اشنویه از شهرهای مرزی استان آذربایجان غربی است که در قسمت غربی این استان قرار دارد. این شهر مرکز شهرستان اشنویه است. این شهر از غرب با کشور عراق، از جنوب با پیرانشهر، از شرق با نقده و از شمال با ارومیه هم‌مرز است. ارتفاع شهر اشنویه از سطح دریا ۱۴۷۰ متر و مرتفع‌ترین نقطه آن در جنوب شرقی ۳۵۰۰ متر است. درخصوص وجه تسميه شهر «اشنويه» نيز اين شهر در اصل «اشنه» بوده كه به معناي گياه خوشبو مي‌باشد و به فارسي آن را گياه «دواله» مي‌گويند كه بر درخت صنوبر گردو مي‌پيچد.
ناحيه‌اي كه شهر اشنويه در آن قرار دارد، داراي پيشينه‌اي طولانى است. آثار به دست آمده از تپة دينخواه و کوه‌های بزرگ و کوچک زینت آلات و گورهای متعددی مربوط به به هزاره‌هاي پيش از ميلاد به دست آمده است. جغرافى‌نگاران سده‌هاي آغازين اسلامى، اشنو را شهري كوچك در سرزمينى حاصل خيز معرفى كرده‌اند. اشنو كه از ديرباز مسكن كردهاي موسوم به هذبانيه (هذبانى) بود، تا سده‌هاي بعد همچنان آبادانى خود را حفظ كرد. هذبانيان از مراتع اطراف آنجا، براي نگهداري احشام خود بهره مى‌جستند. تيره‌اي از آنان نيز كه رَوّاديان (كُرد) ناميده مى‌شدند، در ارمنستان سكنى گزيدند (كسروي، شهرياران...، 148). رواديان كه در آذربايجان و كردستان نفوذ داشتند، در سدة 2 ق از اطاعت عباسيان سرباز زدند و چندي حكومت مستقلى به رهبري على فرزند صدقه در آذربايجان به وجود آوردند. آنان اروميه را مركز فرمانروايى خود قرار دادند و شهرهاي اشنويه، خوي، شاهپور، لاهيجان (نام روستايى در آذربايجان) و سلدوز را در اختيار داشتند. پس از آن، به ويژه در سده‌هاي 7 و 8 ق، ولايات اروميه و اشنويه از سرنوشتى يكسان برخوردار بوده‌اند. در عهد فرمانروايى اتابكان در سال ۶۰۲ق نبردي ميان سپاهيان اتابك ابوبكر (فرمانرواي عراق و آذربايجان) و علاءالدين (اتابك مراغه)، روي داد. علاءالدين كه توان نبرد نداشت، پيشنهاد صلح كرد و يكى از دژهاي خود را به ابوبكر واگذاشت و در مقابل، ابوبكر نيز حكومت اشنويه و اروميه را به وي سپرد.در سال ۱۹۰۹ میلادی برابر با ۱۲۸۷ ه. ش، عثمانی‌ها با تمام قدرت نظامی خود اشنویه را تسخیر کرده و مردم آن را کشتار نمودند، وجود عثمانی‌ها و روس‌ها در این منطقه ضرر و زیان جانی و مالی فراوانی برای مردم اشنویه در پی داشت. پس از روس‌ها نوبت آشوری‌ها رسید که به شهر هجوم بیاورند که به زنان و کودکان نیز رحم نکردند، بدنبال جنگ آشوری‌ها و روس‌ها قحطی بزرگی به وجود آمد و مردم از وحشت و قحطی و فرط گرسنگی به طرف عراق (موصل و کرکوک) حرکت کردند؛ بدنبال این وقایع از ۱۳هزار نفر مردم شهر اشنویه در آن زمان، تنها چندصد تن باقی ماندند.
جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ برابر با ۷۰۰۳۰ نفر بوده‌است که از این تعداد ۳۵۲۰۰ نفر آنان مرد و ۳۴۸۳۰ نفر آنان زن بوده‌اند. بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۸، جمعیت این شهرستان همراه با روستاهایش برابر با ۶۶۰۰۰ نفر بوده‌است. بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این شهرستان به ۷۳۸۸۶ نفر افزایش یافته که نشان دهنده رشد متوسط سالیانه ۱٫۰۸ درصدی طی دوره ۹۵–۱۳۹۰ میباشد. از کل جمعیت شهرستان حدود ۵۷٫۹ درصد در مناطق شهری و ۴۲٫۱ درصد در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند.
