خِرامه شهری در شهرستان خرامه استان فارس در جنوب ایران است. خرامه با مساحت حدود ۲۶۴٫۱ کیلومتر مربع در ۷۵ کیلومتری شرق شیراز واقع گردیده و دارای آب و هوایی معتدل و کوهستانی است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۸٬۴۷۷ نفر بوده‌است.
بنا به روایاتی نام خرامه از خُورمه به معنی خورشید و ماه گرفته شده‌است. فرض دیگر این است که این نام مأخوذ از خورماه که نام روز یازدهم از ماه‌های ایران است باشد. حتی امروز نیز بعضی از عشایر منطقه نام این شهر را خورومه تلفظ می‌کنند که به هردو انگاشت نزدیک است. با استفاده از شواهد و اسناد معتبری که در دست است قدمت شهر خرامه و کربال به ۲۵۰۰ سال قبل و به سال ۵۰۰قبل از میلادی بر می‌گردد. در کتاب‌ها و سفرنامه‌هایی از جمله نزهت القلوب، فارسنامه ابن بلخی، المسالک و الممالک، آثارالعجم، فارسنامه ناصری، شیرازنامه، معجم البلدان، تاریخ برگزیده، برهان قاطع، تاریخ سرزمین‌های فلات شرقی، تاریخ ابن خلدون و دیگر کتاب‌ها در مورد خرامه و کربال مطالبی نوشته شده‌است.
ابن حوقل در سدهٔ چهارم هجری رود خرامه را قابل کشتیرانی توصیف کرده و ابن بلخی در وصف آن چنین آورده‌است: «منبع این رود کُر از نواحی کلار و رودی عاصی است که هیچ جای را آب ندهد الا جاهایی را که بند کرده‌اند. به همین دلیل شش بند به نامهای امیر، فیض آباد، تیلکان، موان، و جهان‌آباد بر روی آن بسته شده. این رود نهایتاً به دریاچه بختگان می‌ریزد.» پناه بردن وزیر امیر منصور، به نام کالیجار، به قلعهٔ خرامه که ترکان قصد تاراج اموال وی را داشته‌اند اهمیت و موقعیت سوق‌الجیشی آن را نشان میدهد. این قلعه که تا چند سال اخیر محل سکونت ده‌ها خانوار بود به صورت تلی دست ریز با ارتفاع بیش از ۱۰ متر از خاک رُس، توسط شهرداری اکنون تخریب شده و اثری از خانه‌های روی آن برجای نمانده‌است.
یکی از آثار تاریخی منطقه که از زمان ساسانیان برجا مانده و در فاصلهٔ ۵۰۰ متری مغرب خرامه قرار دارد بنای آتشکده‌ای است که در محل به چهار طاقی گبران معروف است که از نظر ساختمان گنبد و کاربندی تا حدودی شبیه آتشکدهٔ بهرام است. توجه خاص خاندان دیلمی (عضدالدوله و دیگران) در ترمیم بندهای عصر ساسانیان در مسیر تنها رود عاصی کربال دلالت بر عمارات فراوان و نفوسی می‌کند که درکناره‌های این رود می‌زیسته‌اند. از آثار باقی‌مانده این عصر بند امیر است که به فرمان عضدالدوله دیلمی بازسازی شده‌است. آسیب‌دیدگی بعضی از بندهای رود نظر سلجوقیان را نیز به خود جلب کرد، چنان‌که بند قصار یا فیض آباد به وسیلهٔ اتابک چاولی از امرای محمد بن ملکشاه در حدود سال ۵۰۶ ترمیم شد و بنام وی فخرستان نام گرفت.
