مرند یکی از شهرهای بزرگ و مهم استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان مرند است. این شهر در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز واقع شده‌است. این شهر از نظر سابقه و پیشینه تاریخی یکی از شهرهای بزرگ استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود که در محور ارتباطی اروپا و آسیای میانه قرار گرفته‌است.
نخستین نام مرند را مورخینی چون هرودوت و گزنفون، هادی شیخ علیزاده، مانداگارنا دانسته‌اند و استرابون آن را موروندا خوانده‌است. بر اساس اسناد «اورارتویی» سابقه این شهر به اواسط هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد، مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق زیادی برخوردار بوده و روزگاری مرکز حکومت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بوده‌است. بر اساس نوشته‌های تورات، مادر حضرت نوح در شهر مرند دفن شده و در روایتی احتمال دفن حضرت نوح نیز در این شهر آمده‌است. در روایات باستانی ارامنه آمده‌است حضرت نوح (ع) در مرند مدفون شده که البته ارامنه امروزی می‌گویند حضرت نوح (ع) در نخجوان فرود آمد و در آن شهر نیز مدفون شد ولی قبر همسرش در مرند است.
مرند با دارابودن ۳۵۶۸۷۳نفر جمعیت (سال ۱۳۹۵ خورشیدی) و با ۲۸ کیلومتر مربع مساحت(سال ۱۳۹۴ خورشیدی)، سومین شهر پرجمعیت استان پس از تبریز و مراغه و از نظر مساحت سومین شهر بزرگ استان پس از تبریز و مراغه محسوب می‌شود.
بطلیموس، جغرافی‌دان یونانی که قبل از میلاد می‌زیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می‌خواند. در روایات باستانی ارامنه آمده‌است که نوح در مرند مدفون شده و کلمهٔ مرند از یک فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته‌است. ولی ارامنهٔ امروزی را اعتقاد بر این است که نوح بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شده‌است.
مطابق نوشته‌های تورات، مادر نوح در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» می‌دانند و بنای اولیهٔ مسجد جامع فعلی مرند را نیز، کلیسایی می‌شمارند که وی بنا کرده‌است و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندکی تغییر می‌دانند. در روایت دیگری وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته کلمه «مادوند» و «مارند» یعنی محل زندگی مادها ذکر کرده‌اند.
بر اساس اسناد اورارتویی، سابقهٔ شهرنشینی در مرند تا اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌رسد، در حالی که در تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و ابزارهایی از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد دیده شده‌است. همچنین در تپهٔ خاکستری (قلعهٔ مرند) نیز آثاری از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد به دست آمده‌است. «ولادیمیر مینورسکی» با استفاده از نظر باستان‌شناسان، این قلعهٔ خاکی فروریخته را از سلسله قلاع خاکی اورارتویی می‌داند. آنچه از مدارک و نظرات باستان‌شناسان و مورخین به دست می‌آید، این است که شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و به دلیل اهمیت خاصی که در ایالت آذربایجان داشته، همواره مورد توجه حکومت مرکزی بوده‌است. همچنین در دائرةالمعارف اسلامی آمده‌است که مرند مرکز حکومت اقوامی مهم در دورهٔ «کلده» و «آشور» بوده‌است.
آنچه که از مدارک تاریخی بر می‌آید، فتح آذربایجان به دست اعراب در سالهای ۱۸ تا ۲۲ هجری قمری صورت گرفته‌است، اما مورخین اسلامی از مرند برای نخستین بار در سال ۱۶۰ هجری نام برده‌اند. بنا به نوشتهٔ بلاذری، مرند در هنگام فتح آذربایجان، قریهٔ کوچکی بود که «ابوالبیعت حلبس» به‌آبادی آن‌جا همت گماشت و پس از او پسرش محمدبن‌بعیث در سال ۲۰۰ هجری، حاکم مرند شد و برای توسعهٔ شهر کوشش بسیار کرد. این مرد فرهنگ دوست، دلیر و شجاع بود و بنا به نوشتهٔ طبری، او شعرهایی به زبان فارسی داشته که در آذربایجان معروف بوده‌است.
