و بخش میکروسکوپیک فعالیت دارد. موزه علوم طبیعی بهاباد طی سالهای گذشته توانسته است در بخش سنگ و فسیل و بخش آبزیان مقام اول را از میان موزههای کشور کسب کنند. در این موزه بیش از 4000 نمونه‌ی با ارزش در بخشهای مختلف فوق‌الذکر وجود دارد.
برج قلعه: این برج تنها برج باقی مانده از 5 برج اطراف شهر قدیم بهاباد می باشد.برج با ارتفاع 9 متر و در دو طبقه با خشت و گل ساخته شده است.
قلعه تاریخی جنت آباد: قلعه جنت آباد به عنوان یکی از آثار تاریخی شهرستان بهاباد که کاملا بکر و دست نخورده است میزبان گردشگران نوروزی در این شهرستان است. یکی از آثار بکر و دست نخوره این شهرستان، قلعه جنت آباد است که با سبک معماری بسیار ویژه و نابی احداث شده و در گذشته به عنوان دژی محکم مورد استفاده قرار می گرفته است. این قلعه در حوالی روستای احمدآباد، از توابع بخش مرکزی است و در 12 کیلومتری بهاباد واقع شده که با وجود گذشت سالهای دراز همچنان بسیاری از بخش های آن سالم است.با گذشت صدها سال هنوز حصار و چهار برج دیده بانی و نگهبانی این قلعه سالم مانده است و علاقمندان به آثار دوره زندیه می‌‌توانند این اثر بکر و دست نخورده را از نزدیک مشاهده کنند.در قلعه جنت‌‌آباد نمازخانه‌‌هایی با سر صفه زیبا و اتاق‌‌ها و راهروهایی به سبک معماری زندیه بنا شده‌‌اند که همچنان برای علاقمندان به تاریخ چشم نوازند. بنای تمام خشتی قلعه جنت‌‌آباد به شکل مربع بوده و طول هر ضلع آن 500 متر است که همین موضوع سبب شده این قلعه از قلعه های دوران و عصر خویش متمایز شود. این قلعه از کوچه‌های خشت و گلی ساخته شده که چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، خانه‌هایی که در داخل قلعه قرار گرفته‌اند خانه‌های اربابان خوانین کشاورزان و دامداران و طبقات مختلف مردم بودند که با شکل و معماری قدیمی ساخته شده است.در صورتی که بخواهیم این قلعه را با آثار دوران زندیه مقایسه کنیم، بدون زیاده‌گویی می‌توان آن را نمونه و الگویی از ساخت و ساز این دوران تاریخی ایران اسلامی دانست.
کوير بهاباد: کویر بهاباد در ۲۰۰ کیلومتری شرق یزد واقع شده که از شمال به کویر ساغند، از جنوب به استان کرمان، از غرب به شهر بافق و از شرق به کویر لوت و منطقه حفاظتی بکر نایبندان محدود می شود.در حوضه آبریز دشت كویر ، رودخانه شور (مهم ترین رود منطقه) جریان دارد که از كوه های آسفیچ و بنستان سرچشمه گرفته و به دشت كویر می ریزد.منطقه كویری بهاباد از نظر آب و هوایی در ناحیه گرم و خشک قرار گرفته و به خاطر وجود شن های روان، تپه های شنی، لخت بودن دشت ها و كوهستان ها؛ باد به صورت طوفان های سهمگین شنی با سرعت ۹۰ کیلومتر در ساعت می وزد. در این منطقه میزان بارندگی بسیار کم و متوسط سالیانه آن بین۱۰۰ تا ۳۵۰ میلیمتر می باشد كه با توجه به ارتفاعات، متغیر است. نوسانات درجه حرارت منطقه کویری بهاباد بسیار متغیر می باشد به گونه ای که گاهی از ۴۵ درجه سانتی گراد بالای صفر به ۲۰ درجه سانتی گراد زیر صفر تغییر پیدا می کند.
کوه ریگ جاذبه درمانی بهاباد: کوه ریگ از جاذبه های گردشگری شهرستان بهاباد می باشد که در روستای احمد آباد بهاباد قرار گرفته و از طریق قلعه جنت آباد قابل دسترس است.کوه ریگ بهاباد به تَلی از ماسه های تمیز و بدون خاک گفته می شود که به صورت تپه بسیار بزرگی در نزدیکی یکی از کوه های بهاباد شکل گرفته است. ریگ های این کوه در طول روز به خاطر تابش مستقیم نورخورشید، بسیار داغ می باشد.به اعتقاد مردم؛ رفت و آمد در سطح کوه ریگ ، نوعی ورزش است و به دلیل ریگی بودن آن، اغلب تا نیمی از پا در این ریگ های داغ فرو رفته که باعث درمان دردهای عضلانی پا و کمر می گردد.
