شاهیندژ در بخش مرکزی شهرستان شاهیندژ در استان آذربایجان غربی واقع است. این شهر در ۸۵ کیلومتری شمال غرب تکاب و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرق میاندوآب و ۴۵ کیلومتری شرق بوکان قرار دارد. شاهیندژ بین ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۳۴ دقیقهٔ طول شرقی در ارتفاع ۱۴۰۶ متری از سطح دریا واقع شده‌است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۹ برابر با ۳۸٬۸۲۰ نفر و ۹٬۹۱۶ خانوار اعلام شده‌است. مردم شاهیندژ آذربایجانی و کرد بوده و به زبان ترکی آذربایجانی و کردی صحبت می‌کنند.
با توجه آثار و اشیا کشف شده از طرف روستاهای شاهین دژ تمدن و سابقه تاریخی این شهر مربوط به هزاران سال قبل از تمدن مادها می‌دانند با توجه به اشیاء مکشوفه در کوه سرخ روستای عقرب لو بر اساس نقشه‌های تاریخی موجود ۹۰۰ سال از میلاد و قبل از ورود آریایی‌ها به ایران در کوهستان‌های جنوب دریاچه ارومیه که امروزه موسوم به شاهین دژ، نقده، مهاباد و اشنویه است به واسط آب رودخانه زرینه رود و سیمینه رود طوایفی به نام منایی‌ها سکونت داشته‌اند که در سراسر حوزه شهر میاندوآب به طرف سواحل دریاچه ارومیه تا خاک افشار در شاهین دژ و سواحل زرینه رود و سیمینه رود می‌توان رد پای منائی‌ها ماننایین را دید. شاهیندژ در قرن هفتم قبل از میلاد آئوکانه (aukane) نامیده شده‌است و در مورد نام صایین‌قلعه طبق تواریخ در دوره ساسانیان عده زیادی از مردم جهت نیایش به آتشکده آذرگشسب واقع در تخت سلیمان در ۳۰ کیلومتری شهر فعلی شاهین دژمی رفتند که بسیاری از این افراد از بزرگان و سلاطین ساسانی بوده‌اند که از قبل از رسیدن به آتشکده در محل شاهیندژ قلعه ای جهت استراحت بنا نهاده ونام آن را صایین دژ نهادند. بعد از ظهور اسلام صائین دژ، صائین قلعه نام گرفت و در دوره پهلوی شاهین دژ نام گرفت و هم‌اکنون نیز به همین نام خوانده می‌شود.
شاهیندژ (قلعهٔ عقاب) پیش از اسلام برسر راه آتشکدهٔ آذرگشنسب قرار گرفته بود و بزرگان زرتشتی پس از زیارت این مکان مقدس، در ۳۰ کیلومتری غرب آن قلعه‌ای برای استراحت خود ساخته بودند که این قلعه به تدریج بزرگ و بزرگتر شد و نهایتاً تبدیل به یک شهر کوچک گردید. شاهین به عنوان نگهبان این قلعه مورد استفاده قرار می‌گرفته و هم‌اکنون نیز در شمال این شهر صخره‌هایی معروف به لانهٔ عقاب موجود است. نام این شهر پس از اسلام به «صائین‌قلعه» و در دورهٔ پهلوی نیز به «صائین‌دژ» تغییر پیدا کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همان نام تاریخی «شاهیندژ» خوانده شد. منطقه افشار از دو قسمت مشخص و با دو آب و هوای متفاوت تشکیل یافت، و در منتهی‌الیه جنوب خاورای آذربایجان غربی، مابین بیجار، گروس، سقز، خمسه زنجان و سراسکند میانه واقع شد است. منطقه‌ای که مرکز آن تکاب است و معروف به یوخاری محال (محال علیا) و منطقه دیگر را که مرکز آن سایین قالا یا همان شاهین دژ فعلی است آشاقی محال (محال سفلی) می‌نامند.