در روزگار قیام بابک خرمدین به سال ۲۰۱ هجری، شهر مرند سال‌ها یکی از مناطق تحت نفوذ وی بوده‌است. چند سلسلهٔ مهم و محلی در این زمان بر مرند حکومت می‌رانده‌اند که از جملهٔ آن‌ها «سالاریان»، «روادیان» و «شدادیان» را می‌توان نام برد. در اواخر قرن چهارم هجری، در کتاب‌های «حدودالعالم» و «صورةالارض»، از مرند به عنوان شهری آباد یاد شده‌است و ابوعبدالله مقدسی نیز مرند را شهری مستحکم نامیده و حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب نوشته‌است: «مرند شهر بزرگی است که دور بارویش ۸۰۰ گام است و باغ‌های پرمیوه دارد. بالاخره شاردن، سیاح فرانسوی می‌نویسد: «مرند شهر خوبی است و دارای ۲۵۰۰ باب خانه و باغچه می‌باشد و بوستان‌هایش بیشتر از عمارت و آبادی است». همچنین بسیاری از مورخین اسلامی از جمله ابن حوقل بغدادی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی قزوینی، ابراهیم اصطخری، الفداء قزوینی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن واضح یعقوبی، یحیی بلاذری و ابن خردادیه همگی در کتب خود از مرند یاد کرده و آن را توصیف کرده‌اند. در سال ۶۰۲ هجری قمری، مرند در یک یورش سهمگین توسط ارمنیان به ویرانی کشیده شد. در سال ۶۲۲، «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در مرند استقرار یافت. در دورهٔ ایلخانان بر رونق و آبادی مرند افزوده شد. به‌طوری‌که بنای کاروانسرای آیراندیبی و قلعهٔ هلاکو در شمال مرند نیز از بناهای اواخر دورهٔ ایلخانی، یعنی زمان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۱ است که کتیبهٔ محراب مسجد جامع مرند نیز شاهد این مدعاست.
مرند در زمان حکومت امرای محلی قراقویونلوها، محل پیکارهای مختلفی واقع گردید. در سال ۸۰۷ هجری، مرند به دست سپاهیان «میرزا ابوبکر کرد» غارت گردید. قرایوسف در سال ۸۰۹، پس از جنگ با ابوبکر در مرند، زمستان را اتراق کرد. در سال ۸۳۷، شهر مرند پس از نبردی طولانی بین آق‌قویونلوها و تیموریان به دست آق قویونلوها فتح گردید. جهانشاه میرزا قرایوسف، هنگام جنگ با برادر خود -اسکندر میرزا- در مرند اقامت گزید. در دورهٔ صفویه، هنگام جنگ بین شاه تهماسب صفوی با عثمانیان، مرند مرکز فرماندهی سپاه ایران بود. در سال ۱۰۱۱ هجری، شاه عباس صفوی حکومت مرند را به جمشید سلطان دنبلی سپرد. در سال ۱۰۱۴ تا ۱۰۱۶ در هنگام جنگ بین صفویه و عثمانیان، شاه عباس مدتی در مرند مستقر شد. در بین سالهای ۱۰۴۵ و ۱۱۳۵ هجری، شهر مرند در جنگ‌های بین ایران و عثمانی مورد تعرض و قتل و غارت قرار گرفت. در زمان ضعف دولت صفویه و حکومت نادرشاه افشار، شهر مرند به دست حکام خاندان دنبلی اداره می‌شد. در دورهٔ زندیه، کریم خان زند در سال ۱۲۰۵ هجری توانست آذربایجان، از جمله مرند را از دست حکام محلی درآورد. در دورهٔ قاجاریه نیز حسین خان دنبلی حاکم مرند و خوی از فتحعلی شاه قاجار پذیرائی کرد. در زمان عقد معاهدهٔ ترکمانچای به سال ۱۲۴۳، نمایندهٔ عباس میرزا با «پاسکویچ»، فرماندهٔ روسی در مرند ملاقات کرد. در دورهٔ مشروطیت، سردار ملی سال‌ها در مرند با «میرزا حسین خان یکانی» و «رضاقلی سرتیپ یکانی» فرزند «زال خان» روابط نزدیک داشته‌است. از دیگر مجاهدین آزادی‌خواه دورهٔ مشروطیت در مرند از اشخاص زیر می‌توان نام برد: «میرزا عیسی حکیم‌زاده»، «اسماعیل یکانی»، «نورالله یکانی»، «حبیب‌الله شاملوی مرندی»، «حاج ابراهیم ذوالفقارزاده»، محمدولی صراف»، «حاج حسین صراف»، میرزا محمود»، برادران «میرزا صابر مرندی» معروف به مکافات، صاحب روزنامهٔ مکافات به سال ۱۳۲۷ هجری در خوی، «حاج جلال مرندی»، «محسن خان»، «مصطفی خان اسفندیاری»، «حاج ملاعباس واعظ قره‌آغاجی»، «حاج علی‌اکبر صدیقی»، «میرزا کریم‌زاده» و «میرزا نصیر رئیس‌السادات» و پسرش «میرزا احمد رئیس‌السادات»، «موسی خان پاشا» و پسرش «شیخعلی‌پاشایی».