از دیگر بناهای سلجوقیان کاروانسرای خانه کت یا کاروانسرای دیو دان در نزدیکی‌های دریاچه بختگان است که سبک معماری آن را مربوط به این دوره دانسته‌اند و مسیر قدیم جنوب به مرکز یعنی از کرمان به شیراز، تهران و اصفهان از کنار این کاروانسرا عبور می‌کرده‌است. چنان‌که در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی دوم آثاری چون پل انگلیسی‌ها که از این مسیر برای لشکرکشی به مرکز ایران و شیراز استفاده می‌کرده‌اند به جا مانده‌است. این کاروانسرا به علت عدم رسیدگی اکنون ویران گشته و در حال نابودی است. (کاروانسرای دیودان). در رابطه با همین دوران سنگ قبرهایی وجود دارند که اخیراً در مرکز باغ‌های خرامه کشف گردیده و خطوط ثلث و کوفی منقوش بر آن‌ها گویای حال عارفان این سامان بوده که در سده‌های ۶ تا ۸ هجری دراین منطقه می‌زیسته‌اند. یکی از این سنگها متعلق به شیخ غیاث (علی) ابن ابی جعفر بن طیب است که روی آن سوره نور و آیة الکرسی و شرح حال وی مشاهده می‌شود.
صفویان که بیشترین همت آنان، عمران و آبادی بلاد بود، علاوه بر ساختن پلی بر روی «رود کُر»؛ پلی در زمان امام قلی خان والی فارس مشهور به پل خان بنا کرده‌اند، در شهر خرامه نیز ردپایی از خود به جا گذاشته‌اند. بنای حمامی مشهور به حمام کهنه به آن‌ها نسبت داده شده و چنین حدس زده‌اند که این حمام همزمان با حمام گنجعلی خان در کرمان ساخته شده‌است. همزمان با احداث حمام کهنه، نهال درختان باغ مصفایی مشهور به باغ خان کاشته شده‌است. این باغ با وسعت حدود ۱۲ هکتار درقسمت شمال خرامه خارج از حصار قدیمی واقع گردیده‌است. درابتدا انواع درختان، گل و سرو و توت و غیره در آن وجود داشته‌است اما امروزه تنها فقط قطار سروهای آن به جای مانده که بیش از یک سوم این سروهای بلند در حال خشک شدن است. قابل ذکر است که این درختان سرو از بالا به شکل صلیب هستند اما به دلیل زیاد بودن درختان سرو بر روی زمین به سختی می‌توان متوجه این موضوع شد.
نصیرالملک از رجال فارس در یکی از بازدیدها و سرزدن‌های خود به خرامه، حصاری دور شهر احداث کرد که بلندی آن ۷ متر و پهنای آن ۵٫۲ متر و درازای آن ۲۰۵۰ متر بوده و چهار دروازه به نامهای کربالی، قبله‌ای کرمانی و باغی در چهار جهت جغرافیایی شهر قرار داشته و برج‌هایی جهت دیده‌بانی و کشیک شبانه این حصار را کامل کرده و بر زینت آن نیز می‌افزوده‌است. نصیرالملک برای رتق و فتق امور جاری، دستور به ساختن بنایی که به نام عمارت مشهور شد میدهد. این ساختمان محل تجمع مردم و رفع مشکلاتشان با نامیان و مالکان بوده‌است. این بنا که در قسمت جنوبی حصار قدیمی و در کنار دروازهٔ قبله‌ای قرار داشته امروزه بر اثر بی‌توجهی ویران گشته و تبدیل به ساختمان‌های مسکونی شده‌است.
خرامه با وسعت ۱٫۵۹۰ کیلومتر مربع و جمعیت ۶۱۵۸۰ نفر با ارتفاع حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دریا در طول ۵۳ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی و عرض ۲۹ درجه و ۳۲ دقیقه شمالی قرار دارد. با آب و هوای معتدل کوهستانی از دو بخش مرکزی و کربال و ۵ دهستان ،۲ شهر و۵۲ روستا تشکیل گردیده‌است.
شهرستان خرامه از ۸ سمت به شهرستان‌های استان متصل میباشد که یک شاهراه اصلی استان محسوب می‌گردد. از سمت جنوب و جنوب شرق به شهرستان فسا، از جنوب و جنوب غرب به شهرستان سروستان، از جنوب شرق به شهرستان استهبان، از شرق و شمال شرق به بختگان، از شمال به شهرستان ارسنجان، از شمال غرب به شهرستان مرودشت، شمال غرب به شهرستان زرقان و از غرب به شهرستان شیراز مرکز استان متصل گردیده‌است.
