طرفداری- در کشورهای توسعه‌یافته، صنعت ورزش به‌عنوان یک بخش اقتصادی مستقل و سودآور شناخته می‌شود که می‌تواند اشتغال‌زایی کند، ارزش‌افزوده ایجاد نماید و به رشد اقتصادی کمک کند. اما در ایران، این بخش با چالش‌های متعددی روبرو بوده و نتوانسته است به ظرفیت‌های واقعی خود دست یابد.
اهمیت اقتصاد ورزش در جهان
۱. حجم مالی کلان
صنعت ورزش جهانی در سال ۲۰۲۳ ارزشی حدود ۵۱۲ میلیارد دلار داشته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ به حدود ۷۰۰ میلیارد دلار برسد. این صنعت شامل بخش‌های مختلفی از جمله:
۲. مدل‌های درآمدزایی موفق
لیگ برتر انگلیس در فصل ۲۴-۲۰۲۳ درآمدی حدود ۶.۴ میلیارد یورو داشته است. لیگ ملی فوتبال آمریکا (NFL) با درآمد سالانه ۱۸ میلیارد دلار، ارزشمندترین لیگ ورزشی جهان است. باشگاه رئال مادرید در فصل ۲۳-۲۰۲۲ درآمدی حدود ۸۹۱ میلیون دلار ثبت کرد.
۳. اثرات جانبی اقتصادی
- ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم
- توسعه زیرساخت‌های شهری
- جذب گردشگر ورزشی
- افزایش ارزش برندهای اسپانسر
مدل‌های درآمدزایی در ورزش حرفه‌ای
۱. حق پخش تلویزیونی
در اکثر لیگ‌های معتبر، درآمد حاصل از فروش حق پخش ۴۰-۶۰٪ کل درآمد باشگاه‌ها را تشکیل می‌دهد. برای مثال:
لیگ برتر انگلیس: ۵ میلیارد پوند برای ۳ سال (۲۵-۲۰۲۲)
بوندسلیگای آلمان: ۴.۴ میلیارد یورو برای ۴ سال (۲۵-۲۰۲۱)
۲. اسپانسرینگ
شرکت‌ها برای تبلیغات و افزایش شناخت برند خود حاضرند مبالغ کلانی پرداخت کنند:
هواپیمایی امارات: ۲۰۰ میلیون پوند برای اسپانسرینگ آرسنال (۲۰۱۹-۲۰۲۸)
استاندارد چارترد: ۴۰ میلیون پوند سالانه برای اسپانسرینگ لیورپول
۳. فروش بلیط و محصولات
باشگاه‌های بزرگ با ایجاد استادیوم‌های مدرن و مراکز فروش محصولات، درآمدهای پایدار ایجاد می‌کنند:
منچستر یونایتد: ۱۱۰ میلیون پوند در سال از فروش محصولات
بایرن مونیخ: ۱۵۰ میلیون یورو در سال از فروش بلیط
وضعیت اقتصاد ورزش در ایران
۱. چالش‌های ساختاری
دولتی بودن اقتصاد ورزش: بیش از ۸۰٪ باشگاه‌های ایرانی وابسته به نهادهای دولتی یا شبه‌دولتی هستند.
عدم شفافیت مالی: بسیاری از قراردادهای اسپانسرینگ به صورت شفاف منتشر نمی‌شوند.
قیمت‌گذاری دستوری بلیط: که باعث کاهش درآمد باشگاه‌ها می‌شود.
ضعف مدیریت حرفه‌ای: بسیاری از مدیران ورزشی فاقد تخصص مالی و مدیریتی هستند.
۲. مشکلات اسپانسرینگ در ایران
کوتاه‌مدت بودن قراردادها: اغلب اسپانسرها تنها برای یک فصل یا یک تورنمنت خاص سرمایه‌گذاری می‌کنند.
عدم بازگشت سرمایه: بسیاری از شرکت‌ها احساس می‌کنند هزینه اسپانسرینگ به اندازه کافی برایشان سودآور نیست.
تحریم‌ها: محدودیت در معاملات بین‌المللی باعث کاهش جذب اسپانسرهای خارجی شده است.