اهالی شهر مرند، همانند ساکنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، آذربایجانی بوده و به زبان زبان ترکی و با لهجهٔ محلی خود سخن می‌گویند. شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جاذبهٔ تجارتی دارد و مردم بیشتر به مشاغل تجارت خُرد روی آورده‌اند. به‌طوری‌که مراکز خرید و بازارهای فراوان و پر رونقی در این شهر احداث شده‌است. جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بوده‌است که از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بوده‌اند که در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساکن این شهر بوده‌اند.
شهر مرند همانند سایر شهرهای منطقهٔ آذربایجان، یکی از کانون‌های مهم قالی‌بافی در سطح کشور محسوب می‌شود. در شهر مرند و نیز در تمام شهرها و روستاهای حومهٔ آن، کارگاه‌های بزرگ و کوچک بافت قالی و قالیچه، گلیم و خورجین دایر است. این صنعت به استناد منابع تاریخی، قرن‌هاست که در این منطقه رواج داشته و همواره یکی از منابع عمدهٔ درآمد مردم محسوب می‌شده‌است. قالی‌ها و قالیچه‌های نفیس بافت مرند و روستاهای حومه‌اش، نه تنها در بازارهای فرش داخل کشور، بلکه در خارج از کشور نیز شهرت بسیار دارد و از نظر صادرات نیز اهمیت بسزایی دارد. صنعت قالی‌بافی در شهر مرند به صورت کارگاهی و در روستاها به صورت تک‌بافی، یکی از مشاغل فراگیر مردم به‌شمار می‌رود و محصولات آن‌ها در طرح‌ها و نقش‌های متنوع و بافت‌های گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود.
از دیگر صنایع دستی شهر مرند، بافت انواع سبدها برای حمل نان و میوه از ساقهٔ گندم است که به نوبهٔ خود از شهرت زیادی برخوردار است.روستای هوجقان، یکی از مناطقی است که سالهای سال، مردم آن‌جا در بافتن فتیله‌های چراغ، مهارت کامل داشته و تولیدات خود را به سراسر کشور عرضه می‌کردند. با گسترش نیروی برق و روشنایی الکتریسیته و رکورد فروش فتیله، مردم صنعت‌گر این روستا به بافتن «فانوسقه» یا کمربندهای نظامی و نوار کفش پرداختند و در حال حاضر، یکی از مراکز مهم تولید این محصول می‌باشد. محصولات سرامیک، در چند کارگاه شهر زنوز تولید می‌شود. استادکاران سرامیک زنوز، از نوعی خاک مرغوب (کائولن یا خاک چینی) استفاده می‌کنند و به نقاط دیگر جهت فروش، صادر می‌نمایند. علاوه بر کارگاه‌های سرامیک‌سازی، کارگاه‌های سفال‌گری نیز در بعضی از مناطق شهر مرند و روستاهای اطراف وجود دارند.
در داخل شهر مرند تعدادی کتابخانه وجود دارد که «کتابخانهٔ پارک شهر مرند»، بزرگ‌ترین کتابخانهٔ این شهر و جزء کتابخانه‌های درجه یک کشور است که در سال ۱۳۷۸ خورشیدی، در محوطهٔ پارک شهر مرند با مساحت ۱۲۰۰ متر مربع و زیربنای ۹۵۶ مترمربع، افتتاح گردیده و دارای ۱ سالن مطالعه و یک مخزن کتاب و یک سالن آمفی تئاتر و اتاق اینترنت است. تعداد کتاب‌های این کتابخانه به حدود ۲۵۰۰۰ جلد در موضوعات متنوع و تعداد اعضای آن ۳٬۷۰۰ نفر بوده و کلیهٔ خدمات فنی به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم بامداد، آمادهٔ ارائهٔ خدمات می‌باشد. بیشتر مراجعین این کتابخانه را دانش‌آموزان و دانشجویان تشکیل می‌دهند.