بقعه شیخ ضیا الدین: بقعه ای با مساحت 105 متر مربع دارای یک ایوان در وسط و دو صفه در دو طرف و سقف گنبدی شکل به ارتفاع 5 متر که واقع در خیابان شهید صدوقی بهاباد و در محل قبرستان قدیم بهاباد می باشد.قدمت این زیارتگاه مربوط دوران قاجاریه می باشد.(وفات مرحوم شیخ ضیاءالدین:1276 ه.ق)
ساباط قلعه: کوچه های مسقف(ساباط) بافت قدیم بهاباد واقع در قلعه بهاباد که محل استراحت مردم در ماهای گرم سال بوده است.
منطقه شکار ممنوع بهاباد : منطقه شکار ممنوع بهاباد در موقعیت جغرافیایی E5620 تا E5656 و N3140 تا N3216 در استان یزد واقع است. منطقه بهاباد از شمال با کویر ساغند ،از جنوب با استان کرمان،از شرق با کویر لوت و پناهگاه حیات وحش نایبندان و زا غرب با شهر بافق محدود می شود. کویر شرقی بهاباد به همراه منطقه مجاور آن یعنی نای بندان از بکرترین کویرهای ایران محسوب می شود. شكل كلی منطقه بهاباد بصورت دو سری ارتفاعات موازی در امتداد شمالغربی-جنوبشرقی كشیده شده است وبلند ترین نقطه ارتفاعی آن در كوههای آسفیچ ( 5/5 كیلومتری جنوب جعفرآباد ومرز مشترك بااستان كرمان) با ارتفاع 3069 مترو پست ترین نقطه آن با ارتفاع 1045 متردر محل خروجی رودخانه شور می باشد. از نظر فرسایشی سنگهای بخش جنوب ,جنوب غربی وغرب منطقه بیشتری در برابر فرسایش و هوازدگی داشته بهمین جهت ارتفاعات بلندی را بوجودآورده است كه محل اصلی تغذیه سفره آب زیرزمینی منطقه می باشد. در مقابل ارتفاعات شرقی وشمالغربی بدلیل تقابل كم دربرابر فرسایش، ارتفاع کمتری داشته وبیشتر به صورت تپه ماهور و كوههای كم ارتفاع ظاهر شده اند كه نزولات جوی آن به مراتب كمتر بوده و در تغذیه آبهای زیر زمینی هم نقش چندانی ندارند. این منطقه چون از لحاظ آب و هوایی نسبتاَ‌خوب می باشد و زیستگاه مناسبی برای پستاندارانی از قبیل قوچ و میش , كل و بز , جبیر , یوز , پلنگ , كاراكل , گرگ , خرگوش , انواع روباه , شغال , كفتار , گربه وحشی , انواع موشهای صحرائی , تشی و غیره می باشد . همچنین زیستگاه مناسبی برای پرندگان كمیابی نظیر هوبره , انواع عقابها , زاغ بور , كبك , تیهو , باقرقره , زاغی , شاهین , قرقی , دلیجه , سارگپه , بلبل خرما , سنگ چشم , انواع چكاوك , چلچله و غیره می باشد . تمامی حیوانات فوق یا دیده شده اند و یا رد آنها مشاهده گردیده است . لازم به ذكر است كه این منطقه با توجه به گستردگی مكان مناسبی برای جمع آوری انواع حیوانات می باشد كه این امر مستلزم نیروی زیادتر و امكانات بیشتر می باشد . امید كه در آینده نزدیك بشود از این مكان به عنوان ذخیره گاه زیست كره و محلی كه بتوان روی آن مانور داد و یك تفرجگاه بسیار مطلوب جهت استفاده از توریستهای داخلی و خارجی استفاده كرد .
کوچه آشتی کنان بهاباد : این اثر تاریخی در حال حاضر تخریب و در کوچه کنار مسجد فاطمیه در قدیم بوده است.
حدیله : بنایی زیبا که مقبره خان ها و کلانترهای بهاباد و بعضی از بزرگان بهاباد نظیر جناب فخرالواعظین می باشد.این بنا در محل قبرستان قدیم بهاباد واقع در خیابان شهید صدوقی واقع است.
بنای تمام سنگی کمکوییه(خانه سنگی) : یک منزل مسکونی در روستای معروف به «دانشی» در نزدیکی کمکوییه وجود دارد که تماماً حتی سقفهای آن از سنگهای همان منطقه ساخته شده و در نوع خود بینظیر است.
.........................
آرشیو