با استفاده از شواهد و اسناد معتبر قدمت شهرستان خرامه به ۱۵۰۰ سال قبل و به سال ۵۰۰ میلادی بر می‌گردد. در کتاب‌ها و سفرنامه‌هایی از جمله نزهت القلوب، فارسنامه ابن بلخی، المسالک و الممالک، آثار العجم، فارسنامه ناصری، شیراز نامه، معجم البلدان، تاریخ برگزیده و … نام خرامه و کربال مطالبی نوشته شده‌است.
اقتصاد شهرستان بر پایه کشاورزی خصوصاً برنج کاری و گندم و صیفی جات بوده که در سالهای اخیر به دلیل خشک سالی و ایجاد سدهای متعدد در مسیر رودخانه کر برنج کاری کنارگذاشته شده و کشاورزی در منطقه محدود گردیده‌است. خرامه دارای دو دانشگاه پیام نور و آزاد اسلامی با تعداد بیش از ۳۸۰۰ دانشجو در سال با ۴۰ رشته تحصیلی در مقاطع کاردانی و کارشناسی فعال میباشد که نقش مؤثری در ارتقاء علمی کشور رقم می‌زند. دارای دو هنرستان کاردانش و فنی و حرفه‌ای بوده که بسیاری از نیازهای شغلی صنعتی شهرستان را تأ مین می‌نماید. این شهرستان با ۸۴۴۸ دانش آموز و ۸۰۰ معلم در کلیه مقاطع فعال میباشد. مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای شهرستان بخش بزرگی از تقاضاهای جوانان شهرستان و علاقه مندان به تخصص‌های مورد نیاز را برآورده می‌سازد.
شهرستان خرامه در بین 52 درجه و 54 دقیقه تا 53 درجه و 35 دقیقه طول شرقی بین 29 درجه و 29 دقیقه تا 29 درجه و 44 دقیقه عرض شمالی واقع گردیده است. شهر خرامه كه مركز این شهرستان پیشنهادی می باشد بین 53 درجه و 19 دقیقه و 15 ثانیــــه طول شرقی و 29 درجه و 30 دقیقه و 15 ثانیه عرض شمالی قرار گرفته است .
در تقسیمات اقلیمی شهرستان خرامه دارای اقلیمی گرم و خشک است ، میانگین دمای سالانه 16 درجه سانتیگراد و حداکثر مطلق دما 42 درجه سانتیگراد در مرداد ماه و حداقل دما 7- درجه سانتیگراد در دی ماه می باشد. میانگین بارش سالانه طی سالهای ( 90 و 91 ) معادل 215 ملیمتر بوده که معمولا از آبان ماه و تا فروردین ماه به طول میانجامد. توزیع بارش ماهانه نشان میدهد که در ماه بهمن با 65 میلمیتر پر باران ترین و آبان ماه با 7 میلیمتر بارش کمترین ماه منطقه می باشد .
ساختار زمین شناسی منطقه متشکل از سنگها و چین خوردگیهای دورارن کواتر نرمی زمین شناسی بوده و تشکیلات آن شامل سازنده های آهکی میباشد همچنین جدید ترین تشکیلات زمین نشاسی منطقه مورد مطالعه متلعق به دوره مژوزوئیک است که شامل کوه های نوک تیز و گنبدی می باشد. به طور کلی منطقه از لحاظ زلزله خیز بودن منطقه زلزله خیز و بر روی کمربند خطر قرار دارد.
منطقه دارای اقلیمی کوهستانی پوشیده از درختان بنه،بادام کوهی،کهکم،وول و بوته های درمنه و تنگز می باشد.
