نقد رویکرد نتیجه‌گرایی و تأکید بر مربیان علمی توسعه‌گرا در فوتبال پایه ایران
✍محمدخالددودمان محقق ومدرس بین المللی فیتنس و فوتبال
در فوتبال پایه ایران، یکی از معضلات اساسی، غلبه نگاه نتیجه‌گرا بر فرآیند مربیگری است. بسیاری از مربیان تنها به کسب پیروزی در مسابقات نونهالان و نوجوانان می‌اندیشند و پرورش بازیکن را در اولویت قرار نمی‌دهند. این وضعیت سبب شده است که بخشی از استعدادهای کشور در همان سال‌های اولیه دچار فرسودگی روانی و فنی شوند و از مسیر رشد خارج گردند. در مقابل، مربیان علمی توسعه‌گرا با اتکا به دانش روز، روانشناسی رشد و اصول یادگیری حرکتی، مسیر پایدارتری برای پرورش بازیکنان فراهم می‌کنند.
۱. نگرش و فلسفه مربیگری
مربیان نتیجه‌گرا در ایران اغلب تحت فشار مدیران باشگاه‌ها و والدین، پیروزی در مسابقات استانی و لیگ‌های پایه را هدف نهایی قرار می‌دهند. این نگرش باعث شده بازیکنان مستعد به جای یادگیری، بیشتر به ابزار برد تبدیل شوند.
مربیان علمی توسعه‌گرا اما با بهره‌گیری از منابع علمی (مانند مدل‌های توسعه مشارکتی و نظریه یادگیری اجتماعی) به بازیکن به عنوان یک "انسان در حال رشد" نگاه می‌کنند و فرایند یادگیری را مهم‌تر از نتیجه می‌دانند.
۲. انتخاب ترکیب و فرصت بازی
در تیم‌های نتیجه‌گرا، نیمکت‌نشینی طولانی برای بازیکنان کمتر آماده رایج است و این امر موجب سرخوردگی و ترک ورزش می‌شود.
در تیم‌های توسعه‌گرا، همه بازیکنان فرصت بازی پیدا می‌کنند تا تجربه عملی بیاموزند. این رویکرد مطابق با اصول Long-Term Athlete Development (LTAD) است که توسط فدراسیون‌های پیشرو توصیه می‌شود.
۳. سبک تمرین و آموزش
مربی نتیجه‌گرا: تمرینات کوتاه‌مدت، تکراری و صرفاً تاکتیکی برای بازی بعدی.
مربی توسعه‌گرا: تمرینات متنوع، بازی‌محور، همراه با خلاقیت و آموزش مهارت‌های تصمیم‌گیری، که آینده بازیکن را تضمین می‌کند. در واقع، مربی توسعه‌گرا نه‌تنها به آمادگی جسمانی و فنی توجه دارد بلکه ابعاد روانی و اجتماعی بازیکن را نیز در نظر می‌گیرد.
۴. مدیریت روانی
در فوتبال پایه ایران، مربیان نتیجه‌گرا معمولاً با سرزنش، تنبیه و فشار روانی بازیکنان را هدایت می‌کنند که این امر منجر به اضطراب، ترس از اشتباه و افت انگیزه می‌شود.
در مقابل، مربیان علمی توسعه‌گرا محیطی ایجاد می‌کنند که در آن اشتباه بخشی از یادگیری محسوب می‌شود. آنها با رویکرد انگیزشی-حمایتی (supportive coaching) باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و تاب‌آوری روانی بازیکنان می‌شوند.
۵. پیامدها
نتیجه‌گرایی کوتاه‌مدت: شاید قهرمانی‌های استانی و محلی را به همراه داشته باشد، اما در بلندمدت بازیکنان مستعد از چرخه فوتبال حرفه‌ای خارج می‌شوند.
توسعه‌گرایی علمی: موجب پرورش بازیکنان خلاق، با انگیزه و آماده برای تیم‌های ملی می‌شود. کشورهای پیشرو مثل آلمان، هلند و ژاپن با همین رویکرد توانسته‌اند ساختارهای پایه خود را اصلاح کنند.
جمع‌بندی
فوتبال پایه ایران نیازمند یک تغییر نگرش بنیادین است. مربیان علمی توسعه‌گرا باید جایگزین مربیان صرفاً نتیجه‌گرا شوند. برای این منظور:
1. آموزش مربیان با دانش روز جهان ضروری است.
2. نظام استعدادیابی باید بر اساس توسعه بلندمدت طراحی شود.
3. باشگاه‌ها و خانواده‌ها باید متقاعد شوند که ارزش واقعی در پرورش بازیکن آینده‌دار است، نه قهرمانی کوتاه‌مدت.
منابع
Côté, J., & Gilbert, W. (2009). An integrative definition of coaching effectiveness and expertise. International Journal of Sports Science & Coaching, 4(3), 307–323.
Ford, P. R., et al. (2010). The developmental activities of elite soccer players aged under-16 years. Journal of Sports Sciences, 28(13), 1399–1410.
Bailey, R., & Collins, D. (2013). The standard model of talent development and its discontents. Kinesiology Review, 2(4), 248–259.
مشایخی، ح.، و همکاران. (۱۳۹۸). بررسی نقش مربیگری در پرورش استعدادهای فوتبال پایه ایران. فصلنامه مدیریت ورزشی.