«کتابخانهٔ عمومی کوثر» که ویژهٔ بانوان است، واقع در خیابان امام خمینی مرند، در سال ۱۳۳۰ با زیربنای حدود ۲۰۰ متر مربع تأسیس گردیده‌است. در حال حاضر این کتابخانه دارای یک مخزن و یک سالن مطالعه به ظرفیت ۱۲۰ نفر است که مجموعهٔ کتاب‌های آن به حدود ۱۳۰۰۰ جلد می‌رسد و تعداد اعضای آن ۲٬۷۰۰ نفر می‌باشد. این کتابخانه روزانه حدود ۱۵۰ نفر مراجعه‌کننده دارد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم بامداد تا ۸ و نیم شب، آمادهٔ ارائهٔ خدمات به مراجعین می‌باشد. کلیهٔ خدمات فنی این کتابخانه به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد. و چندین کتابخانه دیگر که در سطح شهر فعالیت دارند.
میزان متوسط بارندگی در مناطق مختلف شهرستان متفاوت بوده و از۲۲۰ میلی‌متر در منطقه هرزندات و یکانات؛ تا ۳۷۳ میلی‌متر در حومهٔ مرند و پیام در سال با پراکنش‌های متوسط در نوسان می‌باشد. حداقل درجه حرارت مطلق ۲۲- درجهٔ سانتی‌گراد و حداکثر آن ۳۷ درجهٔ سانتی‌گراد بوده و تعداد روزهای یخبندان از ۱۰۹ روز تجاوز نمی‌کند.
شهر مرند به دلیل قرارگیری در شاهراه ارتباط ایران-اروپا از موقعیت بی‌نظیر جغرافیایی و ارتباطی برخوردار است. بزرگراه تبریز-مرند، جاده مرند-بازرگان، جاده مرند-جلفا از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی این شهر می‌باشد؛ که پروژهای تبدیل بزرگراه تبریز-مرند و جاده مرند-بازرگان به آزادراه و جاده مرند-جلفا به بزرگراه در حال انجام می‌باشد.
شهر مرند دارای دو کمربندی برون‌شهری با نام‌های آزادراه نوح (سه راهی پلیس راه-میدان بزرگ ارتش) و کمربندی شمالی (میدان بزرگ ارتش- سه راهی شهرک صنعتی) می‌باشد.
همچنین جاده مرند - تسوج که در سالهای اخیر یکی از اصلی‌ترین نیازمندی‌های ساکنین شهر مرند بوده اکنون در حال ساخت می‌باشد. با احداث این جاده مسافت حدود یک و نیم ساعته مرند-صوفیان-شبستر-تسوج به مسافت حدود نیم ساعته مرند-تسوج کاهش خواهد یافت. پایانه مسافربری برون‌شهری مرند به دلیل وسعت روزافزون شهر و افزایش انتظار شهروندان دیگر پاسخگوی حدود ۱۵۰٫۰۰۰ نفر نمی‌باشد برای همین منظور شهرداری مرند پروژه احداث ترمینال مسافربری جدید در بیرون از شهر را شروع کرده‌است. شهر مرند در مسیر راه‌آهن برقی تبریز به جمهوری آذربایجان قرار دارد. ایستگاه راه‌آهن این شهر هر هفته سه بار قطار تهران-مرند و سه بار قطار تبریز-مرند را میزبانی می‌کند. خط آهن عبوری از مرند به دلیل این که تقریباً یک دوم این شهر را محاصره کرده، مشکلات فراوانی را برای شهروندان مرندی ایجاد کرده‌است. این مهم باعث شده‌است مسئولین شهری و استانی درصدد انتقال خط آهن و ایستگاه راه‌آهن به بیرون از محدوده شهری باشند.
اقتصاد مرند بیشتر بر پایه کشاورزی استوار است. تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی - دامداری- کشاورزی و باغداری مناسب می‌باشد محصولات مهم مرند غلات (گندم و جو) که بالاترین تولید را در میان شهرهای آذربایجان شرقی دارد حبوبات-سبزیجات و سیفی جات است که بسیار معروف می‌باشد باغداری بسیار رایج و از محصولات مهم آن می‌توان زردآلو و انگور را نام برد که علاوه بر مصارف داخلی مقداری به عنوان خشکبار صادر می‌شود؛ و سیب زنوز که طعم بخصوصی داشته که شهرت جهانی دارد. اما در سالهای اخیر بعلت کاهش آب سفره‌های زیرزمینی کشاورزان زیان بسیاری دیده‌اند و روند مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ را پیش گرفته‌اند. کشت زعفران که در اقتصاد کشاورزی به (گیاه طلائی) مشهور است، اخیراً به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترویج گردیده‌است و از مرغوبیت بی‌نظیر و معروفیت خاصی برخوردار شده‌است و از حیث کیفیت بازرگانان آن را با محصولات استان خراسان مقایسه می‌کنند. در این راستا تحول درکشت سنتی به کشت پسته نیز در بخش یامچی واقع در قسمت غرب مرند همت گماشته‌اند که امید می‌رود موجب تحول چشم‌گیری در اقتصاد کشاورزی گردد.