شهرستان اشنویه با ارتفاع متوسط ۵۰۸۰ فوت معادل ۱۵۲۴ متر، طول جغرافیایی آن ۴۵ درجه و ۶۰ دقیقه و عرض ۳۷ درجه و ۲ دقیقه و ۲۰ ثانیه و اختلاف ساعت آن با تهران ۲۰ دقیقه و ۱۲ ثانیه‌است. شهر اشنویه مرکز شهرستان و فاصله آن با مرکز استان ۷۰ کیلومتر است و در جنوب غرب استان آذربایجان غربی قرار دارد. با شهرستان ارومیه در شمال، با شهرستان نقده در شرق، با شهرستان پیرانشهر در جنوب و دو کشور عراق و ترکیه در غرب ارتباط دارد. جمعیت شهری آن بیش از سی و دو هزار نفر و جمعیت شهرستان بیش از هفتاد و دو هزار نفر میباشد.
شهر اشنویه نیز در جنگ ایران و عراق نیز مورد حمله شیمیایی قرار گرفت. در روزهای پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت از دو طرف جنگ، یعنی سوی جمهوری اسلامی ایران و رژیم بعث عراق، در تاریخ یازدهم مرداد ماه ۱۳۶۷، هواپیماهای ارتش بعثی عراق به بعضی از منطقه‌های شهر اشنویه حمله کرد و در آن حملات از گاز اعصاب خردل استفاده کرد. به دنبال آن حملات، حدود ۲۷۰۰ نفر مصدوم شدند. در این حمله‌ها که در ساعت دو و چهل و پنج دقیقه بامداد (۱۱ مرداد سال ۱۳۶۷) در زمانیکه مردم اشنویه در خواب به سر می‌بردند، تعدادی از منازل مسکونی و در حوالی آنها در طرف غرب و جنوب غربی شهر در مناطق بردهبرده زرد، کچل آباد و مام‌تمر مورد حمله هواپیماهای گاگارین رژیم عراق قرار گرفتند. همچنین، هیئت اعزامی سازمان ملل متحد نیز در گزارش خود، تعداد مجروحان را ۲۶۰۰ نفر اعلام نمود.
نام شهر اشنویه درکتیبه و سنگ نبشه‌های تاریخی بعنوان ؛ اشنو ؛ اشنه ؛ اشنوناک ؛ عشنو ؛ قید شده‌است به معناهای متفاوت ( دم دره ، گیاه دواله – قلعه ) یا د می‌گردد و درکتیبه کورش از ایالت ( اشنوناک ) نام برده شده‌است که یکی از بزرگترین خواجگذاران کورش بوده‌است.
مهمترین آثار تاریخی آن سنگ کیله شین ( به ارتفاع ۱۷۰ سانتی متر و به دو زبان اورارتویی و آشوری حک گردیده که متعلق به سده هشتم قبل از میلاد ) میباشد که گفته میشود نهصد سال قبل از بنای تخت جمشید به دستور ایشپونیا پادشاه اوراتور در ارتفاعات غربی شهرستان در مرز با عراق نصب گردیده‌است و دو کتیبه ( مه رگ کاروان و رکاو چشمه گل ) در موزه تهران از آثار بجا مانده این شهر است . درکتب تاریخی همیشه از اشنو به عنوان شهری با باغات زیبا و آب فراوان یاد شده ابن حوقل در کتاب (( نزهه القلوب)) ( قرن چهارم هجری قمری ) اشنویه را با 11 سطر معرفی می‌نماید در حالیکه ارومیه را با 6 سطر معرفی نموده‌اند.
جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۶۳٬۷۹۸ نفر بوده‌است که از این تعداد ۳۲٬۱۸۴ نفر آنان مرد و ۳۱٬۶۱۴ نفر آنان زن بوده‌اند. مردم اشنویه به زبان کردی تکلم کرده و سنی مذهب می‌باشند. بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۸، جمعیت این شهرستان همراه با روستاهایش برابر با ۶۶۰۰۰ نفر بوده‌است.
شهرستان اشنویه با ارتفاع متوسط ۵۰۸۰ فوت معادل ۱۵۲۴ متر طول و جغرافیای ۴۵ درجه و ۶۰ دقیقه و عرض ۳۷ درجه و ۲ دقیقه و ۲۰ ثانیه واختلاف ساعت آن با تهران ۲۰ دقیقه و ۱۲ ثانیه‌است. شهر اشنویه مرکز شهرستان و فاصله آن با مرکز استان ۷۰ کیلومتر و درجنوب غرب استان آذربایجان غربی و با شهرستان ارومیه در شمال با شهرستان نقده در شرق با شهرستان پیرانشهر درجنوب و دوکشور عراق و ترکیه در غرب ارتباط دارد جمعیت شهری آن بیش از سی و دوهزار نفر و جمعیت شهرستان بیش از هفتاد و دو هزار نفر میباشد.