تعداد دو تپهٔ دست‌ساز موجود در داخل شهر که در زمان حکومت مغول‌ها به منظور مقابله با حملهٔ دشمنان احداث شده وجود دارد. در حفاری‌های صورت گرفته در سال ۱۳۸۸ بر روی یکی از این تپه‌ها (تپهٔ قپان) که به روش لایه نگاری پله‌ای انجام شد و از نقطه ثابت تا خاک بکر نزدیک به ۲۴ متر لایه نگاری شده، دوره‌های اسلامی، ساسانی، مانایی، عصر آهن، برنز۳٬۲ و۱، کالکولیتیک (عصر مس و سنگ) جدید، میانی و قدیم، و نیز عصر نئولیتیک (نوسنگی) شناسایی شد که قدیمی‌ترین لایه استقرار این محوطه مربوط به دوره نوسنگی است که قدمت آن ۸۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود. در حفاری‌های سال ۱۳۸۵ ظروف سفالی زرین فام متعلق به قرون سوم و چهارم هجری به دست آمد که نشانگر جایگاه این محوطه به عنوان یکی از مراکز مهم ساخت سفالینه‌های زرین فام است. یکی از ظروف مکشوفه از این منطقه که در آن شاهینی در حال شکار گوزن به تصویر آمده و کتیبه‌ای به خط کوفی با مضمون آرزوی یمن و برکت برای صاحب ظرف بر روی آن حک شده[۱۲] در سال ۸۷ به عنوان نماد دهمین گردهمایی بین‌المللی باستان‌شناسی ایران که در هرمزگان برگزار شد،انتخاب شده بود.
با توجه به اینکه شاهین دژ در منطقه شمال و غرب فلات ایران واقع شده لذا از آب و هوای کوهستانی و معتدلی برخوردار است .که به لحاظ محصور بودن درمیان کوهها زمستانهای پر برف وتابستان های نسبتا گرمی راداراست . فصول چهارگانه طبیعت درچهره آن پدیدار است .این شهردارای چندین رودخانه فصلی ودائمی است که از جمله می توان به رود خانه همیشه خروشان زرینه رود ورودهای فصلی هولاسو - هاچه سو- خلج - رود قوره - خرمده - محمود آباد - ساروق - آجرلو اشاره نمودشاهین دژ به دلیل داشتن پوشش گیاهی مناسب یکی از مناطق مهم ییلاقی است که مهمترین آنها آغ داش - لیلی بلاغی - قزل یورد - محمود خان را نام برد .
این شهرستان شامل دو بخش مرکزی و کشاورز ، 5 مرکز دهستان و بالغ بر 153 روستای کوچک و بزرگ می باشد . بخش مرکزی آن مساحتی برابر با 1477 کیلومتر با مرکزیت شاهین دژ که دارای 3 دهستان به نام های محمود آباد - هولاسو و صفاخانه و 90 روستامی باشد. بخش کشاورز مساحتی برابر 667 کیلومتر مربع به مرکزیت کشاورز با 2 دهستان به نام های چهاردولی و کشاورز با 63 روستا می باشد.
ترکیب جمعیت این شهرستان در روستاهای تابعه به این شکل است که غیر از مناطق کرد نشین ، از اقوام و تیره های مختلف محلی هر یک علاوه بر تکلم به زبان ترکی لهجه ها و گویش های محلی خود صحبت می کنند . تشکیل شده است . از جمله این موارد چهاردولی ، زعفرانلویی ، موصلانی ، آجرلویی را می توان نام برد . شایان ذکر است که زبان اصلی ساکنین آذری بوده که اغلب جمعبت شهرستان را تشکیل می دهد و مردمان این شهر دارای مذهب شیعه و سنی می باشند .
آخرین آمار قبل از تبدیل به شهرستان، در روزگاران گذشته بخش شاهین دژ یکی از بخش‌های شهرستان مراغه بود و در فاصله مستقیم ۸۵ کیلو متری جنوب شرق مراغه قرار گرفته و از شمال به دهستان آجرلو و دهستان چهاردولی از جنوب به شهرستان سقز از شرق به دهستان احمد آباد و دهستان تکاب از غرب به بخش بوکان محدود می‌گشت. بخش شاهین دژ از دو دهستان به نام دهستان حومه و دهستان گوی آقاج و ۸۱ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل و تعداد کل جمعیت با روستا ۱۸،۴۴۰ و روستاهای مهم آن، هاچه سو، هولاسو، قوزلو، محمودآباد و غیره بود.