ره آوردهای مرند شامل میوه‌ها و صنایع دستی خشکبار است. مرند به عنوان شهر تریلی‌ها شناخته می‌شود بدیل قرار گرفتن در جاده ابریشم. همچنین مرند به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده خشکبار در کشور شناخته می‌شود.
بنا به سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت مرند ۱۵۶هزارو۸۷۳ نفر برآورد شده است که سومین شهر پرجمعیت استان آذربایجان شرقی پس از تبریز و مراغه محسوب می‌شود. این شهر همچنین دومین شهرستان بزرگ استان پس از تبریز است. مردم مرند آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجه محلی خود صحبت می‌کنند. ایل‌های شاهسون و ارسباران آذربایجان شرقی و بعضی از روستاهای این استان زنانی دارد که هنور از پوشاک محلی استفاده می‌کنند. مردم روستای دویجان شهرستان مرند هنوز پوشش محلی خود را حفظ کرده‌اند.
سرپوش، چارقد گلدار، پیشانی بند، پیراهن و روپوش چاک‌دار پوشش محلی زنان در آذربایجان شرقی است. زنان عشایر استان از شیوه پوشش قدیم که شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار بلند و چارقد (روسری بزرگ) است، بهره می‌جویند. رنگ‌هایی با زمینه روشن و گلدار در پوشاک سنتی زنان این استان به کار برده می‌شود. «دوزملی آرغالیخ» (لباس چین‌دار) نیم تنه بوده و از کمر به صورت دامن است که لباس مردان را تشکیل می‌دهد. این لباس اغلب در روستا و شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد. شلوار مردان نیز ساقی تنگ دارد، قسمت فوقانی شلوار گشاد است. «پاپاخ»، «دری بورکی»، «سرداری»، «پهلوی» و «قزاقی» نیز نام کلاه‌های وارداتی مردان است.
شهرهای استان آذربایجان شرقی معمولا دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی هستند. اما شهرستان مرند علاوه بر این که شهری خنک است، اما در برخی از فصل‌ها دمای این شهرستان به بیش از ۳۷ درجه سانتی گراد نیز می‌رسد. پوشش گیاهی مرند وابستگی خاصی به میزان بارش باران در این شهرستان دارد. یعنی اگر میزان بارش در طول یک سال بالا باشد، پوشش گیاهی این منطقه رشد بهتری خواهد داشت. اما اگر بارش کم یا نامناسب باشد، بدون تردید پوشش گیاهی مرند از مطلوبیت خاصی برخوردار نخواهد بود.
جاذبه های مرند
کاروانسرای شاه عباسی پیام مرند: در فاصله ۱۳ کیلومتری از شهرستان مرند در مسیر مرند به تبریز و درون روستایی به نام «یام» یا «پیام»، می‌توان یکی از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی را مشاهده کرد که به «کاروانسرای شاه عباسی پیام مرند»، شهرت یافته است. این کاروان‌سرا را با نام «یام» نیز می‌شناسند. این مکان با قدمتی برابر با دوران فرمانروایی مغول و صفویه، از مهم‌ترین استراحتگاه‌ها و اماکن بین راهی و جاده‌ای است که عنوان بزرگ‌ترین کاروانسرای شمال غرب کشور را به خود اختصاص داده است. این کاروان‌سرا به‌شکل هندسی مستطیل با چهار ایوان، سردری با ارتفاعی قابل‌توجه، گنبدخانه، حیاط مرکزی، هشتی، چندین اتاق، چهار برج دایره‌ای، حیاط و ایوانی‌هایی جهت اقامت کاروانیان ساخته شده است.