۳. نمونه‌های اسپانسرینگ در ایران
بانک پاسارگاد و همراه اول: اسپانسر تیم ملی کشتی (۱۴۰۱-۱۴۰۲)
بانک سامان: اسپانسر تیم ملی والیبال (۱۴۰۰-۱۴۰۱)
ال.سی. من: اسپانسر تیم ملی پدل (۱۴۰۲)
ایران خودرو و سایپا: اسپانسرهای سنتی تیم‌های فوتبال
۴. مالکیت باشگاه‌ها
پرسپولیس و استقلال: در سال‌های اخیر به بانک شهر و پتروشیمی خلیج فارس سپرده شدند.
سپاهان اصفهان: وابسته به شرکت فولاد مبارکه اصفهان
فولاد خوزستان: وابسته به شرکت فولاد خوزستان
و...
دلایل عدم موفقیت اقتصاد ورزش در ایران
۱. عوامل اقتصادی کلان
- تورم بالا و بی‌ثباتی اقتصادی
- کاهش قدرت خرید مردم
- ضعف بخش خصوصی واقعی
- رونق اقتصاد رانتی و خصولتی
۲. عوامل مدیریتی
- نبود برنامه‌ریزی بلندمدت
- تغییرات مکرر مدیریتی
- عدم استفاده از متخصصان مالی و بازاریابی ورزشی
- فقدان مدل‌های کسب‌وکار پایدار
۳. عوامل حقوقی و ساختاری
- عدم وجود لیگ حرفه‌ای واقعی
- ضعف در حقوق مالکیت معنوی
- نبود سیستم مالیاتی تشویقی برای اسپانسرها
- دخالت بیش از حد دولت
راهکارهای بهبود وضعیت اقتصاد ورزش در ایران
۱. اصلاحات ساختاری
- حرفه‌ای‌سازی لیگ‌ها و باشگاه‌ها
- تفکیک مالکیت از مدیریت
- ایجاد سیستم مالی شفاف
۲. جذب اسپانسر
- ارائه بسته‌های تبلیغاتی جذاب
- تضمین بازگشت سرمایه برای اسپانسرها
- استفاده از مدل‌های خلاقانه اسپانسرینگ
۳. توسعه منابع درآمدی
- سرمایه‌گذاری در ورزش الکترونیک
- توسعه فروش محصولات باشگاه‌ها
- ایجاد مراکز تفریحی و ورزشی چندمنظوره
۴. بهره‌گیری از تجارب جهانی
- استفاده از مشاوران بین‌المللی
- ایجاد مشارکت با باشگاه‌های خارجی
- حضور در رقابت‌های بین‌المللی
نتیجه‌گیری
اقتصاد ورزش در ایران با وجود پتانسیل‌های فراوان، به دلیل مشکلات ساختاری، مدیریتی و اقتصادی نتوانسته است به جایگاه واقعی خود دست یابد. در حالی که ورزش جهانی به سمت حرفه‌ای‌تر شدن و درآمدزایی بیشتر حرکت می‌کند، ورزش ایران هنوز درگیر مسائل ابتدایی است. برای تغییر این وضعیت، نیاز به یک تحول اساسی در نگرش به ورزش به عنوان یک صنعت سودآور وجود دارد. تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود ورزش ایران نه تنها در میادین ورزشی، بلکه در عرصه اقتصادی نیز به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد.
علیرضا دبیر را می‌توان نمونه‌ای شاخص و موفق از پیشبرد و رونق اقتصاد ورزش در کشور دانست. او با ثبات مدیریتی چندساله، توانسته با ایجاد ساختارهای صحیح، تقویت زیرساخت‌های فدراسیون و دستیابی به موفقیت‌های پی‌در‌پی، جایگاه این رشته ورزشی را ارتقا دهد. حاصل این تلاش‌ها، در تازه‌ترین عرصه جهانی، کسب عنوان قهرمانی تیم ایران در هر دو رشته آزاد و فرنگی ـ آن هم برای نخستین بار در تاریخ ـ با اختلاف قابل توجه از رقبا بوده است.
اگر گذرتان به بلوار علی دایی در مجاورت ورزشگاه آزادی افتاده باشد، فعالیت‌های عمرانی و اجرایی دبیر به‌روشنی قابل مشاهده است. سالن «ضرغام» فدراسیون نیز طی یک‌سال گذشته به پایگاه اصلی برگزاری رویدادهای اقتصاد دیجیتال کشور بدل شده و بارها میزبان فعالان اکوسیستم استارتاپی در همایش‌ها و گردهمایی‌های گوناگون بوده است.