شاهین دژ یا صائین دژ از قدیمی‌ترین و پرسابقه‌ترین شهرهای استان آذربایجان غربی است که عمده تولیدات آن شامل فرش/ گلیم/ جاجیم/ و دست بافتهای پشمی است. در گذشته سفالگری نیز در منطقه رایج بوده که امروزه منسوخ شده‌است. فرشهای تولید شده در این شهرستان دارای طرح شکسته هندسی یا نیمه شکسته می‌باشد. رج شمار پایین (۳۵-۱۵) از مشخصات این نوع فرشهاست. مصالح مورد استفاده در بافت آنها اغلب به نوعی است که بصورت بومی و منطقه‌ای قابل تهیه و دسترسی است. پرز این قالی‌ها اکثراً پشمی و پودها پنبه‌ای و جنس تار چله نیز بیشتر پشمی و گاهی پنبه‌ای می‌باشد. صنعت نخ ریسی به صورت دقیق نیز در کنار فرش و برای جوابگویی به تولیدات فرش این منطقه وجود دارد.
در سال ۱۳۸۱ وسعت شهرستان شاهیندژ در حدود ۲۸۳۹ کیلومتر مربع بوده و در حدود ۶٫۷ درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده بود. جمعیت شهرستان شاهیندژ در طبق سرشماری سال ۱۳۸۱ حدود ۱۰۴٬۸۱۴ نفر برآورد گردیده‌است که معادل ۷٫۳ درصد جمعیت استان می‌باشد. ۶، ۳۱ درصد جمعیت شهرنشین و ۴٫۶۸ درصد در مناطق روستایی ساکن می‌باشند در این سرشماری این شهرستان شامل یک نقطه شهری، دو بخش، هفت دهستان و ۲۰۹ آبادی با سکنه و ۲۰ آبادی خالی از سکنه بود.
حمل و نقل جاده اي با استناد به آمارنامه سازمان مديريت و برنامه ريزي مجموعه راه هاي موجود در شهرستان شاهين دژ اعم از راه آسفالته فرعي و راه آسفالته روستايي و راه شني روستايي در حدود 75/518 كيلومتر مي باشد. كه 1/100 كيلومتر از آن را راه آسفالته فرعي (63/5 درصد از راههاي آسفالته فرعي استان) و 75/61 كيلومتر از آن را راه آسفالته روستايي (77/4 درصد از راههاي آسفالته روستايي) و 9/356 كيلومتر از آن را راه شني روستايي (98/11 درصد از راههاي شني روستايي) تشكيل مي دهد. در شهرستان شاهين دژ 2 شركت تعاوني مسافربري فعاليت مي كنند: به طور متوسط اين شهرستان داراي 16 اتوبوس (17/2 درصد از اتوبوسهاي بين راهي استان) و 28 ميني بوس (73/5 درصد از ميني بوسهاي بين راهي استان) مي باشد. و نيز در اين شهرستان 1 گاراژ باربري (28/1 درصد از گاراژهاي باربري استان) فعاليت مي كنند. در سطح شهرستان شاهين دژ 4 ميني بوس (56/1 درصد از ميني بوسهاي داخل شهري استان) و 230 دستگاه تاكسي (59/3 درصد از تاكسيهاي استان) به ارائه خدمات مشغولند. اين شهرستان فاقد اتوبوس داخل شهري است و در سطح شهر 13 دفتر تاكسي سرويس با 39 خودرو تاكسي سرويس فعاليت مي كنند. بررسي تصادفات استان در بهمن ماه سال 1380 نشان مي دهد كه شهرستان شاهيندژ تعداد 5 تصادف منجر به جرح و 5 تصادف منجر به خسارت داشته است.
شهرستان شاهين دژ فاقد هتل مي باشد. اين شهرستان داراي 1 مهمان پذير درجه يك با 13 اتاق و 35 تخت مي باشد. شهرستان شاهين دژ داراي 10 واحد ساندويچي و اغذيه فروشي و 5 واحد كبابي و ديزي پزي و حليم و 10 واحد چلوكبابي و 19 واحد قهوه خانه سنتي مي باشد.
جاذبه های شاهین دژ
کوه پیر محمد : کوه پیر محمد، در شمال شرقی شهرستان شاهیندژ که تقریباً از همه جای شهر شاهین دژ قابل رویت است از این کوه دره قره قیه (قه ره قایه) و دره زینالو (زینه لی) منشعب می‌شوند که داری طبیعت زیبا هستند این کوه از لحاظ اعتقادی و طبیعی در فصل بهار برای تفریح بومیان منطقه داری اهمیت است که مردم برای قربانی کردن یکی از روزها را در این منطقه به سر می‌برند.