انواع جانوران : میش و بز کوهی،کبک،تیهو،کبوتر چاهی،خرگوش،روباه وگرگ و در شمال شهرستان خرامه که دریاچه بختگان و رود کر واقع است که از سد درودزن و کوه های اطراف سرچشمه می گیرد و در فصل مهاجرت پرندگان پذیرای پرندگانی نظیر : غاز،مرغابی،فلامینگو و غیره می باشد.
مراتع و منابع : شامل مناطق تنگاب و دوازده چاه و بودونه شیر و سردشت تنگاب و آب گرازان و دمن نیم و مهرآباد می باشد.
صنایع موجود : گبه بافی،قالی بافی،گیوه دوزی می باشد .
جاذبه های خرامه
رودكر: رود کر ( رودخانه كربال) كه استخری آن را كروانه Kor vaenaho ذكر كرده است و برخی نيز كورش Kurosh خوانده اند، در دشت كربال و شمال خرامه روان است، آب آن شيرين ومسيرش از غرب به شرق به پهنای40 متر و عمق 6 تا 10 متر می باشد. ابن جوقل در قرن چهارم هجری اين رود را قابل كشتيرانی توصيف كرده وابن بلخی در وصف آن چنين آورده است: منبع اين رودكر از نواحی كلار Kelar است و رودی عاصی است كه هيچ جای را آب ندهد الا جاهايی را كه بند كرده اند. به همين دليل شش بند به نامهای امير amir، فيض آباد feyz – abad تيلكان tilakan موان Mavan و جهان آباد Jahan-abad بر روی آن بسته شده است. اين رود نهايتاً به درياچه بختگان می ريزد.
روستای بیشه دو شاخ: روستای بیشه دوشاخ به عنوان دورترین روستای حوزه استحفاظی شهرستان خرامه با ۷۴ خانوار در ۲۰ کیلومتری شمال شرق مرکز شهرستان قرار دارد.همزمان با روز ملی روستا به سراغ دورترین روستای شهرستان خرامه رفتیم تا بخشی از زندگی روزمره این مردم را به تصویر بکشیم؛ روستای بیشه دوشاخ به عنوان دورترین روستای حوزه استحفاظی شهرستان خرامه با ۷۴ خانوار در ۲۰ کیلومتری شمال شرق مرکز شهرستان قرار دارد؛ آقای صمد مظفری یکی از اهالی این روستا ما را یاری خواهد کرد. آنچه که در نگاه اول بسیار چشم نوازی می کرد، وجود بوته های «گز» در اطراف جاده بود؛ آقای مظفری می گفت: قبل از خشکسالی، این روستا وضعیت متفاوتی داشت به طوری که با ورود به این منطقه، توده هوای خنکی از سطح رودخانه و گزهای اطراف آن احساس می شد. « قبلا بیشه زار بسیار وسیعی که محل چرای دام ها بوده در این منطقه وجود داشته است، روستای بیشه دوشاخ در انتهای رودخانه کر قرار گرفته و قبل از رسیدن آب به این روستا، رودخانه به دوشاخه تبدیل شده است، به همین خاطر نام آن را بیشه دوشاخ گذاشتند و از دو تجمع روستایی تشکیل شده است، بیشه دوشاخ یداله و قلعه محمودی. » «اگر چه خشکسالی، کشاورزی منطقه را مختل کرده اما این روستا خانواده های فعالی دارد؛ مردم به دامپروری مشغولند؛ هیچ خانه ای را پیدا نمی کنید که دام، طیور و درختان مختلف میوه در آن وجود نداشته باشد.»
چهار تاقی گبران: این بنا یکی از آثار تاریخی بر جای مانده از دوران ساسانیان است و در فاصله 500 متری غرب خرامه جای گرفته است . چهار تاقی گبران از نظر ساختمان گنبد و کاربندی تا حدودی همانند آتشکده بهرام است .
تل بهرام گور خرامه: تل بهرام گور خرامه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان - دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در خرامه، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای دیو دان : کاروانسرای دیو دان مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان خرامه، روستای کوه خیاره واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۷۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
................................
آرشیو