طاق و قلعه هلاکو: یکی از آثار تاریخی و بسیار قدیمی در شهرستان مرند، بنایی است آجری و متعلق به دوران حکومت مغول‌ها، واقع در ۲۷ کیلومتری از این شهرستان که به «قلعه هلاکو»، شهرت دارد. مردم محلی این اثر تاریخی را با نام «کاخ هلاکو» می‌شناسند که در دشت بسیار وسیعی به نام «دشت هلاکو» یا «الاکی»، قرار دارد. عمارتی که با توجه به آثار به دست آمده از جمله تکه سفال‌های بسیار قدیمی، باستان‌شناسان قدمت آن را برابر با هزاره نخست پیش از میلاد مسیح (ع) عنوان کرده‌اند. هنگام حضور در این ناحیه، می‌توان بقایایی از یک بنای تاریخی را مشاهده کرد. پی‌های سنگی و دیوارهایی با قطر زیاد و کالبدی از یک طاق مدخل با قطری نیم متر در یک متر و سربنا گواه از عمارتی با معماری به سبک ساختمان‌های مغول و به مساحت ۹۰۰ متر مربع دارد. ارتفاع بنای باقی مانده بالغ بر ۶ متر است که در مجاورت آن کتیبه‌ای به خط کوفی و تزئین شده با آجر و کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ، گرداگرد طاق سردر را پوشانده است. مقابل این بنا، می‌توان آثاری از یک دیواره سنگی را مشاهده کرد که متعلق به قلعه‌ای کهن است و مردم محلی از آن به نام «قلعه گبرها» یاد می‌کنند.
مسجد پیر بالا: «مسجد پیربالا» یا «مسجد بازار»، یکی دیگر از بناهای تاریخی در شهرستان مرند است که گفته می‌شود پس از طوفان نوح (ع)، مدفن همسر حضرت نوح (ع)، بوده است. البته بنای امروزی مسجد با تغییرات اساسی نسبت به بنای نخستین آن مواجه شده است و مساحت آن ۶۰۰ متر مربع است. با توجه به ۳ عدد کتیبه متعلق به این اثر تاریخی که یکی از آن‌ها در بالای محراب و دو کتیبه دیگر در بالای سردر ورودی اصلی مسجد قرار دارد، ساختمان کنونی مسجد در سال ۱۲۶۸ هجری قمری روی بقعه همسر حضرت نوح (ع)، ساخته شده و تا به امروز تعمیرات و بازسازی‌های متعددی را به خود دیده است. این مسجد در نظر ارامنه و مسیحیان از اهمیت و احترام ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان آن را از معدود مساجدی در استان آذربایجان برشمرد که حدود چهار طرف آن را فضای آزاد تشکیل می‌دهد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این مسجد به خواست مردم محلی به نام مسجد امام خمینی، تغییر یافت.
کیلسای هوانس مقدس: در فاصله ۱۳ کیلومتری از مسیر تبریز به مرند، درون روستای «سهرل» یا «سهرقه»، «کلیسای هوانس مقدس»، قرار دارد که از جاذبه‌های گردشگری شهرستان مرند محسوب می‌شود. این بنای تاریخی دارای قدمتی حدود ۲ قرن است که در سال ۱۸۴۰ میلادی به همت معماران روس و فردی به نام «سردار سامسون»، روی خرابه‌های کلیسای دیگری که متعلق به قرن ۵ تا ۶ میلادی بوده است، ساخته شد. هرچند به‌دلیل وقوع زلزله این بنای کهن خرابی‌های بسیاری به خود دید، ولی همچنان محکم و استوار قد برافراشته و از دیدنی‌های استان آذربایجان محسوب می‌شود. کلیسای هوانس مقدس در پلانی مستطیلی به طولی برابر با ۱۸ متر و عرضی متغیر از ۵ متر و نیم تا ۷ متر و نیم ساخته شده و تنها کلیسای مرند است. محل اقامت اسقف اعظم، مدرسه و مکانی برای روشن کردن شمع و عود از بخش‌های این بنای مذهبی و تاریخی است. داخل کلیسا نیز به سه بخش تقسیم‌بندی شده است که هرکدام دارای یک گنبد مجزا است. برج ناقوسخانه، گنبد رگ هرمی با روکش شیروانی در سردر ورودی و محراب، از دیگر بخش‌های این کلیسای تاریخی است.