معماری صخره ای سماقان : در ۱۵ کیلومتری غرب شاهین دژ با ۱۷ اتاق کنده شده در دل کوه با یک تراس بسیار جالب با دید منظره قابل توجه در بالای کوه در مجاورت روستایی به همین نام از آثار جال توجه این منطقه است که متعلق به هزاره اوا قبل از میلاد می باشد. غار طبیعی – تاریخی جوشاطو : در ۲۰ کیلومتری شرق شاهین دژ در مجاورت روستایی به همین نام که لازم است شناسایی و شناسانده شود . علاوه بر دارا بودن دید منظره فوق العاده و چشم انداز بر بالای آن حصاری به شکل برج و بارو از هزاره اول قبل از میلاد که ارتفاع آن بیش از ۳ متر و طولی در حدود ۵۰ متر ( بطور تقریبی ) با برجهای نیم دایره ای شکل وجود دارد که جنبه تدافعی داشته است .
آبشار اوزان : آبشار اوزان در موقعیت جغرافیایی N365426 E463910 در استان آذربایجان غربی واقع است. این آبشار در مجاورت روستایی به همین نام قرار گرفته و در فاصله ۳۰ کیلومتری شرق شاهین دژ واقع شده است . ارتفاع آبشار در حدود ۱۵ متر است و در ارتفاع ۱۸۹۰ متری از سطح دریا واقع شده است. آبشار در دره ای سر سبز در شرق روستای اوزان پایین و در فاصله ۲.۵ کیلومتری این روستا واقع شده است. با توجه به اینکه این منطقه شمال و غرب فلات ایران واقع شده لذا از آب و هوای کوهستانی و معتدلی برخوردار است که به لحاظ محصور بودن در میان کوهها، زمستانهای پر برف و تابستان های نسبتا گرمی را داراست . فصول چهارگانه طبیعت به صورت مشخص در چهره آن پدیدار است .
حصار و ديوار بالاي كوه جوشاتو : اين حصار در دامنه شرقي كوه جوشاتو و در 13 كيلومتري شاهين دژ واقع شده و قدمت آن به بيش از سه هزار سال مي رسد و شامل ديواري است دست ساز كه از چيده شدن سنگ هاي كوه جوشاتو بر روي هم در بالاي كوه ساخته شده است.
عماری صخره اي بي بي كند : اين غار قديمي در جنوب غربي مركز شهرستان با فاصله تقريبي 18 كيلومتر واقع شده است؛ زمان ساخت آن معلوم نيست و اهالي منطقه تاريخ ساخت آن را مربوط به سه هزار تا سه هزار و 500 سال قبل نسبت مي دهند. اين غار در دل كوه كنده شده و بيشتر براي جلوگيري از هجوم اقوام مختلف و در واقع پناهگاهي براي مردم يا حاكم آن ديار بوده است. اين اثر متعلق به هزاره اول قبل از ميلاد است و به شماره 3324 در سال 1379 به ثبت رسيده است و با 13 اتاق كنده شده در داخل كوه چشم اندازي بسيار زيبايي براي بازديدكنندگان به نمايش مي گذارد.
نقوش صخره اي عقربلو : اين اثر منحصر به فرد در روستاي عقربلو در پنج كيلومتري غرب شاهين دژ و در كنار رودخانه دائمي زرينه رود شاهين دژ واقع شده است. در حدود 500 متري شمال اين روستا بلندي صخره اي كوچكي قرار گرفته كه داراي سطحي صاف و صيقلي است كه در ضلع شرقي اين سطوح آثار حجاري انسان عصر شكار به چشم مي خورد. اين نقوش بسيار جالب توجه تصاوير زيبايي از چند بزكوهي و يك سري علائم ديگر را به تصوير كشيده است.
حمام تاريخي قپان : حمام تاريخي قپان متعلق به اواخر دوره قاجاريه بوده كه تا دهه 70 مشغول فعال بود ولي از اوايل اين دهه به صورت راكد درآمد. اين حمام در خيابان امام (ره) شهر شاهين دژ و در ضلع جنوبي مسجد حضرت رسول (ص) قرارگرفته و در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
.......................
آرشیو