اشنویه دارای زمینهای حاصل خیز بوده و توتون آن در قدیم معروف بود و اولین سیگار ایرانی بنام ( اشنو ویژه ) درچهار طرح متفاوت با توتون اشنویه تولید می‌گردید ، بیش از دارای بیش از پنچ هزار هکتار با غات سیب و گیلاس ،زردالو ، گردود ... است که گیلاس آن از شهرت بسزایی برخوردار میباشد ؛ به همین علت به پایتخت گیلاس ایران معروف است و حبوبات گندم ، نخود ، چغندر قند ، سیب زمینی ، دانه‌های روغنی و در گذشته برنج گرده و .... از مهمترین محصولات زراعیاشنویه‌است و میوه‌های جالیزی بصورت کشت دو فصله در اشنویه انجام می‌گیرد.
جاذبه های اشنویه
روستای بیمضرته: روستای بیمضرته از روستاهای اشنویه است و در جنوب غربی شهر اشنویه واقع شده است, این روستا ۷ کیلومتر با شهر اشنویه فاصله دارد و از طریق جاده روستای سنگان در غرب اشنویه می‌توان به این منطقه رفت. این روستا دشت‌های سرسبز و زیبایی دارد. تپه قلات سید بیمضرته در روستای بیمضرته واقع شده که در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۵۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این روستا دارای گورستان میباشد که ابعاد آن ۲۰۰ *۲۰۰ متر است و قدمت آن به قرن هفتم هجری می‌رسد. سنگ قبرهای ساده‌ی فراوانی در این گورستان قرار دارد.بقایای مخروبهٔ یک کلیسای قدیمی نیز در نزدیکی این قبرستان واقع شده که سکونت مسیحیان را در دوران گذشته در این منطقه نشان می‌دهد.
جنگل میر آباد: روستای میرآباد در غرب شهرستان اشنویه و در مجاورت رودخانه گادر واقع شده و تابع بخش نالوس میباشد. این روستا ۱۲ کیلومتر با شهر اشنویه فاصله دارد. برای بازدید از جنگل‌های روستای میراوه باید از جاده اشنویه – پیرانشهر اقدام کرد. بعداز عبور از پل موسوم به “پل پوش آباد” در سمت راست، جاده خاکی قرار دارد که به طرف روستای هق و سپس به میراوه منتهی میشود. هر چند وضعیت جاده منتهی به جنگل‌های میراوه چندان مناسب نیست ولی دیدن طبیعت سرسبز و زیبای این منطقه چاله چوله‌های متعدد جاده را از یاد شما خواهد برد،ازمجموع کل پلاک روستای میراباد درحدود ۹۰ هکتار آن بصورت جنگل نیمه انبوه شامل درختان زالزالک ، سیب وحشی، گلابی وحشی، آلو،نسترن و…میباشد که علاوه بر نقش تفرجگاهی وحفاظت آب و خاک ازمیوه‌های این درختان نیز بهره برداری میشود.