آبشار پیر بالا: یکی از زیباترین دیدنی‌های طبیعی در شهرستان مرند، «آبشار پیربالا» در این شهرستان است که در روستایی به همین نام و در ۱۸ کیلومتری از مرند قرار دارد. روستایی که آبشار درون آن قرار دارد، در بین یک دره وسیع و در دهانه دو رودخانه واقع شده و همین از مهم‌ترین دلایلی است که این روستا را به منطقه‌ای با چشم‌اندازهای زیبا و تماشایی تبدیل ساخته است. ارتفاع آبشار نزدیک به ۱۰ متر است و در راه رسیدن به آن باید مسیری فوق‌العاده و خیره‌کننده را طی کرد که برای طبیعت‌گردان و علاقه‌مندان به پیاده‌روی، مناسب است.
روستای تاریخی اویندین: «روستای اَویندین»، یکی از روستاهای زیبا، برخوردار از اقلیمی مطلوب و بهره‌مند از جاذبه‌های گردشگری طبیعی متعددی است که در ۸۰ کیلومتری از شهرستان مرند قرار دارد. این روستا به‌دلیل دارا بودن آب‌های معدنی که خاصیت درمانی دارد، به یکی از مقاصد گردشگری اصلی و مهم استان آذربایجان شرقی تبدیل شده است. آبشار زیبای میان‌دره، چشمه‌های قزل چشمه و زلفی چشمه سی، گورستان تاریخی دوزلاخ با قدمتی بالغ بر ۵ قرن، صخره‌های بزرگ و مناسب صخره‌نوردی و تفرجگاه لزگه، از دیدنی‌های این روستای زیبا و کهن است.
آتشکده مانداگارنا: «آتشکده مانداگارنا»، یکی از چهار آتشکده‌ای است که در بخش باستانی شهرستان مرند قرار دارد. جالب است بدانید که پس از پیروزی سپاهیان اسلام در این منطقه، اکثر آتشکده‌ها از بین رفته است. امروزه آثاری از باقی مانده خرابه‌های این آتشکده‌های کهن در بخش شرقی مرند برجای مانده که به نام «کول تپه» یا «تپه خاکستری» نیز شهرت یافته است. «آتشکده مانداگارنا»، در شمال و در قسمت پشت «قبرستان باغ رضوان» و در بین باغ‌ها و مزارع قرار گرفته است. بر اساس متون ثبت شده از مورخانی همچون «هردوت»، «گرنفون» و «بلطیموس» که قدمت آن‌ها به ۲۲۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، شهر مرند به نام مانداگارنا یاد شده است و احتمالا این آتشکده نیز «مانداگارنا» نام داشته است. باستان‌شناسان پیشینه این قلعه را با توجه به آثار کشف شده در آن به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح (ع)، تخمین زده و آن را از نوع قلعه‌های خشتی او را رکویی معرفی کرده‌اند.
روستای ییلاقی دو گیجان: «روستای دوگیجان»، از مناطق ییلاقی در شهرستان مرند است که با آب و هوایی مناسب، چشم‌اندازهای خیره‌کننده، طبیعتی بکر و مطبوع، مردمی اصیل و میهمان‌نواز، دیدنی‌های طبیعی همچون غار دوگیجان به یکی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی در استان آذربایجان تبدیل شده است. ساکنین این روستای ۳۰۰ نفره به حرفه دامداری، قالی‌بافی و کشاورزی مشغول هستند. آنچه که نظر گردشگران را در بدو ورود به این منطقه زیبای گردشگری جلب می‌سازد، لباس اهالی آن است که از لحاظ رنگ، طرح و نوع پارچه کم‌نظیر است.
غار دو گیجان: «غار دوگیجان»، یکی دیگر از جاهای دیدنی مرند است که در کوهی بین روستاهای دوگیجان و زرقان قرار دارد و از نوع غارهای استالاکیتیت است. ورودی دهانه اصلی غار، تالاری است که هیچ تزیینات غاری در آن وجود ندارد. غارنوردان با عبور از شیبی ۲۰ درجه که در قسمت چپ تالار وجود دارد، به طبقه پایین غار هدایت می‌شوند که دو تالار در آن به چشم می‌خورد. تالار سمت راست برگه‌های خشگیده، استخوان‌های حیوانات و چندین دهلیز فرعی را که بن‌بست در خود جای داده و تالار سمت چپ دارای استالاکیتیت و استالاکمیت‌های بسیار زیبایی است که آن را جلوه‌ای چشم‌گیر بخشیده است. کف این تالار نیز گلی است.
...................................
آرشیو