سنگ کیله میش: جایگاه این سنگ تاریخی جزو ملک روستای «درود» به غرب شهرستان اشنویه است که در زبان کوردی «دڕوو» به معنای (خار) خوانده میشود. روستای درود بالاتر از روستای شیخان در دهستان هیق قرار گرفته است معبد و گذرگاه و همچنین رشته کوه معروفی در نوار مرزی ایران و عراق نام خود را از این سنگ گرفته‌اند. این سنگ‌نوشته به جای ستون مرزی در سر راه رواندوز به اشنویه در وسط گردنه کوهی که اشنویه را از رواندوز جدا می‌سازد نصب شده بود با وقوع جنگ بین ایران و عراق با توجه به اهمیت تاریخی و به منظور حفظ این میراث ارزشمند فرهنگی از آسیب‌های احتمالی در سال ۱۳۶۵ به پیشنهاد برخی از فرهنگ دوستان منطقه و با مساعدتهای مرکز باستان‌شناسی ایران و سازمان میراث فرهنگی این سنگ‌نوشته‌ی تاریخی به موزه ارومیه انتقال یافت و با انتقال این کتیبه به موزه ارومیه از خطر نابودی نجات یافت امید است در آینده بعد از آرامش کامل با اتخاذ تدابیر لازم به محل اصلی انتقال و تحت حفاظت قرار گیرد. نخستین کسی که این لوحه را به دنیا معرفی کرد شولتز باستان‌شناس آلمانی بود که در سال ۱۸۲۹ این سنگ را کشف کرده و از آن کپی‌برداری نمود، اما چند روز بعداز کپی‌برداری این شخص به قتل رسید و هنگام کشته شدن رونوشتی را که از خطوط این سنگ برداشته بود از بین رفت. پس از مرگ شولتز در سال ۱۸۳۸ ژنرال راولسنین کاشف معروف بیستون و آشورشناس مشهور انگلیسی قسمتی از خطوط این سنگ را رونویسی نمود و آن را در معرض مطالعه دانشمندان و علاقمندان قرار می‌دهد. در سال ۱۸۵۲ خانیکوف روسی و در سال ۱۸۵۸ بلاو از این سنگ قالب تهیه می‌کنند و در سال ۱۸۵۸ بلاو از مجموع مطالعات انجام شده مطلبی تهیه و منتشر می‌نماید.
دژ قلاتگاه: دژ قلاتگاه که با نام قلعه تاریخی ریکاوا نیز شناخته میشود، در فاصله ۱۳ کیلومتری شرق اشنویه و در مسیر اشنویه به نقده قرار دارد. با قدمتی که به هزاره اول پیش از میلاد بازمی‌گردد، از این محوطه باستانی دو کتیبه مربوط به حکومت مشترک ایشپوئینی و منوآ (۸۰۵-۸۱۰ قبل از میلاد) و همچنین منوآ (۷۸۶-۸۰۵ قبل از میلاد) کشف شده است که در حال حاضر در موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند. قلاتگاه با عنوان محوطه استقراری اورارتوها در لیست محوطه‌های اورارتویی شمال غرب ایران قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۴۷، با شماره ثبت ۸۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قلعه سینگان اشنویه: قلعه معروف و تاریخی سینگان در ۵/۳ کیلومتری شرق شهرستان اشنویه در روستای سینگان واقع شده است. این قلعه تاریخی که در سال‌های اخیر به نام «قلعه موسی خان» شهرت داشت، با قدمتی بیش از ۷۰۰ سال یکی از آثار مهم تاریخی شمال غرب کشور و از جمله جاهای دیدنی اشنویه است. در حال حاضر، پس از سالیان دراز هنوز هم این مکان، محل زندگی سران ایل زرزا است . قلعه سینگان هم اکنون بر اساس سنت دیرینه، شانزدهمین سرپرست ایل زرزا، را به همراه خانواده پر جمعیتش در خود جای داده است. قلعه سینگان بربالای تپه‌ای دایره‌ای شکل به ارتفاع ۳۰ متر از سطح روستا، در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر ساخته شده است. این قلعه در حدود ۷۰۰ متر مربع زیر بنا دارد. بنا بر قولی، تپه‌ای که اکنون قلعه بر روی آن ساخته شده با کیسه‌های انباشته از خاک ساخته شده است. قلعه سینگان که تماما روی تپه قرار گرفته است دو قسمت ساختمانی مخصوص دارد که ضلع شرقی آن، محل نشیمن مردان و ضلع غربی این قلعه محل نشیمن زنان بوده است . قلعه سینگان به صورت دو طبقه بنا شده و دارای ۳ برج نگهبانی و دیده‌بانی در ۳ گوشه آن است. ساختمان قلعه سینگان با ۲۰ اتاق نشیمن و ۵ پیش‌خوان احداث شده است . در حال حاضر قسمتی از دیوار‌های سمت غربی فرو ریخته است و قسمت شرقی آن محل زندگی سرپرست ایل زرزا است.
باغ‌های گیلاس اشنویه: باغ های گیلاس یکی از جاذبه های گردشگری شهرستان اشنویه محسوب می شوند. همه ساله با فرا رسیدن میوه‌های گیلاس ، این شهر جلوه‌ای دیگر به خود گرفته و باغداران منطقه با عرضه این میوه در ورودی شهر از میهمانان پذیرایی می‌کنند. منظره طبیعی عرضه این میوه در داخل آلاچیق‌های احداثی از شاخ و برگ درختان تصویری به یاد ماندنی را در ذهن مخاطب شکل می دهد.
........................
آرشیو
